THẦN KHÚC DANTE
(Bài
15. Tĩnh thổ. Thi ca khúc IV,V,VI)
Những ca khúc thần diệu
của
Dante Alighieri (1265-1321)
Nhất
Uyên Phạm Trọng Chánh
chuyển
ngữ thơ lục bát
|
|
Lên
tầng thứ nhất Giải thích của Virgile về đường
đi mặt trời nơi bán cầu nam. Bản chất ngọn núi ở
Tĩnh Thổ. Gặp Belecque và các người quen.
|
Khi
hậu quả việc vui buồn,
Lôi cuốn năng
lực linh hồn của ta.
Toàn linh hồn
bị hút sa,
Hầu như chẳng
biết xãy ra điều gì.
Điều trái ngược,
quan niệm chi,
Trong ta tâm chiếu
sáng gì hồn nao ? *
Khi ta nghe thấy
điều nào,
Thu hút mạnh mẽ
tâm bào của ta,
Chẳng còn thấy
thời gian qua,
Một năng lực
thuộc về là nhận chân, 10
Một năng lực
thuộc linh hồn,
Cái thì gắn
bó, cái còn giạt trôi.*
Kinh nghiệm chắc
chắn của tôi,
Khi lắng nghe kể,
hồn thời cảm thông.
Mặt trời năm
mươi độ cao dần,*
Thế mà tôi chẳng
nhận trông thấy gì.
Tới nơi các
linh hồn đi,
Một hồn : “Đây
các điều gì người mong.”
Nhà nông khi nho
chín mồng,
Thường dùng
một bó gai chằm đắp lên. 20
Bịt lỗ thủng
nơi rào tường,
Ấy ngách con
đường mà chúng tôi lên.
Thầy dẫn trước,
tôi theo chân,
Lên San Leo, xuống
thềm Noli.*
Trèo Bismantove
và Cacune nơi,*
Bằng đôi chân
đến cao thời muốn bay.
Bằng đôi cánh
mơ ước say,
Với đôi cánh
khát khao này lớn lao.
Theo Thầy, chân
bước đi sau,
Một niềm hy
vọng cõi nào sáng soi. 30
Qua khe đi lên chúng
tôi,
Thành khe ép chặt
phía hai bên sườn.
Phải dùng cả
tay lẫn chân,
Đến bờ cao
nhất của vòng vách leo.
Vách đá dựng
sườn dốc cao,
Tôi rằng : “Theo
bước đường nào, Thầy ơi ?”
Thầy rằng : “Một
bước không lùi.
Ta cứ tiếp tục
trèo thôi chẳng ngừng.
Đến khi hiện
Hộ tống Thần.”
Đỉnh núi cao
quá vượt tầm mắt trông. 40
Là lối đi dốc
đứng băng,
Như phần tư vạch
chia phân đường tròn.
Mệt nhoài tôi
nói Thầy rằng :
- “Cha yêu dấu
hỡi, hãy nhìn lại con,
Thầy chẳng đợi,
con một mình.”
- “Con ơi, hãy
cố lê gần chỗ kia.”
Thầy chỉ trên,
bậc phẳng lờ.
Ở phía trên
đó vòng bờ núi quanh,
Lời Thầy thôi
thúc tôi lên,
Cố gắng bò
lết lê chân theo người. 50
Đến nấc thang
bằng phẳng thôi,
Cả hai tôi đến
cùng ngồi ở trên.
Phía trái, mặt
trời mọc lên,
Mọi người đều
vẫn thích làm thế thôi.
Tôi nhìn xuống
thấp biển bờ,
Nhìn mặt trời
thấy nên thơ lạ kỳ.
Mặt trời chiếu
bên trái tay,
Nhà thơ nhìn
thấy việc này ngạc nhiên.
Khi thấy cổ
xe ánh quang,
Đi qua giữa chúng
tôi cùng Aquilon.* 60
Nếu Castor và
Pollux, * Thầy rằng :
Đã hộ tống
ánh sáng vàng chiến xa,
Chiếu phía trên,
đến dưới ta,
Con thấy hoàng
đạo chói lòa ánh quang.
Quay đến chòm
sao Hùng Tinh,
Chỉ vì nó chẳng
theo vòng cũ đi,
Nếu con muốn
hiểu điều gì,
Hãy bình tâm
tưởng tượng này Sion,
Ngọn núi này
trên đất bằng,
Theo cách hai bán
cầu vòng khác thôi. 70
Lại chung có một
chân trời,
Nơi Phaéton lái
vụng thời chiến xa,*
Bên chân núi đáng
lẽ ra,*
Con đường kia
tới điểm xa khác rồi,
Nếu chú tâm
con hiểu thôi.
- “Thưa Thầy
con đã hiểu rồi, tất nhiên,
Chưa bao giờ rõ
ràng hơn,
Những điều
đầu óc con thường lầm sai,
Bằng đường
tròn trên vùng trời,
Khoa học gọi xích
đạo là nơi con đường.* 80
Luôn giữa Đông
giá, Hạ nồng.
Nơi xa đây cách
Bắc phương ngàn trùng.
Bởi đó người
Do Thái nhìn,
Thấy nó xa cách
về vùng nóng khô.”
-”Xin vui lòng
! Thầy chỉ cho,
Đi bao nhiêu nữa
núi cao chập chùng,
Mà tầm mắt
chẳng thấy trông.”
-”Núi cao như
vậy mõi chân.” Thầy rằng.
“Luôn vất vả
lúc khởi hành.
Nhưng càng leo
mãi thì không nhọc gì. 90
Do thấy núi cao
bớt đi,
Khiến con trèo
được đường khi dễ dàng.
Như thuyền trên
nước xuôi dòng,
Ấy là con đã
cuối đường đã đi.
Ở đó có thể
nghỉ ngơi,
Ta không nói nữa,
con thời hiểu ngay.”
Thầy vừa nói
những lời này,
Một lời nói
bỗng đâu đây rất gần,
“Có thể người
cần nghỉ chân.”
Chúng tôi quay
lại nơi vang tiếng này. 100
Một tảng đá
tay trái đây,
Thầy và tôi
chẳng ai hay nghĩ gì.
Chúng tôi trông
thấy nhiều người.
Dưới bóng tảng
đá, đứng ngồi nghỉ ngơi.
Dáng điệu uể
oải rã rời,
Một người có
vẽ mệt nhoài sức hơi.
Ôm hai đầu gối
hắn ngồi,
Mặt thì gục
xuống.- “ Thầy ơi !” Tôi rằng:
“Tôn sư hiền
diệu hãy nhìn,
Người kia có
vẽ mặt trông bơ phờ. 110
Chị anh ta cũng
đứt hơi.”
Anh quay về phía
chúng tôi lời rằng :
Ngước nhìn đầu
gối đến chân.
-”Hãy lên cao
hỡi người hùng dũng kia !”
Bây giờ mới
nhận anh ta.
Mặc dù khó nhọc
lời ra nghẹn lòng.
Không ngăn tôi
bước đến gần.
Nhọc nhằn anh
ngẫng đầu lên lời rằng :
- “Anh có thấy
mặt trời không ?
Bằng tay trái
lái khiển vòng bánh xe.” 120
Tay lười, lời
ngắn ngủi nghe.
Nghe anh nói thế
lời e tức cười,
-“Belacqua, chẳng
trách lời.
Hãy nói tôi biết
sao ngồi nơi đây ?
Đợi Thần Hộ
Tống nơi này,
Hay còn lười
biếng như ngày xưa chăng ?”
-”Lên cao chi nữa
! “ Anh rằng :
“Vị Thần canh
cửa Thiên đình cổng vô,
Chẳng cho tôi đi
đến thôi,
Trời còn vẫn
thổi xoay nơi chốn này. 130
Bằng số lần
qua đời tôi,
Bởi vì tôi chậm
những lời ăn năn.
Chỉ trừ trước
lời cầu rằng:
Một trái tim
sống ơn lành Chúa ban.
Của người khác
Chúa không bàn.”
Trước tôi, thi
sĩ đã còn trèo lên.
-Lại đây thấy
cánh ánh dương,
Chạm đường
kinh tuyến nơi miền biển xa
Ban đêm chân phủ
Morocco.* 139
CHÚ THÍCH:
6. Nói đến
lý thuyết của Platon bị đánh đổ bởi Aristote trong De
Anima, Theo đó có nhiều linh hồn họp lại trong chúng ta,
Dante theo lý thuyết Tân Platon Á Rập và nhất là Averroès.
(Theo Pézard)
12. Cái giạt trôi
: Năng lực trí tuệ nhận thức được thời gian trôi
qua, năng lực cảm giác trái lại gắn bớt với sự chú
ý, bị thu hút.
15. 50 độ : Theo
quan niệm thời Dante mỗi giờ mặt trời lên 15 độ.
Mặt trời đi 50 độ là 3 giờ 20 phút từ khi mặt
trời mọc.
25, 26 : San Leo :(Lư
Sơn) thị trấn gần Urbino xây trên một núi đá, nay là
thành phố Feltria
Noli:(Nô Ly)
một thành phố nhỏ gần Savone và Finale chì đến được
bằng đường biển.
Bismantove:(Bích
Man Tô) Núi gần Reggio Emilia.
Cacune: (Can Cung)
núi gần Frosinone., thuộc núi Lepini, phía bắc bãi lầy
Pontini.
63. Theo thần thoại
Hy Lạp, Castore và Poluce. (Tiếng Pháp Castor và Pollux,
Cát Tô, Bồ Lực) là hai con trai của Zeus (Giove) và Lida.
65, Đại Hùng
Tinh (Ourses) .
69. Sion (Si Ông)
núi ở Di Thái trong bài có nghĩa Jésusalem.
72. Eeton; (Anh Tôn)
được cha là Thần Apollon (An Long) cho mượn và điều
khiển cổ xe mặt trời, nhưng thiếu kinh nghiệm nên gặp
nạn.
73. Bên chân
núi. Từ Jésusalem nhìn mặt trời mọc bên phải, nhưng
ở Tĩnh Thổ mắt nhìn về hướng Tây nên thấy bên
trái.
8. Đường kinh
tuyến ( Équateur) Thời Dante “khoa học” quan niệm
là đường chính giữa trời, cao nhất của Động Lực
Đầu Tiên. Trong 24 giờ các tinh tú các trời khác quay
quanh mặt đất. Mặt đất bất động là trung tâm
vũ trụ.
123. Belecqua: tên
một người chế tạo cán đàn hồ cầm và ghi
ta, thích uống rượu và lười biếng. Dante thích âm
nhạc nên thân thiện với anh này.
139. Morrocco: tiếng
Ý cổ chỉ Maroc.Ma Rốc. Maroc: thời Dante được xem
là xứ tận cùng phương Tây, nơi có người ở.
Tiền
Tỉnh Thổ. Tầng thứ hai của ngọn núi. Gặp gỡ và
chuyện trò với những linh hồn chết vì bạo lực Jacopo
del Casso. Bonconte de Monte-feltro. La Pia. Chủ nhật lễ Phục
Sinh từ giữa trưa đến ba giờ chiều.
|
Tôi rời khỏi
những âm hồn,
Theo chân người
hướng dẫn đường của tôi.
Phía sau, tay chỉ,
thốt lời :
-” Nhìn kìa,
tia sáng mặt trời không qua,
Chiếu thấu bên
trái người kia.
Anh ta có vẽ như
chưa chết rồi.”
Nghe, tôi quay lại
nhìn thời,
Thấy họ sờ
sững nhìn tôi ngỡ ngàng.
Chỉ riêng tôi,
ánh sáng ngăn.
-” Tại sao tâm
trí con còn phân vân ? 10
Và bước chậm
lại. Thầy rằng :
Lời thầm thì̉
đó chẳng làm gì con.
Đi theo ta mặc
các hồn,
Hãy như ngọn
tháp đỉnh vươn vững vàng.
Không sụp đỗ
bởi gió tràn,
Vì con người
vẫn luôn luôn ý này.
Sinh ý khác. đích
xa vời,
Vì sự bồng
bột mềm vơi tấc lòng.
Chẳng gì
hơn. -”Con theo chân.”
Tôi dù nói vậy,
mặt xanh đổi màu. 20
Thứ tha xứng
với lòng sao !
Và trong lúc đó
đi vào dốc trên.
Cao hơn nhiều
kẻ đã lên,
-”Cầu Chúa
thương xót.” bao lần tiếng ca.*
Khi thấy tôi cản
nắng qua,
Bằng thân xác
sống những tia mặt trời.
Tiếng thành “ô
ố “ kéo dài.
Như hai sứ giả
hai người chạy lên.
Đến chúng tôi
và hỏi rằng :
-” Xin cho được
biết ông thân phận gì ? “ 30
Thầy rằng : -”Các
anh hãy đi,
Bảo các người
cử thông tri họ rằng.
Anh này là thân
thịt xương,
Nếu chỉ dừng
lại để xem bóng hình,
Tôi tưởng ràng
lời rõ chăng,
Ấy là hữu
ích vinh danh anh rồi.”
Chưa từng thấy
khói bốc hơi,
Như mây tháng
tám mới thời đầu hôm.
Qua trời quang
đến hoàng hôn,
Bay nhanh bằng những
âm hồn chạy đi. 40
Chạy lại nhiều
hồn khác chi,
Như kỵ binh chạy
ngựa phi nước dài.
“Đông quá, chen
đến ta thôi.
Khẩn cầu con
đấy.” Thầy tôi bảo rằng :
Cứ đi và
nghe theo chân.”
-” Ôi hồn hạnh
phúc còn đang đi tìm.
Với hình hài
người đã sinh.”
-”Chậm đi một
chút.” Đến gần họ xin.
“ Một trong chúng
tôi hãy nhìn,
Để khi về dưới
báo tin tức giùm. 50
Sao bỏ đi, dừng
chân cùng,
Chết bằng bạo
lực ấy đoàn chúng tôi.
Kẻ phạm tội
phút cuối đời,
Ánh sáng Thiên
Chúa đã soi sáng rồi.
Đã ăn năn, tha
tội người.
Vì cuộc sống
Chúa cho lời bình an.
Nung khát vọng,
trông thấy anh.
Tôi rằng : -”Nhìn
kỹ các khuôn mặt người.
Chẳng quen ai, nếu
muốn thôi,
Khả năng tôi sẽ
giúp lời ước mong. 60
Hãy nói điều
tôi sẽ làm,
Bình an qua những
bước chân dẫn đường.
Cái thế giới
đã bước sang.”
Một linh hồn
nói: -” Người không cần gì.
Chúng tôi tin lòng
tốt người,
Mong ước bất
lực không vơi ý lòng.
Tôi xin bày tỏ
trước tiên, *
Khẩn cầu người
có đến miền Romagne.
Nơi lãnh địa
của Carlos.
Hãy gia ơn đến
Fano mọi người. 70
Xin họ cầu nguyện
cho tôi,
Rửa sạch tội
lỗi lòng thôi nặng nề.
Nơi tôi đau thương
tràn trề,
Đã bao máu đổ
xa lìa đuổi xua.
Đến nơi chốn
Anténor,*
Nơi tôi lầm tưởng
mơ hồ bình an.
Este sai tên sát
nhân,
Thù tôi hơn luật
pháp hành xử tôi.
Tôi trốn hướng
Mira thời,
Nơi Oriaco bị đuổi
kịp nơi đầm lầy. 80
Tưởng còn được
thở nơi đây,
Nhưng đầm cỏ
lác sình lầy vướng chân.
Khiến tôi ngã
xuống, thấy rằng,
Mình nằm giữa
vũng máu tanh đất này.”
Một linh hồn
khác : - “Mong sao ! “
“Lôi kéo trèo
đỉnh núi cao với người.”
“Hãy thương
xót, hãy giúp tôi,
Montefeltro tôi ở,
tên thời Bonconte,
Chẳng Giovanna,
chẳng người thân,
Quan tâm tôi, cúi
mặt gầm đây sao.” 90
Tôi rằng : -”Sức
mạnh, phận nào,
Xa Campaldino đã
đưa vào đây chăng ?
Chẳng còn ai biết
mộ phần.”
-” Đồi Casentino,
ở dưới chân.” Hắn rằng:
Sông Archino xuôi
dòng,
Từ Apennino chảy,
trên vùng Ermo,
Chốn này chẳng
còn tên xưa,
Cử họng bị
thủng, gươm đưa bạo tàn.
Tôi chạy trốn,
máu khắp đồng,
Chẳng còn nhìn
được, và không thấy gì. 100
Gục đầu gọi
Mẹ Maria.
Và tôi ngã xuống
bóng nhòa cô đơn.
Lời chân thật,
nhắn người còn,
Thiên thần của
Chúa, Quỷ Vương kêu rằng:
Ôi Trời,
sao đoạt xác thân,
Mang phần vĩnh
cửu, hồn linh kẻ này ?
Chút nước mắt,
cướp của tôi,
Nhưng tôi sẽ lấy
phần hồi còn dư.
Người đã biết
nước bốc hơi,
Hơi mây thành
nước, mưa rồi xãy ra. 110
Khi gặp lạnh lên
cao xa.
Thông minh kết
hợp xấu xa để rồi,
Kéo lôi sương
gió tơi bời,
Vì năng lực
bản chất nơi tánh nào.
Từ Pratomagno đến
núi cao,
Khi ngày đã tắt,
phủ bao sương mù.
Khiến bầu trời
nặng trĩu màu,
Không khí dày
đặc chuyển mau mưa dầm.
Mưa trút xuống,
nước tràn đồng.
Đất không thấm
hết, mênh mông nước tràn. 120
Chảy vào sông
nhỏ nước tuôn,
Đồ̉ vào sông
lớn hợp nguồn cuộn trôi.
Không gì cản
được dòng xuôi,
Archiano hung hãn
ở nơi hợp dòng,
Thây tôi lạnh
ném Arno sông.
Tháo dây thập
tự trên vòng ngực tôi.
Nỗi đau đớn
đã thắng rồi,
Thây tôi trôi dọc
chìm nơi đáy dòng,
Bao cát sõi phủ
lên trên. “
Một linh hồn
khác phân trần tiếp theo : 130
- “Hãy nhớ
tôi tên Pia,
Thành Sienne sinh
trưởng, chết lìa Maremme.
Kẻ biết rõ,
ngõ cưới xin.
Một chiếc nhẫn
ngọc rõ rành chuyện tôi.” 133
CHÚ THÍCH :
67. Jacopo di Uguccione
del Cassero, nhà quân sự chính trị trấn thủ Bologne. Năm
1298 được bổ làm trấn thủ Milan, bị ám sát trong lúc
đi du lịch Venise bởi kẻ sát nhân sai khiến bởi Hầu
Tước Este. Azzo VIII.
69. Carlos : Charles
II d ́ Anjou lãnh chúa cai trị Romagne.
75. Con trai Anténor,
tức Énée trong Iliade của Homère, tướng lãnh
thành Troie. Khi thành bị phá dẫn người sống sót
sang lập thành Padoue ở Ý.
77. Một người
Este. Azzo II, lãnh chúa Ferrare từ 1293 đến 1308.
79,80. Oriaco. Mira
hai thị trấn gần Padoue.
88. Bonconte : con
Guido (ĐN .XVII, 19,13) giống như cha là thủ lãnh Gibelin, chết
trận Campaldino năm 1289,
133. Pia: Pia
dei Tolomei thành Sienne kết hôn lãnh chúa phái Guelfe
ở Maremme, nhảy cửa sổ bởi bị ép kết hôn
với Margherita Aldobrandini.
Tiền
Tĩnh Thổ, tầng thứ hai. Bàn về hiệu quả lời cầu
nguyện. Gặp gỡ các thi sĩ : Virgile và Sordello. Chỉ
trích nước Ý : Đế chế, Giáo Hoàng và Firenze.
|
Khi kết thúc cuộc
đỏ đen,*
Kẻ thua ngồi
lại mặt buồn bi ai,
Dạy mình, ôn
lại canh bài,
Kẻ thắng đi thẳng,
chọn nơi đông vào.
Người đằng
trước, kẻ níu sau,
Kẻ đi bên cạnh
nhắc nào tình thân.
Tai nghe cả, hắn
chẳng dừng.
Ai bắt tay hắn
thì lòng hả hê.
Phần hắn mong
thoát bạn bè,
Lòng tôi cũng
vậy, bốn bề đám đông. 10
Mắt nhìn đây
đó ngại ngùng,
Miệng thì hứa
hẹn, lòng mong thoát này.
Arétin đã chết,
về đây,*
Ghino di Tacco tàn
ác ra tay thù hằn.*
Kẻ khác chết
đuối đuổi săn,*
Hai bàn tay ngưỡng,
lâm râm khẩn cầu.
Ấy là Federigo
Novello,
Người Pisa, kẻ
can trường Marzucco.
Tôi thấy hầu
tước Orso
Hồn lìa khỏi
xác, vì thù, vì tham. 20
Hắn chối, không
phải lỗi lầm,
Pier da la Broca nghề
hành thuốc men*,
Chữa các phu
nhân xứ Brabant,
Nếu không hắn
sẽ trong đoàn hại nhân.
Khi thôi thoát
đám âm hồn,
Đang cầu xin,
kẻ khác cùng cầu xin.
Để mau thành
bậc thánh nhân.
Hỏi Thầy:
-”Có phải Thầy từng viết nên,
Sáng đời con
một bản văn:
- Bằng lời cầu
nguyện bẻ cong luật Trời. 30
Mục đích người
cầu nguyện thôi,
Ước mong họ
phải chăng nơi hão huyền.
Lời Thầy nói,
con chưa thông.”
Thầy rằng : -”Lời
viết ta trông rõ ràng.
Hy vọng không lừa
dối lòng,
Nếu còn suy xét
lời tình thẳng ngay.
Luật Trời không
hạ thấp đây,
Khi lửa tình
chỉ phút giây tạm thời,
Có thể ân xá
kẻ nơi đây,
Ta đà đề cập
điểm này thơ ta. 40
Lời cầu chẳng
sửa lỗi qua,
Vì lời cầu
chẳng nối ta với Trời.
Chẳng nên gượng
nghi ngờ thôi,
Nếu không có
được một lời người khuyên.
Ánh sáng chân
thật tâm hồn,
Con nghe ta nói
về nàng Bích Chi (Béatrice)
Con sẽ gặp nơi
này thôi,
Núi này lòng
sẽ tươi cười sướng vui.”
Tôi rằng : - “
Thầy ơi nhanh đi,
Con không còn thấy
trước đây mệt nhoài, 50
Bây giờ núi
ngã bóng rồi.
Thầy rằng : -”Ta
sẽ đi thôi cả ngày,
Với sức chúng
ta có đây,
Nhưng mọi việc
chằng như vầy nghĩ mong.
Trước khi đến,
con sẽ trông,
Mặt trời bị
khuất bởi vùng núi kia,
Nên thân con, nắng
chẳng soi.
Kìa trông có
một hồn ngồi cô đơn.*
Đang nhìn về
chúng ta luôn,
Hồn rồi sẽ
chỉ ta đường ngắn đi. 60
Đến bên hồn
Lombarda đây,
Ôi ! hồn khinh
mạn và đầy kính yêu.
Chậm chạp quay
nhìn tự kiêu,
Hồn nhìn không
nói ra chiều lặng câm.
Chúng tôi đến
lặng lẽ nhìn,
Cung cách sư tử
đang nằm nghỉ ngơi.
Việt Sinh lại
gần cầu lời,(Virgilio)
Mong chỉ đường
tốt đến nơi thật gần.
Nhưng hồn không
trả lời cần,
Chỉ hỏi quê quán
thiết thân cuộc đời. 70
Thầy hướng
dẫn dịu dàng lời :
-”Mantua !” bổng
dậy thôi, giật mình.
Bổng chồm dậy
tay ôm chầm,
-”Tôi Sordelle,
Mantouan cùng quê hương.”
Hai người ôm
chầm thân thương,
Than ôi ! nước
Ý quán đường thương đau.
Bão tố không
kẽ lái tàu,
Không bà Hoàng
tỉnh, chốn nào hổn mang.
Mới nghe ngào
ngọt quê hương,
Mà hồn kia đã
vội vàng thiết thân. 80
Nồng nhiệt tiếp
bạn đồng hương,
Quê hương không
ngớt chiến tranh hận thù.
Người sống
cấu xé lẫn nhau,
Người sống
chen chúc chôn vào hố sâu.
Hay đi dọc bờ
khổ đau,
Dọc bờ biển
để thấm vào tâm linh.
Nơi nao được
hưởng hòa bình,
Như Jutinien một
việc làm được chăng.*
Chữa dây cương
khi yên không ?
Không có cái
đó đỡ lòng hổ ngươi. 90
Lẽ ra sùng đạo
hỡi người,
Để César đó
được ngồi trên yên,
Nếu nghe lời
Chúa định phần,
Hãy xem con vật
trở thành bất kham.
Không còn uốn
nắng sắt đanh,
Từ khi người
đã lên cầm dây cương.
Ôi Alberto, người
Đức buông tuồng,*
Con vật bất
trị trở thành thú hoang.
Đáng lẽ ông
cưỡi lên yên,
Cầu vì sao giáng
lên trên giống nòi. 100
Phải xét đúng,
một không hai,
Khiến người
thừa kế cũng thời kính tôn.
Sao cha và người
thuận lòng.*
Bị lôi cuốn
bởi túi tham vô cùng.
Làm hoang tàn
vườn Đế Vương,*
Xem Montecchi đó
và cùng Cappelletti.
Monaldi và Filippeschi
Bọn thì tự
mãn, bọn thì sợ run.
Xem kẻ ác bạc
đãi gia nhân,
Sống trong đầy
đoạ bao lần vết thương. 110
Nhìn Santafior ủ
rũ buồn,
Xem thành Roma khóc
than niềm đơn côi.
Góa bụa ngày
đêm kêu gào,
-” César tôi
hỡi, tại sao chẳng cùng ? “
Hãy nhìn yêu
mến thần dân,
Vì sao người
chẳng mũi lòng xót thương.
Xem niềm hổ
thẹn tiếng danh,
Chúa Trời cao
cả phải chăng lời rằng :
Xuống trần người
chịu đóng đinh,
Nay rồi con mắt
công bằng quay đi. 120
Hay trong sâu thẳm
ý gì ?
Ngài đang chuẩn
bị cái thì đẹp hơn.
Vượt tầm nhận
thức hoàn toàn,
Đô thành nước
Ý đầy quân bạo tàn.
Và bất kỳ tên
đê hèn,
Tham gia vào đó
cũng thành Marcel.*
Firenze ơi ! hãy
an tâm,
Lời tán rộng
chẳng để lòng liên quan.
Vì toàn dân đã
sẵn sàng,
Nhiều người
ôm ấp tâm tình chính trung. 130
Mũi tên chậm
trúng hồng tâm,
Nhưng đám đông
chỉ để lòng trên môi.
Nhiều kẻ bỏ
việc công thôi,
Nhưng dân chúng
đã trả lời gấp nhanh.
Chẳng ai gọi kêu
“ “Xin gắng công.|”
Hãy vui lên hỡi,
vì cần đủ thôi.
Giàu có, hoà
bình, thẳng ngay,
Nếu ta nói đúng,
lời đây rõ ràng.
Athène, Sparte kỷ
cương.
Pháp luật cổ
đại trăm đường noi theo. 140
Dẫu nghèo vẫn
sống thảnh thơi,
Bên người pháp
luật đương thời tinh vi,
Được tạo ra
từ tháng mười,
Đến tháng mười
một hết thời sống qua.
Bao lần trí nhớ
người ta,
Luật pháp, tiền
tệ cùng là lễ nghi.
Tập tục thay
đổi con người,
Nếu còn trí
nhớ người đời thẳng ngay.
Một kẻ tàn
phế là đây !
Nằm đệm lông
ấm, chẳng ngày nào yên,
Luôn trở mình,
đau đớn hơn.
CHÚ THÍCH:
1. Cuộc đỏ đen
: tiếng Provencial azar, tiếng Á Rập az-zahr. Trò chơi
với ba con đề.
13. Arétin(A Rê
Tin) tức Benincasa de Laterina, một vị phán quan nổi tiếng
thế kỷ XIII, trợ lý Tổng Trấn Sienna, đã kết án
tử hình một người chú và một người anh của Ghin
di Tacco tội tham nhũng, vì vậy Ghino báo thù giết chết.
14. Ghino di Tacco:
(Ghi nô di Tác cô) Quý tộc Sienna chống lại Giáo Hội
về cuối đời hoà giải với Giáo Hoàng Boniface VIII,
được tha thứ nhưng rồi bị ám sát chết.
15. Người bị
chết đuối : là Guccion dei Tarlati di Pietramlata, phái Ghibellini
ở Arewwo chết đuối ở sông Arno (Firenze) trong trận đánh
chống phái Guefi.
18. Federigo Novello
(Fê dê ri gô No ven lô) : con trai Guido Novello bá tước ở
Casentino, bị giết năm 1289 gần Bibbiena.
Chàng Pisa (Pi za)
: tức Gano, còn có tên Farinata, con trai Marzucco degli Scornigiani
ở tức Benincasa da Laterina (gần Azezzo) bị giết
năm 1289 trong cuộc tranh chấp quyền lực lãnh đạo thành
Pisa.
21. Orso (Ọt sô)
con trai bá tước Napoleone của dòng họ Alberti di Mangona,
bị giết chết bởi người họ hàng là Alberto năm 1286.
Chuyện này làm nổ ra mối thù hằn kéo dài trong đại
gia đình, chỉ kết thúc năm 1325 khi Alberto bị giết.
24. Pier da Broccia
(Pi e de Brốt ca) bác sĩ giải phẩu, thân tín của vua Pháp
Louis XI và Philippe le Hardi sau được phong chức Đại Cận
Thần, ông này đã tố cáo bà Hoàng hậu thứ hai của
vua Philippe là Marie de Brabant, con gái Hầu tước xứ Brabant
nên được gọi là Bà Hoàng xứ Brabant, đã ám sát
người con trưởng của Philippe để mong đoạt ngôi vua cho
con trai mình là Philippe le Bel. Hai năm sau bà Hoàng hậu
này phản công tố cáo Pierre de la Brosse tội đại phản
bội và ông bị xử năm 1278.
30. Sáng đời
con một bản văn. Dante tôn xưng kính trọng Virgilio gợi
lại một thơ trong khúc VI. Enéide.
58.75. Hồn ngồi
cô đơn : Sordello (Sọt đên lô) sinh ở Goito gần Mantova,
xuất thân từ một gia đình quý tộc nghèo. Ông là
nhà thơ của triều đình Verona, rồi triều đình Provence.
Sau đó đi theo đoàn quân của Charles d ́ Anjou trở về
Ý, chết khoảng trước năm 1273, được xem là một trong
những nhà thơ du tử (troubadours) thế hệ cuối cùng.
72. Mantua (Măng
tu a) tiếng La tinh tức Mantova(Măng Tô Va) tiếng Ý. Virgilio
mới buộc miệng nói về quê hương mình, âm hồn đã
bị kích động, tức khắc thay đổi thái độ.
78. Bà hoàng các
tỉnh: Luật La Mã thời Trung Cổ vua Jutinien xác định
không phải một tỉnh mà là bà hoàng của các tỉnh.
Dante dùng chữ
bordello, nghĩa đen là nhà chứa, nhà thổ, nghĩa câu này
là “Đâu phải là bà hoàng các tỉnh mà chỉ là một
nơi hổn độn”. Dante muốn nói đến nước Ý và Roma
suy vi đáng hổ thẹn, trách nhiệm các thủ lĩnh, các
hoàng đế xấu xa. Sau đó Dante đề cập đến vai trò
của Chúa.
90. Justininiano.
Justinien chữa lại dây cương, ý nói chữa lại các đạo
luật La Mã.
99. Alberto Tedesco(An
bet tô Te dét cô) tức Albert I d ́ Austria con trai của
Rodolfo di Asburgo Hoàng đế từ năm 1298 đến năm 1308, bị
công tước Svevia vùng Tăy nam Đức giết chết. Hai cha
con đều thực thi quyền lực nước Ý chống lại
Giáo Hoàng. Dante chỉ trích Alberto lãng quên nhiệm vụ
Hoàng đế La Mã.
103.105. Cha và
con tức Rodolfo và Alberto di Asburgo. Vườn Đế Vương hay
Đế Quốc chỉ nước Ý.
108. Monteschi và
Cappelletti. Hai dòng họ cũng là hai phe đảng phe Ghibellini
và Guelfe đối nghịch nhau ở Verona mà chiến
trường là cả vùng Lombardia(Lâm Bát Đa). Dựa trên sự
kiện có thực này Shakespeare đã sáng tạo ra câu chuyện
tình sử Guiliette và Romeo.
Cũng tương tự
như vậy sự thù địch hai dòng họ Monaldi phe Guelfe và
Filippeschi phe Ghibellini ở Orvieto.
111. Santafior(San
fa ti o) Bá tước dòng họ Aldobrandeschi chiếm cứ lãnh
địa trong núi Amiata, sau một thời gian dài đối địch
với lãnh chúa Sienna, đến khoảng năm 1300 đã phải cắt
đất nhượng bộ Sienne. Dante muốn xem đây là chứng
cớ sứ suy tàn các dòng họ phong kiến.
126. Marcel(Mạc
xen) : Claudius Marcellus năm 50 trước JC đối thủ không khoan
nhượng của César La Mã.
141. Athène và
Lacedemona (Sparte) nước Hy Lạp, là hai thành phố đã cho
ra đời hệ thống pháp chế dân sự đầu tiên.
|
|