Trên
các con đường đất Việt, nếu ở thành Huế miền Trung các
chàng trai chạy thẻo các tà áo dài trắng hay
tím thướt tha phấp phới dưới mái tóc thề có khi ẩn giấu
sau chiếc nón bài thơ tình tứ; các liền anh miền Bắc sông
Hồng tuy mất đi ít nhiều, vẫn còn mộng mơ trước chiếc
áo tứ thân đủ màu điểm thêm chiếc khăn mỏ quạ đen từ
thưở thờ chim, chiếc nón quai thai Trung Đại tròn trắng mang
trên vai; các thanh niên miền Nam đồng bằng sông Cửu Long
không dừng thèm ngắm những chiếc áo bà ba đủ màu, đủ
kiểu dù đều là xuất thân tự chíếc áo ngắn, áo cụt
kết hợp với chiếc quần dài làm thành y phục phụ nữ từ
thế kỷ XVIII, dần dần cải tiến với chiếc nón lá và chiếc
khằn rằn thành bộ y phục thông dụng ngày nay.
Chiếc áo bà ba trên dòng sông thăm
thẳm.
Thấp thoáng con xuồng bé nhỏ đến mong manh.
Nón lá đội nghiêng coi thường con sống
dữ.
Hậu Giang ơi em vẫn đẹp ngàn đời.
Trần Thiện Thanh (Chiếc áo bà ba)
Vừa nói lên vẻ đẹp tâm hồn, nét tinh hoa mộc
mạc, đằm thắm của người phụ nữ miền Nam, chiếc áo
bà ba biểu hiện một sức sống lao lực, chèo thuyền, gặt
hái, lái đò, gánh vác cũng như chỉ huy một đơn vị quân
đội, điều khiển môt cuôc đàm phán chính trị cao cấp.
Trong các trường hợp cần thiết nầy, áo bà ba tạm thời
nhường chồ cho chiếc áo dài bất di bất dịch, tuy tôi nghỉ
nó vẫn còn chỗ đứng trong một hội trường nếu các bà
quyết liệt tranh thủ. Trong các cuộc diễu hành giới thiệu
cần thủ trên sân vận động, quốc phục là những điểm
quốc gia thể hiện qua các màu sắc rực rỡ nhưng bất tất
phải là những tà áo dài tha thướt trong gió mà tôi nghĩ
các bộ áo bà ba ngắn gọn đủ màu bó bọc một thân thể
chắc nịch biểu trưng rõ ràng và đúng mức người phụ nữ
Việt Nam rường cột của gia đình.
  
Áo bà ba từ đâu mà lại ? Nếu áo tứ thân
thu gọn từ chiếc áo giao lãnh đã thấy trên trống đồng
từ thuở Đông Sơn, tà áo dài cùng có thể bắt nguồn từ
cùng chiếc áo giao lành phổ biến dười các triều Lý-Trần-Lê,
sửa đổi qua thời Nguyền Phúc Khoát, có khả năng phát triển
theo các mẫu áo Chàm láng diềng. Có nhiều nhà viết sử tin
áo
bà ba phát xuất từ kiểu áo cứng người Hoa lao động
hay của sắc tộc Bà Ba tức là người Mã Lai lai Trung Hoa sống
trên đảo Pinang thuộc Malaysia ngày ngay hay, chính xác hơn,
của hậu duệ Baba-Nyonya người Hoa kiều nhập cư. Nói cho
đúng Baba-Nyonya không phải tên một sắc tộc mà là tên một
tiếng nói, Baba có nghĩa đàn ông, Nyonya chỉ định đàn
bà trên đảo Penang. Ngày nay, nếu ở miền Kinh còn có
tên áo cánh, áo cụt, người Peranakan gọi kekaya
encum một loại áo gần giống áo bà ba, encum có nghĩa
phụ nữ. Nói chung, áo bà ba qua giao lưu văn hóa có thể bị
ảnh hưởng Peranakan nhưng cũng có thể là từ áo giao lảnh
cắt ngắn. Lúc ban đầu, áo bà ba của các bà không có túi,
dần dần thêm hai túi to để di chuyển đồ vật trên một
chiếc áo bà ba cải biên, ngắn tay, ngắn thân, xem như là
một áo lót còn gọi áo túi hay áo bà ba trong.
Có áo trong tất nhiên có một
áo bà ba ngoài, không túi,
dần dần không được còn dùng nữa. Đàn ông bận
áo lá
tương đương với áo túi đàn bà, thêm hai túi bên bụng,
cũng dần dần bị bỏ quên tuy có cải biến : thêm túi, xẻ
hai bên hông cho thoải mái... Đối chọi với áo nam nhi màu
trắng,màu xám tro cục mịch, các cô các bà chọn những màu
nhẹ như màu mạ non, xanh lơ nhat, hồng, trên những chất liệu
vải tương đối đắt tiền hơn như the, lụa, xa tanh nếu
không dùng vải lụa tơ tằm nội địa.
Thương rồi chiếc áo
bà ba
Quê mùa: thiếu vẻ kiêu sa
nhà giàu
Dịu dàng mộc mạc làm
sao
Vải rẻ, công nhẹ, ít hao tốn
tiền !
Hoành Châu
   
Như vậy áo bà ba được mọi người mặc, không
phân biệt trai gái trong nhiều dịp. Đi làm ngoài đồng ruộng,
lấm lem bùn lầy thì áo quần vải mộc, vải sợi thô thiển
nhuộm màu đen xẩm, giữ sạch được lâu và dễ giặt, mau
khô. Áo mặc chung với quần trắng hay đen, đầu đội nón
lá, vai khoát khăn rằn. Trên đất nước ta,trước khi các
loại mủ gọn ghẽ che đầu được thanh niên trai trẻ chú
trọng vì thuận lợi, các chiếc nón lá rẻ tiền, tuy kềnh
càng, được mọi người thông dụng khắp nơi. Ở đâu cũng
có, chế tạo ngay tại chỗ, nón lá thông hơi, không bịt kín
đầu óc, không níu giữ mồ hôi, giải quyết tự nhiên một
vấn đề vệ sinh không cần đặt ra. Ngoài ra, khi nghỉ dưới
gốc cây có thể ngồi trên nón lật ngược; khi trời quá
nóng, nón lá thay quạt thổi gió; khi qua đò khát nước có
thể dùng nón múc nước dưới sông;... khi bị (được) chàng
trai không ngớt nhìn ngó, nón lá là cái bình phong che khuất
đôi mắt (có khi) sỗ sàng. Mấy cô gái Huế có khi vừa khủc
khích cười vừa kể chuyện các cô thường cho chui một lỗ
nhỏ trên chóp nón, như vậy núp sau chiếc nón các cô mặc
sức quan sát chàng trai cùng đi chuyến đò. Đi đôi với chíếc
nón lá là cái khăn rằn phổ biến qua các cô các chú bộ
đội ở trên khu về hay mọi nơi bên Campuchia. Được người
Khơme hay nhiều bản tộc đồng bằng sông Cửu Long sử dụng
từ lâu đời, chiếc khăn rằn giản tiện có hình một chữ
nhật dài khoảng 1,2m, rộng 40-50cm, họa tiết trang trì là
những ô vuông trắng đen hay trắng nâu xen kẻ. Nếu các cô
gái Huế đài các trong chiếc áo dài tha thướt, sau chiếc
nón bài thơ mộng mơ, các cô thôn nữ Nam Bộ mộc mạc trong
chiếc áo bà ba ngắn gọn cùng chiếc khăn rằn choàng cổ.
Ai phơi lố áo bà ba
Ba mươi sáu vạt mượt mà làm duyên
Mười hai chiếc cổ trái tim
Mở ra khép lại đón tìm nắng rơi
Trần Kiều Bạc (Tháng tư, gặp lại áo bà ba)
  
Trước kia chiếc khăn rằn chỉ là một vật
trang trí, nam nhi quấn khăn quanh trán, phụ nữ quàng vào cổ
để lau mồ hôi, cản nước rơi vào mắt . Dần dần trong
đà tiến triển văn hóa trang phục, khăn rằn trở nên một
nét duyên dáng của phụ nữ miền Nam. Áo rộng, cổ tay. 3cm
có 3 hàng nút, thân áo xẻ giữa 5-6 nút, khuy cài nàm ngang,
3 túi. Nút đồng, nút xương tròn khuy dài, thay qua nút sứ
trắng hoặc màu, nút nhựa. Thời xưa, dùng vải ta, khổ hẹp,
vật liệu may mặc chủ yếu là vải, lụa đãi tơ tằm nội
địa. Về màu sắc, thông dụng nhất là màu đen, màu nâu;
khi trước còn dùng vải nội địa thì lấy lá bàng, vỏ đà,
cây cóc, trái mặc dưa chua để nhuộm rồi phủ bùn để tránh
thôi màu. Ngày nay, sử dụng vải ú, vải
sơn đầm, vải chéo go đen, bên cạnh vật liệu thiên nhiên
còn phải dùng hóa chất nhân tạo. Song song với cuộc sống
xả hội cải tiến, ao bà ba ra khỏi kênh lạch, đồng ruộng,
dấn chân vào chốn thị thành, hòa lẫn với sân khấu thời
trang, pha lẫn màu sắc lòe loẹt, họa tiết ít thanh lịch.
Các nhà thiết ké còn sáng tạo các kiểu chắp vai, cổ tay,
cửa tay, kiểu cổ là sen cánh én, đan tôm,..dựa lên mẫu
áo nước ngoài. Vai raglan may rất khít, vừa vặn với
eo, tương đương vởi áo dài Lemur rất được giới
trẻ ưa chuộng tuy vẫn cỏ nhiều ý kiên trái nhau. Áo bà
ba dần dần pha lẫn màu sắc huy hoàng, họa tiết rồng phượng
hết còn dịu dàng, lại thêu trên gấm nhung xứ nóng thay vì
vải bô mềm mát, thanh mảnh kế thừa
bản sắc văn hóa dân tộc. Đặc điểm phương Nam là
kênh rạch sông nước, nắng gió không thiếu nhưng chỉ tung
nhẹ áo bà ba, eo chít, tà thấp, ngày nay áo được thiết
kế vạt áo dài ra, xẻ nách cao lên làm mất nhiều vẻ e ấp
hồn quê của phụ nữ Cửu Long.
Xuân về em vẫn áo bà ba. Đậm chất Miền
nam : Nói thiệt mà ! Ôm nhẹ vòng eo không lơi lả. Căng tròn
ngực áo khít vào da. Quê ! mà phô nét riêng tà trước. Hương
gió đồng chiều nhẹ thướt tha. Nón lá nghiêng che điều
điệu...
Hà Ngân (Áo bà ba)
  
Áo bà ba gỉản tiện dễ mặc, nhưng may một
cái áo vừa vặn không dễ vì cơ thể phụ nữ mỗi người
một khác, cũng như mặt mày không giống nhau, thể hiện ước
mong của mọi cô trẻ thích được xem mình là người đẹp
độc nhất. Không có cổ, áo bà ba là hai mảnh vải ghép lại
với nhau: phía sau một mảnh nguyên, phía trước do hai mảnh
hợp lại có dây nút bóp cài lại với nhau bó chặt cơ thể.
Áo được chít eo, xẻ tà đúng mức ỏ hai bên hông, độ
dài của áo chỉ trùm vừa quá mông trên chiếc
quần trắng hay đen. Đấy là một dịp khác phô bày
một phần cơ thể mà giới trẻ ưa thích, trái với phụ nữ
lớn tuổi, nhất là ở nông thôn. Áo cách tân như vậy chưa
đủ, các cô ở thị thành còn thích tay áo rộng và dài, thân
áo cùng rộng hơn, gắn cườm màu sắc hoa văn rực rỡ để
thêm phần sinh động. Ở đây cần có sự nhạy bén, khiếu
thẩm mỹ của người thợ may vì có câu hỏi áo bà ba biến
cách có còn giữ linh hồn nguyên thủy biểu hiện nét duyên
dáng nhưng đồng thời mềm mại hiền thục của cô gái Cửu
Long không.
Dịu
dàng chiếc áo bà ba
Che nghiêng
vành nón sợ da đen giòn
Đồng
trưa nắng vuốt eo thon
Câu hò
điệu lý vẫn còn ngân xa .....
Vũ Trọng Tâm (Áo bà ba)
  
Thật vậy,
những cô gái Việt Nam cũng như phụ nữ khắp thế giới,
với thời gian, qua biến chuyển lịch sử, không giữ mãi mãi
hình ảnh nhưng cô gái dịu dàng, kím đao năm xưa. Tôi còn
nhớ mãi phim ảnh những cô gái Do Thái áo quần nai nịt gọn
gàng cùng với những bạn trai xong pha chiến trận, chỉ thỉnh
thoảng mới về nghỉ ngơi ỏ các nông trường tập thể kibboutz,
một dịp để gặp lại người yêu. Thì đây, các cô gái
Cửu Long cùng chẳng thua gì. Súng quàng vai nhưng áo bà ba luôn
vẫn giữ. Những năm tranh đấu, báo chí ngoại quốc đều
có đăng những hình ảnh nầy.
Những đầm sen, những dòng sông lấp
lánh trăng sao, những xóm thôn đồng xanh trải rộng, nhịp
cầu tre lắt lẻo dòng kênh, in dáng hình người con gái quê
tôi.
Áo bà ba súng quàng vai hôm sớm ra đi, mái
tóc xanh quyện hương trái ngọt, mặt mịn hoa dáng đẹp tình
yêu, son sắc thuỷ chung giữ quê nhà.
Dưới đạn bom xanh xanh lúa vẫn vượt lên,
ngày đêm trên khắp xóm thôn, ghi chiến công giết giặc lẫy
lừng.
Đẹp thay tuổi xuân con gái quê tôi đang
cùng toàn dân viết đẹp những bản anh hùng ca.
Sóng Cửu Long đã trào dâng trên khắp nơi
nơi, nối tiếp nhau làng quê trỗi dậy, đồn giặc tan thắm
lại màu xanh trên cánh đồng rộn vang tiếng chim ca.
Gái cùng trai lái thuyền đi sông nước reo
vui, mái tóc xanh vờn trong gió lộng. Đời tự do có gì đẹp
hơn, sông núi này thề giữ đến cùng.
Nắng bừng lên lung linh nét mặt làng quê,
trào dâng sông nước Cửu Long, mừng chiến công thắm đượm
nghĩa tình, đẹp thay tuổi xuân đi giải phóng quê hương,
cây súng giữ bên mình cũng đẹp như em.
Huỳnh Thơ (Những cô gái sông Củu Long)
 
Giản dị, áo bà ba có sức thu hút và quyến
rủ. Đã đi vào lịch sử, câu hát dân gian, sau nhiều đợt
cải cách, canh tân, áo bà ba còn giữ nét duyên dáng, dịu
dàng. Ngày nay, cứ về đồng bằng sông Cùu Long, mướn thuyền
đi dọc các kênh, luồng qua các cầu ván, cầu khỉ đong đua,
ngắm nhìn các cô vui tươi lượt sóng, các chàng trai nhí nhảnh
đùa giởn, các cụ lão tràm ngâm trên bờ, tất cả đều
bận áo bà ba, chèo xuồng ba lá tất tả ngược xuôi, khách
về thăm nhà, thăm nước không khỏi khen ngợi chiếc áo thôn
dã trải qua biết bao bom đạn, đang còn tồn tại trong lòng
phụ nữ đất nước sông Củu Long. Dù có sự bất đồng,
chiếc áo bà ba vẫn tiếp tục phát triền, thăng lên hàng
thế giới: điển hình là những cuộc thi áo bà ba, cuộc bầu
cử hoa hậu, những đại hội có thể cho tân tiến nêu cao
một chiếc áo nguyên gốc thôn dã. ...
Theo
nhà văn Sơn Nam trong cuốn Văn minh miệt vườn thì chiếc
áo bà ba mà người miền Nam ưa thích là vạt ngắn, không
bâu... ở miệt Hậu Giang thời Pháp thuộc, cái áo dài đàn
ông không được thông dụng cho lắm. Kiểu quần áo bà ba
là tiện lợi nhất, đồng thời quần áo bà ba cũng tiêu biểu
cho sự trang nghiêm trong giới trung lưu... Áo bà ba gọn gàng,
cởi ra bận vào dễ dàng, giúp con người đi đứng khoan thai,
ít câu thúc. Nếu như đàn ông lam lũ hay mặc áo bà ba đen,
xám, các điền chủ giàu có thì vận bộ bà ba trắng chống
gậy ba ton, thì áo bà ba của người phụ nữ miền Tây lại
khá đa dạng. Thiếu nữ thích may áo cổ trái tim, có người
may áo cổ cánh sen, các bà, các mẹ đứng tuổi thì thích
bận áo bà ba cổ tròn cho kín đáo. Tay áo cũng có kiểu tay
ngang và tay ráp lăng Áo bà ba thường bận với quần có đáy,
hai ống, lưng quần cột bằng dây, sau này thì luồn dây thun,...Vải
may áo bà ba lại đủ màu sắc trắng, xanh, vàng, tím, hay bông
hoa sặc sỡ. Có điều người bận áo bà ba thường bận quần
đen, hoặc trắng, các cô e lệ choàng thêm chiếc khăn rằn
quấn cổ, mái tóc dài đen nhánh bỏ xõa đã làm xao xuyến
không biết bao trai làng.
Một lần thương là thương đến trọn
đời.
Dù xa rồi chuyện tình ngày xưa
Một lần thưong đến trọn đời.
Tôi vẫn thương hoài chiếc áo bà ba
Ðình Văn (Thương áo bà ba)
   
Nhá soạn giả cải lương Thanh Bình viết Áo
bà ba kỉ niệm ngày thu, danh ca Minh Cảnh thể hiện để
rồi mấy chục năm qua cứ mỗi lần quây quần nhấm nhi vài
ly rượu đế là người ta ngẫu hứng ca khan mấy câu vọng
cổ:
Anh về đây ngỡ ngàng bên lối nhỏ
Ba mươi năm trời kỉ niệm vẫn không nguôi
Chiếc áo bà ba trao em giữa ngày vui
Áo đã theo anh đi đuổi Tây, đánh Mỹ....
Áo bà ba dưới làn gió nội,
Nét duyên thầm thấp thoáng trên vai...
|
Thành Xô Vu Lan
2018
Mừng Tết 2019-Kỷ Hợi
|
 |
ảnh internet
Ðọc thêm
-Sở Văn hóa - Thể thao & Du lịch
Bạc Liêu/Tạp chí Miền Tây, Trang phục truyền thống của
người Nam Bộ, Phụ nữ Việt Nam 18.07.2017
-Mã Phi, Duyên dáng áo bà ba trong đời sống
người dân Nam Bộ, Cần Thơ online
-Tin Huy, Ngắm dàn người đẹp Hoa khôi Nam
Bộ trong tà áo bà ba, 14.07.2017
-Thu Hương, Lịch sử áo bà ba, Đồng
Hương tiỉnh Bến Tre 16.01.2013
-HH, Hoa khôi Thúy Vi dịu dàng "hóa" thiếu
nữ thôn quê, Dân Trí 29.09.2018
-Phương Giang, Hoa hậu Mỹ Linh mặc áo
bà ba, tập tráng bánh ướt, New.zing.vn 12.04.2017Áo bà ba
súng quàng vai hôm sớm ra đi, mái tóc
xanh quyện hương trái ngọt, mặt như hoa sáng đẹp tình
yêu, son sắc thủy chung giữ quê nhà
ảnh internet
Chim Việt Cành
Nam 74 15.04.2019
|
