Miếng
ngon thời "hợp tác"
Xin nói luôn, "hợp tác" nói
ở đây là cách nói tắt của "hợp tác xã". Thời ấy,
chỉ trên giấy tờ chính thức mới nói đủ "hợp tác
xã", còn người dân quê tôi toàn nói "hợp tác" : ruộng
hợp tác, trâu hợp tác, lúa hợp tác,... Mà cứ gì
dân quê tôi, ông Tố Hữu cũng nói "Dân có ruộng dập
dìu hợp tác". Cái thời "dập dìu hợp tác" mà ông
Tố Hữu vẫn làm tụng ca có lẽ rất ngắn ngủi. Thời
thơ ấu của tôi (gồm thập niên sáu mươi và nửa đầu
bảy mươi) không thấy cái sung túc ấy nữa. Tôi biết
bưng bát cơm thì đã là bát cơm độn (quê tôi gọi là
"trộn") toàn sắn, hạt cơm chỉ dính loi thoi. Những món
ngon kể dưới đây không phải thời hợp tác mới có
mà thực ra là những sản phẩm của nền nông nghiệp
cổ truyền nhưng tôi lần đầu được ăn ở thời hợp
tác đói khát triền miên ấy nên nhớ mãi. Và cũng
có thể nói là ngày nay nhiều thứ hầu như không còn
nữa cho nên càng nhớ thương da diết.
Bài 1:
Thịt vịt nuôi đồng
Thuở tôi còn bé, nhà tôi
cũng thỉnh thoảng nuôi một lứa vịt. Thường mua một
chục trứng vịt cho gà ấp, nở được độ 7 - 8 con,
nuôi đến lúc biết đẻ trứng thì chỉ còn độ 5 -
6 con. Nhưng thường chỉ nuôi chưa đầy một năm đã phải
bỏ vì nhà trên đồi cao, đến lúc vịt "nặng trứng"
là không chịu về. Đi gọi, đi dồn đuổi mãi cũng mệt
nên cuối cùng đem bán lấy tiền dầu đèn. Nghĩa là
lúc bé tôi không được ăn thịt vịt, có chăng chỉ đôi
khi lúc vịt còn choai choai, lỡ có con bị què, bị còi,
thịt rang muối, ăn không ngon nên chả nhớ.
Cho nên lần đầu được ăn
thịt vịt là năm đầu tiên tôi ra trường, dạy ở một
địa phương có "trại vịt" của hợp tác. Không rõ lý
do gì mà lần ấy hợp tác bán "phân phối" cho các
thầy cô, cứ hai người một con. Tôi chung với bác Sang,
tổ trưởng. Vịt của hợp tác là "vịt đàn", thường
mỗi con chỉ khoảng 1 kg. Các cặp khác hầu hết họ thịt
rồi chia nhau, đem về cho trẻ mỏ ở nhà kiếm miếng.
Nhưng bác Sang quen nếp sống phong lưu cũ (bác vốn là
con địa chủ), và ở nhà, tuy nghèo, nhưng bác vẫn được
ưu tiên kiểu "vua con", không cần nhường nhịn ai, nên trưa
hôm ấy bác bảo: "Thịt đi, hai bác cháu mình làm một
bữa chén".
Ðây là loại vịt chăn đồng,
chúng tự kiếm cua ốc, tôm cá, thóc rơi rụng. Nếu
có cho ăn thêm cũng là ngô, sắn, khoai lang. Chúng lại suốt
ngày chạy đồng, cho nên thịt săn chắc và cân đối tỷ
lệ nạc và mỡ. Ôi, cái con vịt hôm ấy mới ngon làm
sao. Thịt nó ngọt, xương nó mềm, mỗi miếng tôi nhai
được hết cả xương. Mùi thịt thơm chứ không hoi hoi
như thịt vịt bây giờ do ăn "cám cò" và không được
tắm ở ao hồ sạch sẽ.
Cách ăn của tôi khác hẳn
bác Sang: tôi quen ăn "dè", mỗi bát cơm chỉ một miếng
thịt, nhiều lắm là hai, thế là ngon lắm rồi; bác Sang
trái lại, ăn kiểu "tốn" thức ăn - quê tôi gọi là ăn
"lồm". Bác Sang ăn "lồm" nhưng vẫn giữ lịch thiệp.
Những bữa ăn tập thể, nếu có chút cá, thịt, thường
mỗi người gắp rau trước, chờ cho có người gắp cá,
thịt thì mới gắp theo. Bác Sang không chịu ăn rau, cứ
cầm đũa chờ, nếu chờ lâu quá, sốt ruột, bác bảo:
"Các bác lớn tuổi gắp đi, cho em gắp miếng". Nhưng bác
cũng chỉ ăn đủ phần mình, dù đĩa cá, thịt có còn
cũng không gắp nữa. Vì vậy khi ăn với tôi, bác sốt
ruột bởi tôi ăn chậm, ăn ít thịt quá. Nhiều khi bác
phải gắp vào bát tôi, nhưng tôi vẫn không thể ăn nhiều
hơn. Thành thử cuối cùng thừa. Thông thường như thế
thì cùng nhau "ăn vã" (ăn toàn thịt, không ăn cơm) cho
hết. Nhưng bác Sang bảo: "Thôi, chỗ này cất đi, để
tối mà ăn (vì bữa tối bác Sang và các bác gần
nhà đều về). Thế là bữa tối (một mình tôi) còn
được một bữa thịt vịt ngon nữa.
Bây giờ muốn ăn thịt vịt
có khó gì. Nhưng dù vợ tôi đã cố gắng chọn loại
vịt ngon nhất của chỗ người quen thì tôi vẫn chẳng
thấy ngon. Ngay cả "vịt trời" và được quảng cáo là
"không nuôi cám cò" cũng chẳng ra làm sao. Vịt gì mà
xương cứng phát khiếp, còn thịt nếu không dai ngoách,
khô khốc thì lại nhão nhoẹt, toàn mỡ là mỡ. Bây
giờ muốn có miếng vịt ngon chắc chỉ còn cách về
quê tự nuôi lấy. Nhưng mà mình đâu có đồng ruộng
để chăn thả? |