Sinh
thời Phạm Duy từng phơi lòng mình "Sinh ra từ mùa Thu, nhưng
tôi yêu mùa Xuân. Quanh năm tôi gọi "Xuân ới Xuân ơi"!
Xuân không bao giờ bỏ tôi đâu!"*
Chính cõi lòng ấy, Phạm Duy đã tạo nên những
ca từ tươi vui, mượt mà chào đón Xuân. Trong phạm vi bài
viết này, tôi chỉ nêu ca từ như là đóa hoa Xuân dâng hiến
cho đời trong một số bản nhạc của ông viết về Xuân.
Đầu tiên, trong
bài "Xuân Nồng" (1956), với lời ca vẽ lên không gian xuân.
Này là "nắng khắp phố phường", "hoa cười lên hương",
"máu
Xuân trong lòng tràn lan trong gió cong" cho người cảm thụ
như thấy xuân rạo rực trong từng nốt nhạc của Phạm Duy,
như thấy xuân tình tứ cùng cõi đất trời thấm đẫm tình
yêu. Dù không áp dụng thi pháp của thơ, nhưng chính những
giai điệu, những cung bậc của âm
nhạc khơi gợi cả không gian nghệ thuật. Đó là"trời
xanh", "hương xuân la đà", "trời tự do",
"lũ
bướm quanh co", "đường tơ", "nẻo mơ". Chính
không gian xuân ấy đã đưa Phạm Duy mơ mộng về một cuộc
đời tươi đẹp, về cuộc sống hoan ca:
"Có tiếng guốc kéo vang trên phố vắng
Đưa tôi ra gặp ngay
ánh nắng
Có tiếng hát giáo đường trong gió sớm
Đưa tôi về cuộc
đời
đầm ấm".
Hòa cùng mùa Xuân, tác giả như muốn trải nỗi
lòng cùng người và cảnh. Nỗi lòng ấy là đóa hoa nồng
đượm hương thơm thổ lộ tình yêu đồng bào, đất nước
này khi độ xuân sang: "Yêu người dân, Xuân nồng tình doan".
Còn đây là "Xuân Thì" (1953), ca từ như một
bài thơ. Ca từ gợi lên mơ ước của bao người khi Xuân về.
Mơ ước ấy vẫn mãi là mơ ước từ bao đời nay, không riêng
của người dân Việt mà là giấc mơ chung của nhân loại:
"Đường đi
êm quá
Có phải giấc mơ đã thành tiếng thơ
Trời không mưa gió
Mẹ bế con thơ, con bú say sưa".
Mỗi khi nghe bài này, tôi như thấy lòng mình
được xoa dịu nỗi đau. Như bỏ sau lưng những "mùa chinh
chiến", những "giận hờn", "cô đơn" để mà
trao "những lời yêu mến nhau", để tình duyên ngập
tràn cả Nam, Bắc, Tây, Đông. Đây
là niềm tin của bao người như đóa hoa chớm nở, như
"tình
Xuân chớm nở đêm qua" sẽ bỏ những đau buồn, mất mát,
tiếc thương để chào đón nàng Xuân, chào đón yêu thương,
mừng vui chào đón "tin lành" tràn về khắp chốn:
"Tình ra núi Bắc, non Đông
Duyên về tới chốn Nam sông, Tây rừng
Gọi đàn chim trắng như bông
Tin lành đưa xuống khắp vùng trên đất
nước ta
Êm êm tiếng hát trăng tà
Tình soi trên phím tay ngà gái trinh
Người ôm nhân loại trong mình
Cười tuôn nước mắt cho Xuân tình dấy
men".
Mỗi độ Xuân về, những âm vang của những
ca khúc về mùa Xuân rạo rực vang lên làm bừng tỉnh cả
đất trời. Thiên nhiên ngời ngời hương sắc mùa Xuân. Hòa
trong tiếng nhạc của đất trời, bài ca "Hoa Xuân" (1953) được
ra đời. Trong bài ca này, thiên nhiên qua những âm giai hiện
ra bằng những hình ảnh vừa ước lệ, ẩn dụ vừa chi tiết,
cụ thể. Hình ảnh ấy là "bãi cỏ non", "gió Xuân",
"hoa
cười", "nắng vàng son", "lũ ong lên đường cánh
tung tròn", "lũ bướm lả lơi".
Đặc biệt, hình ảnh "hoa" và động từ "yêu"
được nhắc đi nhắc lại, in dấu ấn của nàng Xuân với
con người. "Hoa" được nhân hóa, gợi lên thứ tình cảm trân
quý mà nàng Xuân dành trọn cho con người, đặc biệt là nông
dân và người lính:
"Hoa chẳng yêu lũ bướm lả lơi
Muốn yêu anh vác cày trên đồi
Hay là yêu chiến sĩ ngàn nơi
Thấy hoa tươi cười bỗng thương đời".
Từ hình ảnh "hoa", tác giả thể hiện cái tình
của lòng mình với mùa Xuân. "Hoa" là cái cớ để chàng trai,
nhạc sĩ Phạm Duy khi trẻ hát lên khúc hát dâng hiến cho đời:
"Xuân! Hoa còn tươi mãi
Hoa vì nhân thế biết sum vầy cuộc vui
Xuân! Hoa nở vì ai
Tay nhịp bàn tay cùng đắp xây ngày mai".
"Hoa" là phẩm vật của thiên nhiên tặng cho
con người. Giờ, "hoa" là tặng phẩm tình yêu của chàng thi
sĩ – nhạc sĩ dâng tặng nàng thơ xuân sắc trong tiếng hát
mừng của đàn em thơ trẻ:
"Có một chàng thi sĩ miền quê
Ngắt bông hoa biếu người xuân thì
Có một đàn em bé ngoài đê
Hát câu i tờ đón xuân về".
Xuyên suốt bài hát là hình ảnh "hoa" và "xuân"
cứ lặp đi lặp lại vẽ lên mùa xuân thái bình, an lạc với
"hoa
xuân phép lạ ra màu", "người cùng mùa đã thoát vực
sâu", với "sức reo hoa nở lúc Xuân đầu". "Hoa Xuân"
chính là tiếng lòng nở hoa của Phạm Duy muốn phơi tình cùng
nhân thế: "Xuân! Hoa là tình tôi/ Đua nở cùng ai cùng quyến
luyến mọi nơi". Tiếng lòng ấy của Phạm Duy như nói
hộ tình của bao người với lòng cầu chúc, ước mong đất
trời, quê hương, con người mãi an lạc, thái hòa, hạnh phúc:
"Có một bầy thôn nữ nhìn hoa
Chúc cho Xuân vui vẻ thái hòa
Có một vài tóc trắng thầm mơ
Ước cho hoa nở mãi không già".
Còn đây là thổ lộ của Phạm Duy khi sáng tác
bản "Xuân Ca" (1961): "Cũng trong dòng nhạc tâm linh, tôi soạn
bài XUÂN CA, lần này không phải là hành khúc hay âu ca mà
là dân ca phát triển. Trong bài này, tôi muốn nói mùa Xuân
của tôi đã có ngay trong đêm tân hôn của cha mẹ tôi. Xuân
như mặt trời nổ trong lòng mẹ, rồi từ đó, tôi ra đời,
góp chung câu gào thiết tha cho mùa Xuân vĩnh cửu. Nếu tôi
chết đi, xin cho tôi được tái sinh nhiều lần để tôi tiếp
tục đi mãi trong mùa Xuân. Bài XUÂN CA được soạn theo ngũ
cung Việt Nam"**
Dựa trên những tâm tình của Phạm Duy, và mỗi
khi nghe "Xuân Ca", theo tôi, đây là khúc ca hoan lạc đầy chất
người. Khúc hoan ca ấy là tình yêu, là cội mầm của sự
sống, là phát khởi bao điều để thành hình hài, thành tình
yêu của đất trời, tình yêu của cha mẹ, rồi đến tình
yêu của anh, của em. Khúc hoan ca ấy, theo tôi nghĩ, là "hoa
của đất"***. Cứ thế tình yêu xoay vần theo từng hơi thở
của tạo hóa trong "một đêm gối chăn phòng the đón cha
mẹ về" để "bừng reo rồi theo nắng lên từ cha chói
chan lòng mẹ", rồi "chung câu gào thiết tha" cùng
cất lời ca "hát Xuân thật dài".
Đến khi thanh xuân, "sang bến yêu", "tìm gió
trăng", căng ngời sức sống yêu đương, khát khao luân
hồi trong cõi yêu hoan lạc.
Nghe "Xuân Ca", và nhất là mỗi khi nghe điệp
khúc "Xuân Xuân ơi, Xuân ới, Xuân ơi/ Xuân Xuân ơi, Xuân
ới, Xuân ơi" lặp lại nhiều lần, tôi như nghe tiếng
réo gọi mùa Xuân, nàng Xuân. Đó là tiếng gù của con chim
cu gọi mái, là tiếng huýt sáo của hải mã, là tiếng gầm
gừ của hươu đỏ lúc động tình...; là tiếng đàn môi,
tiếng khèn xao động cả núi rừng gọi bạn; là tiếng gọi
tình em, gọi tình anh trong cõi vô thường. Trên hết là tiếng
gọi tình khát khao cuộc sống trần gian này. Rất đời thường,
nhưng đầy dư vị của cuộc đời qua âm thanh "ơi", "ới".
Tiếng "ơi", "ới" như lan cả đất trời Xuân, thấm vào tận
dòng máu cuồng nhiệt yêu đương tạo men say tình ái, ngất
ngây như thuở A-đam cùng E-va ăn trái cấm.
Nhiều nhạc sĩ đã cống hiến những bài ca
Xuân cho người yêu nhạc. Và với Phạm Duy cũng thế, những
bài ca Xuân của ông vẫn vang lên khắp chốn, góp một nét
riêng báo tin mừng cho nhân thế đón chào Chúa Xuân. Trong những
bài ca Xuân ấy, tôi như nghe tiếng lòng của ông "Vì yêu,
yêu nước, yêu nòi/ Ngày Xuân tôi hát nên bài tình ca/ Ruộng
xanh tươi tốt quê nhà/ Lòng tôi đã nở như là đóa hoa"
(Tình Ca).
Phan Trang Hy