R. K. Narayan (1906-2001) là nhà
văn Ấn Độ hiện đại (viết truyện English) nổi tiếng nhât
cùng với M. R. Anand và R. Rao. Tốt nghiệp đại học 1930, ông
đi dạy có 5 ngày, bỏ ngang, chuyển sang viết văn. Nhưng lận
đận mãi đến khi nhờ Graham Greene giúp đỡ mới in được
tác phẩm đầu tay Swami and Friends (1935). Sau đó ông nổi tiếng,
được S. Maugham, J. Updike... ngưỡng mộ, cũng như được nhiều
giải thưởng. Năm 1982 là tác giả Ấn đầu tiên được làm
hội viên danh dự của American Academy of Arts and Letters.
Các truyện ông diễn ra trong
bối cảnh là thành phố tưởng tương Malgudi, mô tả những
đặc thù của liên hệ con người, các trớ trêu của đời
thường ở Ấn, cho thấy tồn tại của đô thị hiện đại
đụng chạm đến truyền thống cổ xưa. Phong cách đơn giản,
nhẹ nhàng, dí dỏm. Ông thường được ví với N. Gogol, A.
Chekhov, O. Henry....cũng như với W. Faulkner (cùng tạo thành phố
tưởng tượng, khám phá cái năng lực của đời thường một
cách dí dỏm, nhân tình) và G. de Maupassant (cùng có tài cô
đọng thuât sự trong truyện ngắn).
Cái trớ trêu, mỉa mai trong
Trail of the Green Blazer là Raju làm việc thiện (trả lại ví)
lại có hại cho hắn nên từ nay quyết định thôi, khiến
ta nhớ đến lời chua chát của Thúy Kiều, "Tấm lòng trinh
bạch từ nay xin chừa."
Cái
Áo Vét Xanh Lục nổi bật dưới mặt trời chói chang và bầu
trời xanh lam. Giữa cả đám đông đang chen lấn, người ta
không thể không chú ý đến nó. Dân quê áo sơmi, dân tỉnh
áo ngoài với mũ, ăn mày cởi trần và phụ nữ quấn saris
đủ mọi mầu sắc đang xúm xít ở những lối hẹp giữa
các gian hàng và di chuyển thành những đám người lộn xôn,
nhưng Áo Vét Xanh Lục vẫn không thể bị lẫn trong đó. Khu
chợ huyên thuyên náo nhiệt, người ta quảng cáo, trả giá,
mặc cả hoặc chào hỏi nhau; và át hẳn tất cả là oang oang
giọng của môt ông thuyết giảng Kinh Thánh, và khi ông ngừng
lại để lấy hơi thì từ một góc khác, cái loa của một
xe van y tế ré lên nói về bệnh sốt rét và bệnh lao phổi.
Trên tất cả những thứ này hình như có sự kêu gào mời
gọi chú ý của Áo Vét Xanh Lục. Raju không thể bỏ qua nó.
Tánh hắn là không bỏ qua mời gọi dai dẳng như vậy. Hắn
tách mình ra khỏi đám đông một chút; hắn không thể hoàn
toàn tách hẳn khỏi đám đông và cũng không được để mình
trong đó quá lộ liễu. Bất cứ ở đâu hắn đều lo lắng
sợ bị cảnh sát phát hiện; hôm nay hắn đóng khố, mình
trần, và quấn một khăn to trên đầu che khuất hoàn toàn
khuôn mặt, và hy vọng thiên hạ nghĩ hắn là một nông dân
từ làng lên.
Hắn ngồi trên đống buồng
chuối vứt bỏ cạnh một quầy, vừa ngáp vừa ngó đám đông.
Khi hắn ngó một đám đông hắn ngó hết sức chăm chú. Đó
là thói quen nghề nghiệp của hắn. Trông dáng dấp bên ngoài,
hắn có vẻ là tay lang thang, có khả năng ở trong đám đông
thò tay vào túi người khác. Dĩ nhiên đây là canh bạc. Đôi
khi phiêu lưu mà chẳng được gì, ắn tự coi như may mắn
nếu kết quả là các ngón tay còn nguyên vẹn. Đôi khi hắn
vớ được cái bút máy. và "phía nhận" nằm ở đắng sau
Tòa Thị Chính cũng không buồn trả giá bèo chỉ có 4 anna
(anna=1/16 rupee) mà lại luôn luôn có nguy hiểm bị truy xét.
Raju đã tự hứa một ngày kia sẽ không dính tới bút máy;
cho dù bút tặng được đặt trên một đĩa đàng hoàng hắn
cũng không đụng tới. Chúng gây nhiều phiền phức - nào mực,
nào rò rỉ và chẳng chút giá trị, nếu như có thể tin vào
lời phía nhận đã nói chúng như vậy. Đồng hồ đeo tay cũng
thuộc loại này.
Cái Raju thích nhất là một
ví tiền căng phồng, ngon mắt. Nếu hắn thấy một ví như
vậy, hắn móc một cách hết sức tài tình. Hắn lấy tiền
trong đó, thẩy ví đi và về nhà, mãn nguyện đã hoàn tất
tốt việc trong ngày. Hắn xấp chút nước lên mặt và tóc,
sửa sang cho tươm tất trước khi bước lại ra phố, như một
công dân bình thường. Hắn mua kẹo, sách và bảng đá cho
con, và đôi khi cũng mua 1 áo vét cho vợ. Hắn không phải lúc
nào cũng yên tâm về mụ vợ. Khi hắn về nhà với quá nhiều
tiền, hắn luôn luôn cẩn thận dấu vào phong bì và nhét dưới
mái ngói. Nếu không ả sẽ hỏi nhiều câu và tự ả làm
khổ mình. Ả thích tin rằng hắn đã cải đổi và tiền kiếm
được đưa ả là tiền môi giới, huê hồng, ả không bao
giờ buồn hỏi huê hồng của việc gì: với ả huê hống
hình như là một cái gì tuyệt đối khỏi thắc mắc.
Raju nhẩy xuống khỏi đống
buồng chuối và bám theo Áo Vét Xanh Lục, luôn luôn ở sau
3 bước. Đó là khoảng cách tốt đã tính kỹ, có được
nhờ trực giác và kinh nghiệm. Khoảng cách không được xa
quá vì trở ngại không nhìn thấy cử động tay của người
kia lấy ra và cất vào ví; cũng không được gần quá vì gây
khó chịu và tạo nghi ngờ. Nó phải được tính toán, cân
nhắc chính xác - giống như kiểu tính toán của người săn
thú lớn khi theo dấu con mồi, để thấy rằng mình còn được
bình an trở về nhà. Chỉ có điều là săn lùng này phức
tạp hơn. Người săn trong rừng coi như ngày đó thành công
nếu đã hạ gục con mồi; còn ở đây người săn phải thọc
vào tim con mồi mà không làm nó bị thương.
Raju kiên nhẫn chờ đợi, giả
vờ xem xét mấy cuộn chiếu cói trong khi Áo Vét Xanh Lục kề
cà rất lâu uống nước dừa tại quầy bên cạnh. Có vẻ
như ông ta chưa chịu di chuyển đi đâu cả. Sau khi hút hết
nước dừa, ông hình như chờ đợi bất tận cho quả dừa
bị chẻ đôi và cùi dừa mềm trắng nạo ra bằng con dao.
Cảnh cùi dừa trắng bị nạo và biến mất vào miệng ông
kia làm Raju cũng phát thèm. Nhưng hắn gạt phăng ý nghĩ: thật
là tắc trách nếu để ăn uống xen vào trong khi đang chú tâm
hành nghề; người kia có thể vuột mất và biến đi vĩnh
viễn...Raju thấy ông kia lấy ra cái ví đen và bắt đầu cò
kè với người bán về giá quả dừa.
Giọng ông khàn nặng, khó
nghe làm Raju cảm thấy hơi khựng lại. Nó giống tiếng gầm
gừ của hổ, người đi săn trong rừng dạn dĩ cũng từng
thối lui 1 bước vì tiếng hổ gầm gừ làm tim tự động
đâp nhanh! Kiểu ông kia mặc cả cũng không hấp dẫn
Raju, nó cho thấy tánh nhỏ nhen, bần tiện....quá chú ý đến
tiền bạc. Đây là những kẻ gây phiền phức, đầu óc hẹp
hòi, khi mất ví tiền thì làm toáng lên... Sau cùng Áo Vét
Xanh Lục cũng phải dời đi. Ông dừng trước một quầy treo
bong bóng nhiều mầu bay lượn. Ông mua 1 bong bóng sau khi cò
kè không dứt với người bán - lần nữa chứng tỏ tánh
bủn xỉn. Ông bảo, "Đây là cho một đứa trẻ mồ côi mẹ.
Tôi đã hứa với nó. Nếu bóng bị nổ hay bay mất trước
khi tôi về nhà, nó sẻ khóc suốt đêm, và tôi thì không thích
chút nào."
Cơ hội đến với Raju khi ông
kia đi qua một bậc thang hẹp, nơi người ta đang chen lấn
để xem mẫu hình bằng sáp ông Mahatma Gandhi đọc báo.
Mười năm phút sau Raju
đang kiểm soát đồ trong ví. Hắn đã ra một chỗ hẻo lánh,
sau một cái giếng hoang. Cái tường rào miệng giếng đang
sụp lở tạo một che chắn lý tưởng cho hoạt động của
hắn. Ví có 10 rupee tiền cắc và 20 rupee tiền giấy và một
ít đồng kẽm anna. Raju nhét số đồng anna vào thắt lưng
khố. "Phải cho mấy ăn mày," hắn ngẫm nghĩ rộng lượng.
Có một tay mù kêu gào hết hơi ở lối vào khu chợ mà không
ai thèm để ý.
Ngày nay người ta hình như
mất hết tình cảm. 30 rupee hắn cuộn bỏ vào nút thắt ở
đầu khăn quàng và quấn lại trên đầu. Tiền đó sẽ hỗ
trợ tới hết tháng. Hắn có thể sống lương thiện ít ra
trong 2 tuần và đưa vợ con đi xem xi-nê.
Bây giờ cái ví nằm xẹp trong
lòng bàn tay. Hắn chỉ việc thẩy nó xuống giếng và phủi
tay, rồi hắn có thể đi giữa các quý tộc, kiêu căng như
ai. Hắn dòm xuống giếng. Dưới đáy có chút nước nông.
Cái ví có thể nổi lên, và cái ví nổi lềnh bềnh có thể
gây ra phiền phức tai hại nhất trên đời. Hắn mở nắp
ví để nhét sỏi đá vào trước khi liệng xuống nước. Lúc
này, qua cái khe ở cạnh ví hắn phát hiện một bong bóng gấp
lại, cất ở đó. "Ồ, cái này ông ta đã mua..." Hắn nhớ
lại chuyện ông nói về đứa trẻ mồ côi mẹ. "Rõ là ngốc
đem cất cái này trong ví," Raju ngẫm nghĩ. "Chính cái bất
cẩn của bố mẹ đã làm khổ con trẻ", hắn trầm ngâm giận
dữ. Trong thoáng chốc hắn ngừng lại, hình dung người cha
lầu bầu trở về nhà và đứa trẻ mồ côi mẹ đợi ở
cửa cái bong bóng đã hứa, và cái ông lầu bầu này lần
tìm ví....và, ôi! Đau đớn quá!
Raju gần như muốn khóc nghĩ
tới đứa trẻ thất vọng - thằng bé mồ côi mẹ. Không ai
dỗ dành an ủi nó. Có lẽ tay vũ phu sẽ đánh nó nếu nó
khóc dai dẳng. Áo Vét Xanh Lục trông không có vẻ gì là tay
hiểu biết ngôn ngữ trẻ con. Raju tràn ngập thương cảm nghĩ
tới đứa trẻ - có lẽ cùng tuổi với con trai thứ hai của
hắn. Giả sử vợ hắn chết....(riêng với hắn, việc này
có thể làm cho mọi sự dễ dàng hơn, hắn không còn cần
phải dấu tiền dưới mái ngói); nhưng hắn khắc phục ngay
ý tưởng này, xem như là chuyện bên lề không đáng để ý.
Thật vậy nếu vợ hắn chết thì sẽ làm hắn rất khổ sở,
và phải vận dụng hết khả năng để cho mấy đứa con im
tiếng...Bằng mọi giá thằng bé mồ côi phải có trái bong
bóng, Raju quyết định. Nhưng cách nào? Hắn dòm qua bức tường,
nhìn khoảng cách ngăn với đám đông ở xa. Không thể giao
tay trở lại. Việc phải làm là nhét bong bóng vào lại cái
ví rỗng và dúi lén váo túi ông kia.
Áo Vét Xanh Lục đang quan sát
cuộc chất vấn diễn ra khi ông giảng Thánh Kinh đã hâm nóng
đề tài. Đám đông quây nửa vòng đang hỏi, "Chúa của ông
đâu?". Có tiếng ồn ào bàn tán. Raju lẻn tới cạnh Áo Vét
Xanh Luc. Cái ví chỉ có cái bong bóng nhét bên trong nằm trong
lòng bàn tay hắn. Hắn dúi lén nó lại vào túi ông kia.
Trong thoáng chốc, Raju nhận
ra lỗi lầm của mình. Áo Vét Xanh Lục nắm chặt cánh tay
hắn và kêu ầm lên, "Ăn cắp!" Mấy người chất vấn
hết quan tâm đến Thánh Kinh và xoay chú ý vào Raju, đang cố
làm ra vẻ tức giận một cách chính đáng. Hắn kêu lớn,
"Buông tôi ra." Ông kia không hề tỏ dấu hiệu nào đáp ứng
yêu cầu của hắn, vung cánh tay đấm vào má hắn. Hắn tá
hỏa tam tinh. Trong khoảnh khắc Raju không còn biết đang ở
đâu và mình là ai. Khi màn bóng tối cất lên và hắn có thể
phục hồi thị giác, cái hình ảnh đầu tiên đập vào mắt
hắn là Áo Vét Xanh Lục hiện ra lờ mờ trên toàn cảnh. Cánh
tay ông dơ lên sẵn sàng đánh tiếp. Thấy vậy Raju giật lui.
Hắn nói, "Tôi đang cố để lại cái ví." Ông kia nghiến răng
thích thú một cách độc ác và bóp nghiến xương cánh tay
hắn. Đám đông cười rộ và cổ võ ông. Có người còn đánh
vào đầu hắn.
Ngay trước Quan Tòa, Raju không
ngớt kêu ca, "Tôi chỉ cố để lại cái ví." Và mọi
người cười ầm. Chuyện này trở thành chuyện cười lưu
trữ trong thế giới cảnh sát. Vợ Raju thăm hắn trong tù nói,
"Anh làm chúng tôi xấu hổ," và khóc.
Raju phẫn nộ đáp lại . "Tại
sao? Tôi chỉ cố để nó lại."
Anh thọ án 18 tháng tù, rồi
hội nhập lại với thế gian - chả biết quyết định mình
sẽ làm gì. Anh tự nhủ, "Từ giờ nếu ta có chôm được
cái gì, ta nhất định không phải trả nó lại." Vì bây giờ
anh tin rằng Chúa đã cho bọn người như anh tài khéo léo đó
chỉ dùng một chiều. Những ngón tay này không phải để trả
lại cái gì cả.
Phạm
Đức Thân dịch