Chút
nắng mỏng băng ngang như dãi lụa . Xuân đã về thật rồi
. Nồng nàn hương với sắc vàng mơ . Huế ẩn mình nhưng hối
hả gọi . Phút chốc Huế ùa về chật kín hồn tôi . Trời
đất giao hòa tranh nhau đãi ngộ . Cảnh và người hòa quyện
vào nhau tha thiết, dịu dàng trong không gian rộn rã tiếng
cười của xuân . Hạnh phúc thật đầy được sống lại
với tết Huế nhưng ngậm ngùi - buồn xuân thêm tuổi và ...
mạ thì không còn .
Đây là mùa xuân thứ 15 tôi
mất mạ . Trong ngôi nhà rường cổ, bàn thờ mạ lấp lánh
đèn hoa rực rỡ . Hoa giấy Thanh Tiên xuân sắc một thời
nay lung linh xôn xao trở lại cùng Tết Huế . Trầm hương thoang
thoảng cuộn lấy hồn tôi thanh thoát đến lạ . Mâm cơm cúng
mạ ngày 30 đầy đủ các món ăn như những tháng năm mạ
còn sống với chúng tôi . Cũng bánh tráng ram, cũng thịt heo
luộc ăn kèm với tôm chua, thêm rau sống, khế chua, trái vả,
chuối chát . Cũng tôm thịt kho rim, măng xào tôm . Rồi tô
giò heo hầm với nấm mèo, kim châm . Thêm dĩa chả lụa, năm
ba lọn nem nho nhỏ... Bánh ngọt thì có bánh măng, bánh mận,
bánh thuẩn . Những món ăn mà mạ hay làm ngày Tết bây giờ
Hà - vợ tôi đảm trách nấu nướng mỗi lần về Huế ăn
Tết . Tôi thương và nhớ mạ tôi quá ...
" - Em ơi, em có buồn mạ không
?
-Hổng đâu anh . Em hổng buồn
vì thương anh nên em chấp nhận được tất cả.
-Anh cảm ơn em."
Đây là một mẩu thoại nhỏ
của hai vợ chồng tôi - Hưng và Hà . Không gian là ở Bàu
Đôn, làng Triều Sơn Trung, xã Hương Toàn, huyện Hương Trà,
tỉnh Thừa Thiên và thời gian cách đây 48 năm - những ngày
đầu tôi mới cưới vợ . Ký ức một thời với mạ dần
dần được mở ra ...
Nhật ký của Hà .
Cha chồng tôi mất sớm . Mẹ
chồng tôi ở vậy một mình cố gắng nuôi chồng tôi ăn học
đến tốt nghiệp Tú Tài toàn phần thì anh từ giã mẹ vào
nam tự thân học tiếp lên đại học . Ra trường thì cưới
vợ . Vợ nam . Mẹ chồng tôi cũng đồng ý . Do đường sá
xa xôi, mẹ chồng tôi không vào dự lễ cưới được . Chuẩn
bị làm dâu Huế tôi lo lắm, nhà anh lại ở quê . Bà con,
bạn bè ai cũng lo lắng cho tôi . Nhưng tôi dặn lòng, sẽ chấp
nhận tất cả nếu có khó khăn vì tôi thương Hưng - chồng
tôi . Cưới vừa xong, anh dẫn tôi về Huế thăm nhà . Ngày
đầu tiên, vừa đặt chân vào nhà anh tôi run lắm . Mạ Hưng
nhìn chăm tôi từ đầu xuống chân rồi, ừ, sau lời chào
thưa mạ của tôi . Tôi cảm thấy ngột ngạt vô cùng . Còn
mẹ chồng tôi thì gương mặt vẫn tự nhiên không lộ vẻ
vui, cũng không buồn, lại cũng không khó chịu . Hai người
phụ nữ, một trung, một nam đang quan sát nhau . Tôi lặng lẽ
cúi mặt tránh tia nhìn khá sắc sảo của mẹ chồng tôi sau
khi quan sát bà . Đúng là không hiểu được tâm trạng của
mẹ chồng tôi lúc này như thế nào. Hưng thì cứ lấm lét
hết nhìn mẹ đến nhìn tôi dò xét . Tôi thương anh vô cùng
. Trưa hôm ấy, chuẩn bị ăn cơm . Mẹ chồng tôi nói : " Mụ
Hưng mô, lấy cái chủi đót don trên móc quơ bộ ngựa cho
sạch rồi lấy chiếc chiếu côi chờn bên cạnh trải lên
để dọn cơm". Tôi nhìn sững mẹ chồng tôi . Tiếng của
mẹ chồng lạ và khó nghe quá . Không nói không rằng - ngây
người . Tôi có hiểu gì đâu mà nói và làm . Một vài từ
có lơ mơ hiểu nhưng để ráp lại thành câu thì không hiểu
được nội dung nói gì . Tôi lo sợ đảo mắt quanh nhà tìm
Hưng . Không có . Mẹ chồng tôi nhìn tôi ngạc nhiên . Có lẽ
bà đang trong suy nghĩ, con gái Sài Gòn khó dạy, bảo nó làm
mà nó không nghe . Rồi bà dõng dạc: "Thằng Hưng mô rồi,
mi noái mụ Hưng phơ bộ ngựa cho sạch rồi lấy chiếc chiếu
côi chờn trải lên để dọn cơm" . Hưng ở đâu đó, dạ
thật to . Đến bên góc cửa, Hưng lấy cái chổi đót nhỏ
treo ở móc trao cho tôi rồi bảo tôi quét cái phảng gỗ, lấy
chiếc chiếu đặt ở trên giường bên cạnh trải lên để
chuẩn bị dọn cơm . Tôi ngớ người . Cái phảng có những
tấm gỗ dày ghép lại với nhau là bộ ngựa, cái chủi đót
don là cái chổi đót nhỏ, quơ, phơ là quét, còn côi chờn
là trên giường ... . Ôi Huế của chồng tôi ơi ! .
Sáng hôm sau tôi dậy thật
sớm, em chồng tôi nói : " Chị ...chị ơi, à chị Hưng, chị
ra ngoài ảng trước sân hay ra cái vại đầu chái lấy nước
rửa mặt chị hí !". Tôi lại không hiểu em chồng tôi nói
gì . Rồi em giục : " Đi đi chị , còn phải qua bên hoái thăm
nhà bác trợ và bác trưởng họ nữa" . Đi đâu chứ . Hưng
đâu . Tôi dáo dác tìm anh . Anh đang thắp nhang buổi sáng cho
cha chồng tôi . Đến bên anh, tôi thỏ thẻ nhờ anh hỏi xem
em chồng tôi muốn nói gì với tôi . Qua Hưng tôi được biết,
cái ảng hay cái vại là cái lu thấp có bụng để đựng nước
. Chái là phía đầu hồi căn nhà . Hoái là một con rạch có
nước chảy dài . Dân làng thường dùng máy đạp nước ở
đây đưa lên ruộng lúa . Hôm sau đang ngồi nói chuyện với
Hưng thì mẹ chồng tôi từ vườn sau đi vào nhỏ nhẹ với
tôi : "Mụ Hưng , ra ngoài cươi lấy cái chủi rèn cho mạ"
. Tiếng của mạ thì nhỏ nhẹ mà sao tôi lại run . Sao vậy
kìa, cứ nghe mẹ chồng lên tiếng là mình run trống ngực
đập liên hồi . Mụ Hưng đích thị là mình rồi, chủi là
cái chổi biết rồi, chổi rèn là chổi gì, lại còn cươi
là sao, ở đâu . Hưng nhìn tôi cười, đưa tay chỉ ra sân
ở đó có dựng cái " chủi rèn" ở gốc cây mai . Không ngờ
. Cươi là sân nhà . Chổi đót nhỏ cầm tay dùng để quét
phảng, quét bàn gỗ, chổi đót lớn để quét nhà, còn chổi
rèn là chổi để quét sân, vườn . Tôi lắc đầu . Buồn
buồn nhớ má, nhớ ba, nhớ Sài Gòn yêu dấu của tôi . Trời
hè, gió mát . Đứng trước sân nhà tôi nhìn khoảng trời
rộng trước mắt, một hàng tre cao vút san sát nhau, trên ngọn
có nhiều tổ chim được đan bằng rơm treo lủng lẳng . Xa
xa những ruộng lúa phơn phớt xanh non trải dài ...Cuộc sống
vùng quê Huế êm ả, an bình . Từ đàng sau , mẹ chồng tôi
nói : " Nì, mụ Hưng, trưa ni mạ đi ăn cộ túi mới về .
Ở nhà, con phụ với o Thi xúc ló ở ngoài cươi đổ cho đầy
bồ . Làm mau cả túi" . O Thi là em chồng tôi, cươi là sân
tôi biết rồi, còn ló và bồ là cái gì lại còn cả túi
. Hưng ơi, cứu em - tôi nói thầm trong lòng . " Nì, mụ Hưng
răng mạ noái mà mụ không ơi không hởi chi cả rứa" . Dạ
...Dạ . Tôi khóc . Hưng từ đâu chạy lại. " Sao vậy em ?"
. Mạ Hưng tròn mắt nhìn tôi rồi quay mặt sang Hưng : " Trưa
ni mạ đi ăn cộ túi mới về. Mạ noái mụ Hưng phụ với
con Thi xúc ló ở ngoài cươi đổ cho đầy bồ mà mụ khóc
. Chắc sợ làm cực khổ chơ chi . Ui chà, dâu với con". Tôi
vừa khóc vừa nói : "Anh ơi , em không hiểu mạ muốn nói gì
chứ không phải em sợ khổ sợ cực đâu" . Hưng nhìn tôi
thương hại rồi vuốt lòng mẹ chồng tôi : " Mạ ơi, Hà chưa
quen với tiếng của mình . Từ từ con sẽ chỉ cho Hà . Hà
sẽ làm được hết" . Quay sang tôi, Hưng nói : " Mạ nói ,
trưa nay mạ đi ăn giỗ tối mới về . Em phụ với o Thi (
em chồng tôi ) xúc lúa ở ngoài sân đổ cho đầy bồ ( bồ
là tấm gót lớn được đan bằng tre, quay tròn lại để đựng
lúa )" . Trời đất, ăn giỗ mà mẹ chồng tôi nói là " ăn
cộ", lúa là " ló", cả túi là " kẻo trời tối" thì làm sao
con gái nam như tôi hiểu được . Thương Hưng - tôi nín khóc
. " Dạ . Thưa mạ con sẽ làm như mạ dặn" . Vậy là mẹ chồng
tôi an tâm ra đi . Còn tôi thì ... mừng trong bụng . Thoát nạn
vì " tối mạ mới về" . Ở lại với mẹ chồng tôi ba hôm
thì chúng tôi trở vào Sài Gòn . Cũng không hiểu thêm được
gì nhiều hơn nữa về làng quê Huế của chồng tôi . Ngày
từ giã, mẹ chồng tôi ôm tôi khóc . Hưng khóc và ... tôi
cũng khóc .
Thứ 2 , ngày ...tháng ...năm
...
10 ngày sau ngày cưới .
Điện thoại reo . Tôi bắt
máy
-A lô ...A lô...A lô...
-A ...lô...lô...lô ...
-Đứa mô côi chạc rứa bây
? ( Đứa nào trên dây vậy )
-A lô...A lô ...?! ...?! ...
- Rứa ai côi chạc rứa ? (
Vậy ai trên dây vậy ) .
- A lô...A lô...A lô... ?!...
?!... ?!...
Tôi cúp máy . Không biết là
ai và người ta nói gì .
Thứ 5 , ngày... tháng ...năm
...
-A lô ...A lô...A lô ...
-A lô ...lô ...lô ...lô...
-Mạ há ? Con đây nè . Hưng
đây mạ .
-Mi côi chạc há Hưng ?
-Ui cha ơi, mi noái (nói ) với
con vợ của mi . Răng ( sao ) tau kêu dây noái vô thăm, kêu nhờ
nhà người ta cạ ( cả ) buội ( buổi ) trời mới đặng (
được ). Rứa mà hắn vừa a lô , tau hoải ( hỏi ) đứa mô
côi chạc , rứa là hắn ( nó ) bỏ máy cái rụp . Đồ vô
phép vô tắc .
- Mạ ơi, Hà nghe không hiểu
tiếng ngoài mình . Để rồi con giải thích cho vợ con hiểu
.
- Tội nghiệp quá con hí ! Lấy
vợ Sè Gòng mần chi ( làm gì ) cho khổ cả mạ với con ri
( vậy ) hè ! .
- Mạ khỏe không ?
- Tau khỏe .
Mạ cúp máy cái rầm vì giận
con dâu lây sang con trai . Gương mặt Hưng không vui, cũng không
buồn sau khi kể lại cho tôi nghe cuộc điện đàm giữa hai
người . Tôi chỉ biết ... kêu trời .
Thứ 3 , ngày...tháng ... năm
...
Sau ngày cưới 2 tuần .
-A lô ...A lô ...
-Dì cho con gặp mạ con . Nhờ
dì nói, có con là Hà vợ anh Hưng gặp mạ con .
-A lô ...lô ...lô...
-Thưa mạ, con là Hà vợ của
anh Hưng đây .
- Ừ . Hà há ? Rứa thì thằng
Hưng hắn mô( đâu ) rồi ?
- Dạ ...Dạ ... ( tôi chưa biết
trả lời ra sao ) thì ...
- Chao ơi ! Mi thu hắn ( dấu
nó ) làm chi ( làm gì ) . Tau hoải hắn ở mô cho biết rứa
thôi chơ ( chứ ) ai có làm chi hắn mô mà mi sợ mi thu .
- Dạ . Mạ nói sao mạ ?
Mẹ chồng tôi giận . Không
nói gì nữa , cúp máy nửa chừng . Lạy trời . Hưng ơi !
Thứ 4 , ngày ... tháng ... năm
...
Nửa tháng sau ngày cưới .
Đi dạy về . Gương mặt chồng
tôi buồn buồn có vẻ đăm chiêu, suy nghĩ điều gì . Anh nói,
nghe mẹ chồng tôi bị nhức đầu . Anh lo lắng không hiểu
mẹ có bị lên máu không. Hưng bảo tôi điện thoại hỏi
thăm bà . Tôi nói, em sợ lắm . Hôm trước em có điện thoại
thăm mạ . Không hiểu mạ giận chuyện gì, mạ nói em thu cái
gì đó của mạ . Hôm cưới mình về Huế có ba ngày rồi
vào . Mạ có cho em hai gói Mè Xững và một gói Mứt Gừng
mang vào, chứ em có lấy hay thu cái gì của mạ đâu . Hưng
dỗ dành tôi, có lẽ do hiểu lầm gì đó thôi rồi anh khuyên
tôi nên điện thoại hỏi thăm bà cho có tình cảm . Tôi đồng
ý .
Thứ 5 , ngày ... tháng ... năm
...
-A lô ...A lô...A lô...
-A lô ...lô ...lô...
-A lô ...Thưa mạ, con là Hà
đây .
-Ừ .
- Dạ, con nghe anh Hưng nói,
mạ bị đau đầu sợ do lên máu ...( tôi đang nói nửa chừng)
.
- Ui cha, nì ( này ), cái con
ni ( con này ) . Tau đau cái trốt ( đầu ) chơ tau có ghen ai
mà lên máu lên me . Cấy dôn ( vợ chồng ) bây đừng có hùa
chắc ( hùa với nhau ) mà nói bậy . Đồ vô hậu ! ( không
có hậu ) .
- Dạ . A lô ...A lô ...
Mẹ chồng tôi cúp máy vì giận
con dâu và con trai .
Trời đất, tôi không hiểu
gì cả . Kiểu này, có lẽ tôi bị thần kinh mất .
Chủ nhật , ngày ... tháng ...
năm ...
Điện thoại ở Huế gọi vào
. Chồng tôi bắt máy .
-A lô ...A lô...A lô ...
-Dạ . A lô ...A lô ...Thưa cậu,
mệ ngoại ( bà ngoại ) nói chuyện với cậu .
-A lô ...Hưng đây mạ .
-A lô , Mi há Hưng ? Nì ( này
), tau đau cái trốt mấy bựa ni ( mấy bữa nay ). Vợ mi kêu
dây ra noái tau lên máu . Chơ trời ơi ! Cha bây chết đã lâu,
tau có ghen ai nữa mô mà cấy dôn bây hùa với chắc noái tau
lên máu lên me .
-Trời, mạ ơi !
Mẹ chồng tôi cúp máy . Giận
con trai tiếp . Khổ thân chồng tôi , Hưng ơi! Em thương anh
.
Mọi chuyện rồi cũng qua .
May mà vợ chồng tôi ở xa . Một hôm tôi nhận điện thoại
của mẹ chồng tôi . Bà vui lắm . Thấy bà vui tôi cũng mừng
.
-A lô ...lô ...lô ...
-A lô ...Dạ ...A lô ...
-Mụ Hưng há ? Bựa trước
( bữa trước ), làng Hương Cần có tổ chức Hội chợ . Mạ
có đi chơi . Bui (vui ) lắm . Ui cha, người ta bán đồ ( bán
hàng ) thiên thung man nai ( rất nhiều loại hàng ) . Có xiệc
( xiếc ), có làm hề . Xiệc thiệt ( thật ) tài mà hề cũng
hay . Mấy chú hề múa mỏ ( miệng nói nhiều ), phách tấu
( nói dốc ) quá hung ( quá chừng ). Nhưng mà bui . Vài bựa
về ăn Tết, mụ mua cho mạ chục đụa mun ( đũa gỗ đen )và
chục đoại (tô ) . Nghe noái, đụa mun trong nớ ( đó ) đẹp
mã . Nhớ mua đoại loại vừa, men xanh . Quí lắm .
-Dạ . ( Rút kinh nghiệm , tôi
dạ liền ) ...
Tôi không hiểu mẹ chồng tôi
nói gì và mua thứ gì cho bà nhưng tôi vẫn cứ dạ cho chắc
ăn vì thấy " mạ" đang vui . Sẽ hỏi lại Hưng sau . Nhưng
niềm vui chợt đến chưa được bao lâu tôi bỗng giật mình
. Tôi có hiểu mẹ chồng tôi nói gì đâu mà nhờ chồng tôi
phiên dịch . Băn khoăn, lo lắng thật đầy .
-Em có nhớ một chút gì qua
câu chuyện của mạ nói thì cứ nói lại anh nghe . Anh sẽ
đoán ra được mà .
-Mạ nói mạ đi Hội chợ mà
sao đó, nhưng tâm trạng của mạ vui lắm . Thấy cũng tội
mạ . Mạ nói, Tết về mua đụa mua ... chi nữa đó ... Em chịu
.
Hưng mừng rỡ ra mặt . Anh
biết rồi , mạ bảo em mua đũa đó . Không hiểu mua đũa làm
gì trong này . Ở Huế cũng có mà . Do dự một hồi rồi Hưng
điện thoại về Huế .Thì ra mẹ chồng tôi nói đi chơi Hội
chợ ở làng bên vui lắm . Người ta bán rất nhiều mặt hàng
. Xiếc hay mà làm Hề cũng vui, nói dốc quá chừng . Tết về,
mua cho mạ một chục đôi đũa gỗ đen và một chục cái tô
tráng men xanh . Lạy trời, nếu không có ông chồng tôi phiên
dịch thì tôi chịu thua mà lại còn bị mẹ chồng tôi hiểu
lầm . " Con dâu nam" hư quá !!! Ơi, Huế của chồng tôi ơi
! ...
Chồng tôi thương mẹ vì mẹ
đã hy sinh nhiều cho chồng tôi có ngày hôm nay - một giáo
viên trung học có tiếng ở Sài gòn . Tôi thương chồng tôi
nên thương mạ của anh . Chỉ có điều tiếng trung , tiếng
nam khác nhau . Nhưng không sao tôi sẽ cố gắng . Liên tiếp
những ngày sau, tôi chủ động rủ chồng tôi cùng ngồi lại
với nhau, giúp cho tôi biết thêm về tiếng địa phương, phong
tục, giọng Huế để tôi có thể hiểu và thương mẹ chồng
tôi hơn . Một phụ nữ miền quê của Huế chịu thương, chịu
khó, mất mát tình cảm của chồng khi một mình nuôi các con
khôn lớn . Tôi không than phiền cũng như buồn lòng mẹ chồng
tôi .Tôi tự hứa với lòng mình, qua Hưng, tôi sẽ cố gắng
tìm biết thêm về Huế để hiểu cho hết ý của mẹ chồng
tôi dạy bảo mong bà vừa lòng con dâu nam của bà . Mà sâu
xa hơn là vì tôi yêu Hưng - ông chồng Huế của tôi ....
.... Cuốn nhật ký của Hà
khép lại, những trang viết đầu tiên sau ngày cưới . Nhớ
lại ngày ấy tôi thương Hà quá . Sau này Hà là con dâu tốt
của mạ tôi . Hà hiểu được tâm lý, tình cảm của mạ
còn hơn tôi . Con trai của tôi nói, me Hà là con gái của bà
nội còn ba Hưng chỉ là con rể thôi . Mạ tôi qua đời . Vợ
chồng tôi thương bà vô cùng, một bà mẹ tốt đã hy sinh
rất nhiều vì hạnh phúc của con . Điều này có lẽ Hà hiểu
. Những tháng năm làm dâu Huế khi Hà hiểu biết nhiều về
văn hóa, truyền thống, phong tục, tập quán, tiếng Huế, giọng
Huế ... thì Hà của tôi là một phụ nữ nam bộ làm dâu Huế
tuyệt vời ( tôi không nói quá ) . Bà con nội ngoại nhà tôi
ai cũng khen Hà như thế . Tôi vẫn rất nhớ câu nói của mạ
tôi trong một lần chúng tôi về thăm Huế mùa xuân năm ấy,
sau ngày cưới mười năm : " Ui cha, hồi nớ ( hồi ấy ) mạ
noái chi ( gì ) mụ Hưng cũng ngậm thinh ( im lặng ) hết . Té
ra ( thật ra ) mạ noái mà mụ không hiểu chi cả . Cứ đứng
nhìn mạ trân trân ( nhìn sững ) . Rứa mần răng ( Vậy làm
sao ) mà sau nớ ( sau đó ) mụ lại biết được hết rất
mau . Mụ Hưng cũng giỏi thiệt ( giỏi thật ) .Mụ nấu đồ
chay Huế cũng ngon . Rứa mới tài . Đúng là dâu Bàu Đôn của
ôn mệ ( ông bà ) mình" . Tôi mỉm cười nhìn lên di ảnh mạ
tôi; ở đó , mạ cũng đang âu yếm nhìn - con trai và con dâu
của mạ .
Trời đang xuân . Đất đang
xuân . Tôi lắng lòng trong không gian đầm ấm của Tết Huế
. Hương xuân nhả khắp nơi ve vuốt, tình tự . Chiều cuối
năm Huế mặc áo lam huyền nồng nàn , gợi cảm cùng giọt
xuân rơi trong ngôi nhà cổ . Lặng lẽ, nao lòng . Ngậm ngùi
... tôi nhớ mạ tôi vô cùng .
Bùi
Kim Chi