Dưới
thời Khải Định (1916 – 1925), năm 1919 nhà vua cho lập một
dàn nhạc kèn hơi theo kiểu Pháp để làm công tác đối ngoại,
phục vụ cho các nghi lễ do triều đình tổ chức như các
buổi đón khách, tiếp sứ...Dàn nhạc thường cử hai bài
quốc ca Pháp (Marseillaise) và quốc ca Nam triều... Dàn nhạc
kèn hơi này gồm có 35 nhạc công vừa sử dụng các loại
kèn của phương Tây và cả nhạc cụ dân tộc do ông Trần
Văn Liêu làm nhạc trưởng.[1]
Việc quốc ca Nam triều từ
thời vua Khải Định đã được nhiều tài liệu cho là một
bài bản đại nhạc rất phổ biến thường được tấu lên
khi vua đăng đàn và xa giá hồi cung trong lễ tế Giao, tế
Xã tắc... ở cung đình, hoặc ban nhạc lễ ngoài dân gian,
là bài Đăng đàn cung. Bài bản Đăng đàn cung này được
nhiều tài liệu cho là quốc ca triều Nguyễn với lời ca của
Ưng Thiều là:
"Dậy, dậy, dậy mở mắt
xem toàn châu
Ðèn khai hóa rạng khắp
hoàn cầu
Ngọn đường thông thương
ngàn dặm, xe tàu điện, tàu nước, tàu bay
Nghề khôn khéo chạy khắp
phương trời
Càng ngày văn minh càng rộng,
tranh cạnh lợi quyền"...
Ðiệu hát truyền thống này,
từ trước đã được nhiều người soạn lời mới. Lời
mới trên là của Nguyễn Trung Phán soạn và ký âm theo phương
pháp cổ truyền, được in trong cuốn "Dạy hát tiếng Nam"
cho học sinh học hát với tên là "Có học mới hay", do nhà
in Tiếng Dân tại Huế in lần thứ nhất năm 1925 và lần thứ
hai, năm 1929.
Lời 2:
"Người Nam Quốc, một giống
Tiên Rồng,
Thiệt giòng giai nhân tài
tử, xưa rày gọi là nước tài ba.
Nền văn hiến, nặn đúc
anh hùng,
Sẵn tài thông minh trời
dựng, thêm nghề học hành.
Học càng ngày càng tiến,
nghề nghiệp mở rộng.
Nước càng giàu càng mạnh,
nòi giống thêm vẻ vang"...
Điệu "Đăng đàn cung" này
rất phổ biến trong dân gian, nên từ những năm 1930 đã được
soạn lời mới phục vụ cho tuyên truyền đấu tranh cách mạng,
lấy tên là "Tiến quân", do nhạc sĩ Lê Quang Nghệ sưu tầm
tại Nghệ Tĩnh:
... "Kìa thân thế cực xiết
bao vành.
Nỗi niềm ta sao đành chịu
Mau lo liệu đoàn kết từ
đây
Người binh lính, kẻ thợ,
dân cày
Lợi quyền ta nay giành lại"...
Bài "Mừng ngày Phật đản"
của Ưng Bình Thúc Giạ năm 1936:
"Vui mừng gặp ngày nay mồng
tám tháng tư.
Là khánh tiết Phật Thích
Ca Ngài"...
Hoặc bài "Hồng Lạc ca" cũng
của Ưng Bình Thúc Giạ năm 1940:
"Dân Hồng Lạc mình đây
đã bốn ngàn năm
Gây non nước từ trước
lâu dài
Ngọn cờ Hoa Lư ngời rạng
Đinh, Lê rồi lại Lý, Trần,
Lê"...
v.v...
Đã có nhiều tác giả vẫn
nhầm là quốc ca triều Nguyễn và đã trích dẫn vào các tài
liệu, khảo cứu của mình.[2]
Trẻ con ngày xưa cũng thường hát chơi trên điệu hát này
là: "Chè xôi chuối để cúng ông bà, thịt gà rô ti, thịt
vịt, tôm, cua, đậu xào" v.v. và v.v... Vì vậy, việc xác
định bài Đăng đàn cung là quốc thiều Việt Nam có
từ thời vua Khải Định, đã gây ra sự nhầm lẫn, lẫn lộn
kéo dài.
Trong một số bài viết, một
số trang mạng, bản nhạc Đăng đàn cung cũng thường
được khẳng định là Quốc thiều triều Nguyễn:
Nguồn: http://nhacdantranh.blogspot.com/2013/05/ang-cung-nha-nhac-cung-inh-hue.html
Trong âm nhạc cung đình triều
Nguyễn, hệ thống bài bản thuộc dàn Đại nhạc, có nhóm
bài bản "Đăng đàn", đó là những điệu nhạc khác nhau,
được quy định chức năng của từng điệu như sau:
- Đăng đàn đơn và một
số điệu khác...: Tấu khi vua lạy trong các cuộc tế lễ
của triều đình; Đăng đàn kép: Khi vua lạy tạ trong
lễ tế Miếu; Đăng đàn cung: Tấu khi vua xa giá hồi
cung trong các cuộc lễ tế Giao, tế Miếu... v.v...
Đăng đàn cung
là điệu nhạc do kèn Bầu (kèn Dăm, kèn Bóp) diễn tấu trong
dàn Đại nhạc (Cổ xúy=trống, kèn). Trong các tế lễ trọng
đại không dùng cho dàn Tiểu nhạc (ty trúc=dây, sáo....):
Điệu Đăng đàn cung cho Kèn,
trích đường nét giai điệu chính:
Trong một tập sách giới thiệu
quốc kỳ, quốc huy và quốc ca của Pháp và ba nước Đông
Dương là "Hymnes & pavillons d'Indochine" in tại nhà in
Viễn Đông của Pháp (D'Extrême Orient) tại Hà Nội tháng
12 năm 1941, hiện lưu trữ tại Thư viện quốc gia Pháp. Ngoài
quốc kỳ, quốc huy còn in các bản quốc ca của Pháp, Việt
Nam (Annam), Campuchia (Cambodge) và Lào (Laos)
theo bản ký âm ngũ tuyến.
Quốc ca Campuchia
Quốc ca Lào
Bài quốc ca An nam chính thức
có tên là "Đăng đàn" - (Hymne National Annamite) vào thời
Bảo Đại (1925 – 1945). Tuy nhiên, bản nhạc này được phỏng
soạn theo khuôn mẫu bài Đăng đàn đơn trong hệ thống
các bài bản "Đăng đàn" của Đại nhạc chứ không phải
Đăng đàn cung.
Bài hát kí âm theo phong cách
âm nhạc phương Tây, nhưng không ghi tên tác giả chuyển soạn
và ký âm. (Có thể, bài này mới do Nguyễn Hữu Hối ghi nhạc,
Trần Như Tú phối âm, phối khí và sau đó được Nguyễn
Phúc Ưng Thiều soạn lời cho học sinh hát để đón Bảo Đại
từ Pháp về năm 1932).
Trong bản in, trang tổng phổ
ghi là "Đăng đàn", phần dàn nhạc được rút lại cho đàn
piano với phần đệm của dàn nhạc hoàn toàn theo phong cách
hòa âm công năng chiều dọc của âm nhạc châu Âu; Bài hát
được soạn ở giọng Đô thứ tự nhiên, hòa âm tiến hành
bằng các hợp âm năm chính I, IV, V và hợp âm phụ là II7
và VIItn... Ở trang lời ca có ghi chú: "Văn bản
sáng tác cho học sinh được hát trên (trong ngày) Vạn
Thọ"
Bản nhạc Đăng đàn được
ký âm theo phương pháp năm dòng kẻ, gồm nhạc và lời đã
xuất bản sau:
Bài quốc ca Việt Nam in trong
"Hymnes & Pavillons D'Indochine", D'Extrême Orient, Hà Nội, 1941.
Nguồn: Thư viện Quốc gia Pháp (Bibliothèque national de France):
http://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k5848625d/f29.image
Trong trang in lời ca lại in
là Đăng-đàn-cung (Điệu Quốc-ca) Hymne National Annamite:
Nguồn: http://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k5848625d/f30.image
Bản nhạc "Đăng đàn" trên
phỏng soạn theo âm điệu truyền thống bài Đăng đàn đơn
được Bảo Đại kế thừa từ vua cha Khải Định và chỉ
cải tiến bản quốc thiều cho "hiện đại" theo phong cách
phương Tây mà thôi...
Trích giai điệu Đăng đàn
đơn trong hệ thống đại nhạc cung đình để tiện so
sánh:
Chính phủ Trần Trọng Kim do Nhật
dựng lên, dù chỉ tồn tại gần 5 tháng, trong tháng 4.1945
với dự thảo kiện toàn chính phủ mới, cũng đã quyết định
tiếp tục lấy bài Đăng đàn làm quốc ca: " Bài quốc ca
thì từ trước vẫn dùng bài "Đăng Đàn" là bài ca rất cổ,
mà âm điệu nghe nghiêm trang. Chúng tôi nghĩ: trước khi có
bài nào hay hơn và có nghĩa lý hơn thì hãy cứ dùng bài ấy".[3]
Với tư liệu trên, có thể
"minh oan" cho bản quốc ca triều Nguyễn, một thời gian dài
được gán cho điệu nhạc Đăng đàn cung truyền thống.
_________________________
[1]
- Dương Quang Thiện (1995), Sử liệu lịch sử âm nhạc Việt
Nam, Nxb Viện Âm nhạc và Múa, Hà Nội. tr.31-34.
[2]
- Vĩnh Phúc (Bùi Ngọc Phúc), Âm nhạc cổ truyền Việt Nam
qua báo chí nửa sau TK XX, Nxb Thuận Hóa, Huế, 2011, tr. 85; Và:
Hoàng Dương, Chủ biên (2002), Tân nhạc Hà Nội từ đầu
thế kỷ XX đến 1945 hình thành và phát triển" Về bài
"Tiến quân", tr. 165-167.
[3]
- Trần Trọng Kim (1969), Một cơn gió bụi (Kiến văn
lục), NXB Vĩnh Sơn, SG. |