Chim Việt Cành Nam
Trở về
Trang chủ
Tác giả
Anh Phải Sống
Khái Hưng
Trên đê Yên Phụ một buổi chiều mùa hạ. 

Nước sông Nhị Hà mới bắt đầu lên to, cuồn cuộn chảy, tưởng muốn lôi phăng cái cù lao ở giữa sông đi. 

Theo dòng nước đỏ lờ đờ, những thân cây, những cành khô từ rừng về nổi lềnh bềnh, như một dãy thuyền nhỏ liên tiếp chạy thật nhanh tới một nơi không bờ không bến. 

Ðứng trên đê, bác phó nề Thức đưa mắt trông theo những khúc gỗ ấy tỏ ý thèm muốn, rồi quay lại, đăm đăm nhìn vợ, hỏi thầm ý kiến. Người vợ, ngắm sông, ngắm trời, lắc đầu thở dài, nói: 

- Gió to quá, mà đám mây đen kia ở chân trời đùn lên mau lắm. Mưa đến nơi mất, mình ạ 

Người chồng cũng thở dài, đi lững thững. Rồi bỗng dừng lại, hỏi vợ: 

- Mình thổi cơm chưa ? 

Vợ buồn rầu đáp: 

- Ðã. Nhưng chỉ đủ cơm cho hai con ăn bữa chiều hôm nay. 

Hai vợ chồng lại im lặng nhìn nhau... Rồi hình như cùng bị một vật, một định kiến nó thôi miên, nó kiềm áp, hai người đều quay lại phía sông. Những thân cây vẫn phăng phăng trôi giữa dòng nước đó . 

Chồng mỉm cười, cái cười vơ vẩn, bảo vợ: 

- Liều ! 

Vợ lắc đầu không nói. Chồng hỏi: 

- Mình đã đến nhà bà Ký chưa ? 

- Ðã . 

- Thế nào ? 

- Không ăn thua. Bà ấy bảo có đem củi vớt đến, bà ấy mới giao tiền. Bà ấy không cho vay trước. 

- Thế à ? 

Hai chữ "thế à" rắn rỏi như hai nhát bay cuối cùng gõ xuống viên gạch đặt trên tường đương xây . Thức quả quyết sắp thi hành một việc phi thường, quay lại bảo vợ: 

- Này ! Mình về nhà, trông coi thằng Bò . 

- Ðã có cái Nhớn, cái Bé chơi với nó rồi. 

- Nhưng mình về thì vẫn hơn, cái Nhớn nó mới lên năm, nó trông nom sao nổi hai em nó .

- Vậy thì tôi về . Nhưng mình cũng về chứ đứng đây làm gì ? 

- Ðược, cứ về trước đi, tôi về sau . 

Vợ Thức ngoan ngoãn, về làng Yên Phụ. 

o0o0o0o 

Tới nhà, gian nhà lụp xụp, ẩm thấp, tối tăm, chị phó Thức đứng ở ngưỡng cửa, ngắm cái cảnh nghèo khó mà đau lòng . 

Lúc nhúc trên phản gỗ không chiếu, ba đứa con đang cùng khóc lóc gọi bu . Thằng Bò kêu gào đòi bú . Từ trưa đến giờ, nó chưa được tí gì vào bụng. 

Cái Nhớn vỗ em không nín cũng mếu máo, luôn mồm bảo cái Bé: 

- Mày đi tìm bu về để cho em nó bú . 

Nhưng cái Bé không chịu đi, nằm lăn ra phản vừa chửi vừa kêu. 

Chị phó Thức vội chạy lại ẵm con, nói nựng: 

- Nao ôi ! Tôi đi mãi để con tôi đói, con tôi khóc. 

Rồi chị ngồi xuống phản cho con bú . Song thằng Bò, ý chừng bú mãi không thấy sữa, nên mồm nó lại nhả vú mẹ nó ra mà gào khóc to hơn trước. 

Chị Thức thở dài, hai giọt lệ long lanh trong cặp mắt đen quầng. Chị đứng dậy, vừa đi vừa hát ru con. Rồi lại nói nựng: 

- Nao ôi ! Tôi chả có gì ăn, hết cả sữa cho con tôi bú ! 

Một lúc thằng bé vì mệt quá, lặng thiếp đi. Hai đứa chị, người mẹ đã đuổi ra đường chơi để được yên tĩnh cho em chúng nó ngủ . 

Chị Thức lẳng lặng ngồi ôn lại cuộc đời đã qua. Bộ óc chất phát của chị nhà quê giản dị, không từng biết tưởng tượng, không từng biết xếp đặt trí nhớ cho có thứ tự. Những điều chị nhớ lại chen chúc nhau hỗn độn hiện ra như những hình người vật trên một tấm ảnh chụp. Một điều chắc chắn, chị ta nhớ ra một cách rành mạch, là chưa bao giờ được hưởng chút sung sướng thư nhàn như những người giàu có . 

Năm mười hai, mười ba, cái đĩ Lạc, tên tục chị phó Thức, xuất thân làm phu hồ. Cái đời chị, nào có chi lạ. Ngày lại ngày, tháng lại tháng, năm lại năm... 

Năm chị mười bảy, một lần cùng anh phó Thức cùng làm một nơi, chị làm phu hồ, anh phó ngõa. Câu nói đùa đi, câu nói đùa lại, rồi hai người yêu nhau, rồi hai người lấy nhau. 

Năm năm ròng trong gian nhà lụp sụp ẩm thấp, tối tăm ở chân đê Yên Phụ, không có một sự gì êm đềm đáng ghi chép và hai cái đời trống rỗng của hai con người khốn nạn, càng khốn nạn khi họ đã đẻ luôn ba năm ba đứa con. 

Lại thêm gặp buổi khó khăn, việc ít, công hạ, khiến hai vợ chồng loay hoay, chật vật suốt ngày này sang ngày khác vẫn không đủ nuôi thân, nuôi con. 

Bỗng mùa nước mặn năm ngoái, bác phó Thức nghĩ ra được một cách sinh nhai mới. Bác vay tiền mua một chiếc thuyền nan, rồi hai vợ chồng ngày ngày chở ra giữa dòng sông vớt củi. Hai tháng sau, bác trả xong nợ, lại kiếm được tiền ăn tiêu thừa thải. 

Vì thế năm nay túng đói, vợ chồng bác chỉ mong chóng tới ngày có nước to. 

Thì hôm qua, cái ăn, trời bắt đầu đưa đến cho gia đình bác. 

Nghĩ đến đó, Lạc mỉm cười, se sẽ đặt con nằm yên trên cái tã, rồi rón rén bước ra ngoài, lên đê, hình như quả quyết làm một việc gì .

o0o0o0o 

Ra tới đê, Lạc không thấy chồng đâu. 

Gió vẫn to, vù vù gầm thét dữ dội và nước vẫn mạnh, réo ầm ầm chảy quanh như thác. Lạc ngước mắt nhìn trời; da trời một màu đen sẫm. 

Chị đứng ngẫm nghĩ, tà áo bay kêu phần phật như tiếng sóng vỗ mạnh vào bờ . Bỗng trong lòng nẩy ra một ý tưởng, khiến chị hoảng hốt chạy vụt xuống phía đê bên sông. 

Tới chỗ buộc thuyền, một chiếc thuyền nan, Lạc thấy chồng đương ra sức níu lại cái gút lạt. Chị yên lặng đăm đăm đứng ngắm đợi khi chồng làm xong công việc, mới bước vào thuyền hỏi: 

- Mình định đi đâu ? 

Thức trừng mắt nhìn vợ, cất tiếng gắt : 

- Sao không ở nhà với con ? 

Lạc sợ hãi ấp úng: 

- Con... nó ngủ . 

- Nhưng mình ra đây làm gì ? 

- Nhưng mình định đem thuyền đi đâu ? 

- Mình hỏi làm gì ? Đi về ! 

Lạc bưng mặt khóc. Thức cảm động : 

- Sao mình khóc ? 

- Vì anh định đi vớt củi một mình, không cho tôi đi . 

Thức ngẫm nghĩ, nhìn trời, nhìn nước, rồi bảo vợ : 

- Mình không đi được... nguy hiểm lắm. 

Lạc cười: 

- Nguy hiểm thời nguy hiểm cả . Nhưng không sợ, em biết bơi. 

- Ðược ! 

Tiếng "được" lạnh lùng, Lạc nghe rùng mình. Gió thổi vẫn mạnh, nước chảy vẫn dữ, trời mỗi lúc một đen. Thức hỏi: 

- Mình sợ ? 

- Không. 

Hai vợ chồng bắt đầu đưa thuyền ra giữa dòng, chồng lái, vợ bơi. Cố chống lại sức nước, chồng cho mũi thuyền quay về phía thượng du, nhưng thuyền vẫn bị trôi phăng xuống phía dưới, khi nhô, khi chìm, khi ẩn, khi hiện trên làn nước phù sa, như chiếc lá tre khô nổi trong vũng máu, như con muỗi mắt chết đuối trong nghiên son. 

Nhưng nửa giờ sau, thuyền cũng tới được giữa dòng. Chồng giữ ghì lái, vợ vớt củi. 

Chẳng bao lâu thuyền đã gần đầy, và vợ chồng sắp sửa quay trở vào bờ thì trời đổ mưa... Rồi chớp nhoáng như xé mây đen, rồi sấm sét như trời long đất lở. 

Chiếc thuyền nan nhỏ, đầy nước, nặng trĩu. Hai người cố bơi nhưng vẫn bị sức nước kéo phăng đi... 

Bỗng hai tiếng kêu cùng một lúc: 

- Giời ôi ! 

Thuyền đã chìm. Những khúc củi vớt được đã nhập bọn cũ và lạnh lùng trôi đi, lôi theo cả chiếc thuyền nan mới sắp.

Chồng hỏi vợ: 

- Mình liệu bơi được đến bờ không ? 

Vợ quả quyết: 

- Ðược ! 

- Theo dòng nước mà bơi... gối lên sóng ! 

- Ðược ! mặc em ! 

Mưa vẫn to, sấp chớp vẫn dự Hai người tưởng mình sống trong vực sâu thẳm. Một lúc sau, Thức thấy vợ đã đuối sức, liền bơi lại gần hỏi : 

- Thế nào ? 

- Ðược ! mặc em ! 

Vợ vừa nói buông lời thì cái đầu chìm lỉm. Cố hết sức bình sinh, nàng lại mới ngoi lên được mặt nước. Chồng vội vàng lại cứu. Rồi một tay xốc vợ một tay bơi. Vợ mỉm cười, âu yếm nhìn chồng. Chồng cũng mỉm cười. Một lúc, Thức kêu: 

- Mỏi lắm rồi, mình vịn vào tôi, để tôi bơi ! Tôi không xốc nổi được mình nữa. 

Mấy phút sau, chồng nghe chừng càng mỏi, hai cánh ta rã rời. Vợ khẽ hỏi: 

- Có bơi được nữa không ? 

- Không biết. Nhưng một mình thì chắc được. 

- Em buông ra cho mình vào nhé ? 

Chồng cười: 

- Không ! cùng chết cả. 

Một lát - một lát nhưng Lạc coi lâu bằng một ngày - chồng lại hỏi: 

- Lạc ơi ? Liệu có cố bơi được nữa không ? 

- Không !... Sao ? 

- Không. Thôi đành chết cả đôi. 

Bỗng Lạc run run khẽ nói: 

- Thằng Bò ! Cái Nhớn ! Cái Bé ! ... Không ... anh phải sống ! 

Thức bỗng nhẹ hẳn đi. Cái vật nặng không thấy bám vào mình nữa. Thì ra Lạc nghĩ đến con đã lẳng lặng buông tay ra để chìm xuống đáy sông, cho chồng đủ sức bơi vào bờ .

o0o0o0o

Ðèn điện sáng rực xuống bờ sông. Gió đã im, sóng đã lặng. Một người đàn ông bế một đứa con trai ngồi khóc. Hai đứa con gái nhỏ đứng bên cạnh. Đó là gia đình bác phó Thức ra bờ sông từ biệt lần cuối cùng linh hồn kẻ đã hy sinh vì lòng thương con. 

Trong cảnh bao la, nước sông vẫn lãnh đạm chảy xuôi dòng. 

 

***
You Ought To Live
by Khái Hưng
It was a summer afternoon on Yen Phu dyke.

The water of Nhi Ha River started to rise; its turbulently powerful current seemed to want to drag away the islet in the middle of the river.

Flowing along with the reddish muddy water, tree trunks and dried up tree branches from the forest were floating disorderly, like a chain of small boats continuously speeding towards an undetermined destination.

Standing on the dyke, Thuc the mason, his eyes hungrily following those branches, turned around and looked intensely and inquisitively at his wife. She contemplated the river, the sky, and sighing with a head shake, said:

- The winds are strong, and that black cloud from the horizon is accumulating too fast. It will rain in no time, dear.

The husband also gave a sigh and strolled about. Suddenly he stopped and asked his wife:

- Have you cooked the rice?

The wife sadly replied:

- Yes, I have. But there is only enough rice for the two kids this afternoon.

They continued looking at each other in silence… Then, as if hypnotized and oppressed by a same idea, both of them turned and looked towards the river. The branches were still floating impetuously in the reddish current.

The husband smiled pointlessly and said to her:

- Risk it!

The wife quietly shook her head. He asked her:

- Have you seen Mrs. Ky?

- I have.

- Then what?

- It’s no good. She says she would only give us the money after we have delivered the collected wood. She doesn’t loan the money in advance.

- Truly?

The word was as firm as the last two knocks of a mason’s trowel on a brick in a wall being built.

Determined to do an extraordinary act, Thuc turned and told his wife:

- Hey! You go home and take care of Bo.

- There are already Nhon and Be who are playing with him.

- But it’s better that you are with him. Nhon is only five, and is unable to look after her two younger siblings.

- Then I’ll go back. But come back with me, what’s the point standing here?

- All right, please go back, I will go later.

Obediently, Mrs. Thuc went back to the village of Yen Phu.

&&&&&

When she arrived at the doorstep, she scanned the poverty of the low, dank, and dark house and felt a pang in her heart.

On a crowded plank bed without a mat there were three hustling children, all were crying for their mother. Bo was crying for his nipple meal. He had not had anything in his stomach since afternoon.

Nhon, being unable to silence her brother, her face twisted, was incessantly telling Be:

- You go find Mommy to breastfeed him.

But Be refused to go, threw herself down on the bed, swearing and complaining.

Mrs. Thuc hurriedly picked up the baby and said caressingly:

- Oh, oh! I always go away and let my baby be hungry so he cries.

Then she sat down to breastfeed him. But Bo, without getting the milk after a while, rejected the nipple and cried louder than before.

Mrs. Thuc sighed heavily, two tear drops swelled up in her ringed eyes. She stood up, pacing and singing a lullaby. Then she said caressingly:

- Oh, oh, I have nothing to eat, so I do not have milk to feed my baby!

After a while, the baby became tired and dozed off. The mother had sent his two siblings away so he could sleep in quietness..

Sitting quietly, Mrs. Thuc recalled what had happened in her life. The rustic mind of a country girl was simple, neither able to imagine, nor to organize her memory into an orderly fashion.

All she could remember appeared hustled and chaotic like mixed images of people and animals in a photograph. One thing was certain; she remembered clearly that she had never enjoyed a relaxing happy moment like rich people had. At the age of twelve, Lac, as she was called as a girl, alias Mrs. Thuc, started working as a mason coolie. There was nothing interesting in all her life. It was the same day after day, month after month, and year after year…

When she was seventeen, she met Thuc, who worked at the same place. She was a mason coolie, and he, a mason. One said a humourous sentence, the other responded in same manner, then they fell in love, and they married each other.

During five years they spent time together in that low, dank, and dark house at the bottom of Yen Phu dyke, there were nothing fond worth recorded; and the empty lives of the two miserable persons had become more wretched when they had borne three children in only three years.

At a time when work was rare and wages were low, the couple had to struggle hard day in and day out, yet they could not put enough rice onto the family’s table for themselves and their children.

Then during the tidal season last year, Thuc discovered a new way to earn a living. He borrowed money and bought a bamboo boat, and then both husband and wife rowed the boat to the middle of the river to collect floating firewood. He could clear the debt after two months, leaving him some leftover money for some extra expenses of pleasure.

As things got more difficult this year, they could not help but expecting the day the high tide came. And it came yesterday, as if Providence had provided foods for her family.

With this thought, Lac smiled a little, quietly put the baby onto the nappy, and soundlessly stepped outside, headed towards the dyke, and appeared bent on doing something.

o0o0o0o

On reaching the dyke, Lac could not find her husband.

The wind was still strong and frightfully violent, and the current was roaring powerfully like a waterfall. Lac looked up into the sky; it was dark black.

She stood pondering, while her dress flapped loudly like waves on reaching the shore. An idea suddenly occurred to her, and she ran hurriedly in panic to the dyke on the other side.

At the spot where they tied up the bamboo boat, Lac saw her husband strenuously tying the bamboo knot. She quietly watched him and waited until he had finished the work before she stepped into the boat and asked:

- Where are you planning to go, dear?

Thuc glared at his wife and raised his voice in scolding:

- Why don’t you stay with the baby?

Frightened, Lac stammered:

- The baby... slept.

- But what are you doing here?

- But where are you planning to bring the boat?

- Why are you asking? Go home!

Lac hid her face in her palms, sobbing. Thuc was touched:

- Why are you crying, dear?

- Because you planned to collect the firewood by yourself, not letting me go with you.

Thuc pondered, looked at the sky, at the water, and then told his wife:

- You cannot go... it is very dangerous.

Lac smiled:

- We will both face the dangers. I am not afraid, I know how to swim.

- All right!

Hearing the cold "all right", Lac shuddered. The wind was blowing violently, the current flowing strongly, and the sky was getting darker and darker. Thuc asked:

- Are you afraid?

- No.

The couple rowed the boat to the middle of the current; the man was steering, the woman rowing. Fighting against the current flow, the husband turned the front of the boat upstream, but the boat was still drifted towards downstream, being bounced up and down, appearing, disappearing in the alluvial current, like a dry bamboo leaf floating in a pool of blood, or like a gnat drowning in a crimson ink dish.

After about half an hour, the boat made it to the middle of the current. The husband strained at the steering, the wife collected the firewood. The boat became almost full in a short while, and when the couple were about to steer it back to the river bank, it started raining…. Then lightning tore up the dark clouds, and thunders rumbled like explosions in the sky.

The small bamboo boat was full of water and became too heavy. The couple tried to row it, but it was still pulled away by the current...

Suddenly there were two cries at the same time:

- Oh, heaven!

The boat sank. The previously collected firewood joined their old groups and dispassionately floated away, pulling along the newly bought bamboo boat.

The husband asked his wife:

- Could you make it to the shore?

The wife was determined:

- Yes!

- Swim with the current… ride the waves!

- Yes! Leave me be!

The rain was still heavy, lightning and thunders were still frightening. The couple thought they were living in a very deep abyss. A moment later, realizing that his wife was getting exhausted, Thuc swam closer and asked:

- Well?

- Good! Leave me.

No sooner than she had said the sentence, her head went underwater. Gathering all her might was she able to rise above the water. The husband hurried to help. He then swam with one arm and with the other he supported the wife. She smiled, looking at him lovingly. He smiled too. A moment later, Thuc cried:

- It is too tiring, you hang onto me, and I swim! I cannot support you anymore.

A few minutes later, the husband felt more tired, his arms felt crumbled. His wife quietly asked:

- Can we swim some more?

- I don’t know. Alone maybe.

- I let go so you can make it, heh?

The husband smiled:

- No! We both die.

A moment later - just a moment, but it seemed like a day to Lac - her husband asked again:

- Lac? Can you try to swim some more?

- No! … Why?

- No. We will both die.

Suddenly Lac said in a trembling voice:

- Bo! Nhon! Be!...No…you ought to live!

Thuc suddenly felt light. The heavy burden no longer clung to him. It was Lac who, thinking about her children, had quietly let go of her arm and sunk herself to the bottom of the river, so her husband could have enough strength left to swim to shore.

&&&&&

Electric lights shone brightly along the river bank. The wind had died down, the waves were gone. A man carried a boy in his arm, crying. Two little girls stood beside him. That was the family of Thuc the mason, who came to the river bank to say goodbye the last time to the soul of the person who had sacrificed herself out of love for her children.

In the immensity of the scene, the river was still flowing dispassionately away.
 

Translated from Vietnamese into English by Hương Cau Cao Tân
on 28 July, 2019 in British Columbia, Canada