Tôi
đã rất xúc động . Lòng rưng rưng bồi hồi khi tình cờ
nghe được bài hát " Quê hương tuổi thơ tôi " của Từ Huy
trong VCD họp mặt Đồng Hương Sịa lần đầu tiên ở Little
Sài Gòn, Nam Cali mà tôi được xem ...
Trời đất ! Làng Sịa - quê
ngoại của tôi, nơi mạ tôi sinh ra và lớn lên. Mạ tôi, một
thiếu nữ Sịa dịu dàng, đằm thắm, con nhà gia giáo, lễ
nghĩa. Để rồi sau này khi từ giã thời con gái mạ trở thành
một phụ nữ hiền thục, đoan trang, đảm đang. Rất chịu
khó cùng chồng con vượt qua những giai đoạn khó khăn nhất
của cuộc đời làm vợ, làm mẹ. Mạ ơi ! con thương nhớ
mạ, người con gái Sịa của làng Khuông Phò, huyện Quãng
Điền, Thừa Thiên Huế với : " Những câu chuyện cổ, mẹ
kể năm nào " ...
Chuyện mạ kể không phải
là chuyện cổ tích mà là chuyện " cổ " của mạ ở Sịa.
Sịa là thị trấn của huyện Quãng Điền, nằm ở phía Bắc
Thừa Thiên Huế, cách thành phố Huế 30 km theo hướng Đông
trên Quốc lộ 1. " Nhất Huế , Nhì Sịa" . Thuở nhỏ tôi đã
được nghe câu nói này từ những người lớn tuổi trong gia
đình . Thật thế, Sịa là một vùng quê trù phú với bao giá
trị văn hóa lâu đời mà nay vẫn còn được lưu lại ở
làng Khuông Phò và một số làng khác như Thủ Lễ, An Gia,
Thạch Bình thuộc huyện Quãng Điền. Đó là những di sản
viết bằng chữ Hán hoặc chữ Nôm như các sắc chiếu , gia
phả, bằng cấp ... Giá trị vô cùng .
Thời con gái .
Mạ tôi là con gái họ Phan,
Khuông Phò. Đẹp người, đẹp nết, dáng nhỏ nhắn. Mắt
đen , sâu . Mũi dọc dừa . Da trắng, răng đen nên có duyên
. Mạ hiền lành, có chữ nghĩa, con nhà nề nếp nên có nhiều
trai Sịa để ý. Mạ nói: " Họ để ý mạ rứa thôi , chơ
mạ không có chi hết". Vậy là đi học, đi chợ rồi về nhà
. Mạ kể, ông cố tôi người quắc thước, làm quan Chỉ Huy
Sứ dưới triều nhà Nguyễn . Ông ngoại tôi hiền, đạo dức
và rất nghiêm, là thầy giáo dạy học tại trường Khuông
Phò. Năm 1936, ông ngoại về hưu và mở lớp dạy học tại
làng. Ông chú , em trai của ông ngoại tôi làm quan dưới triều
Duy Tân, rồi Khải Định giữ chức Lãnh Binh. Có lẽ do gốc
gác gia đình như thế nên mạ tôi được giáo dục kỹ lưỡng
và trở thành gái Sịa ngoan hiền đúng nghĩa. Ôi, nàng Phan
Thị ... của tôi .
Mạ kể. Làng Sịa của mạ
có gốc gác vua chúa . Ngày trước, vua Lê Thái Tông vào Nam
dẹp giặc Chiêm Thành ở Thuận Hóa và Quảng nam . Khi trở
về Bắc, khu vực Sịa vua giao phó cho một số quan quân tình
nguyện ở lại khai canh. Thế là có Khuông Phò, Thủ Lễ, Tráng
Lực. Từ ba làng chính này, sau này Sịa phát triển thêm một
số làng khác. Khi Chúa Nguyễn Hoàng vào Nam thì đã thay các
ngài khai canh tiền Lê để lại cho các ngài hậu Lê. Đời
hậu Lê dựng nghiệp, vua Lê Thánh Tông lấy một bà họ Nguyễn
làng Tráng Lực. Nghe ông bà kể lại, bà này xinh đẹp, cốt
cách quí phái, dáng dấp thanh tao, sinh được một thái tử
khôi ngô, tuấn tú ...Vì rứa theo mạ, dân làng Sịa mới có
truyền thống văn hóa, sống có khuôn phép, lễ nghĩa, đạo
đức . Cuộc sống của dân làng sung túc,buôn bán phồn thịnh
. Rồi mạ ngậm ngùi kể tiếp . Năm Ất Dậu, 1945 nạn đói
xảy ra khắp nơi. Trước tình hình này, ông Bộ Tuyên trong
làng đã đến gõ cửa các nhà có lúa, gạo mở lòng cứu
đói . Còn thầy trợ Tiếu (thầy Trần Tiếu ), hiệu trưởng
trường Khuông Phò (thầy là tác giả cuốn sách Toán Lớp
5 rất nổi tiếng ) cho học trò đi dán bích chương, giăng
biểu ngữ khắp nơi trong làng kêu gọi cứu đói. Những gia
đình khá giả trong làng đều hăng hái tham gia. Nhiều cuộc
phát chẩn diễn ra . Các vùng phụ cận Sịa kéo đến xin ăn
rất đông . Tội nghiệp . Có người nghe tin chưa kịp đặt
chân đến Sịa đã gục chết giữa đường . Ngày đó, dân
làng đã kêu gọi nhau tự nguyện đóng góp lúa gạo, góp công
nấu cơm, nấu cháo phân phát cho người đói. Mạ nhớ, công
lao của bác Lý Vu, ông Khán Phê, ông Cửu Tuệ ( ông nội của
Bình ), ông Tự, dượng Kha ( chồng O Luyến ), mệ Diệm, O
Thảo ... Còn nhiều người tốt bụng lắm mà mạ không nhớ
hết . Bà con Sịa biết thương yêu, đùm bọc nhau vì rứa
mà Sịa tuy có đói nhưng không có ai chết vì đói cả . Đây
là điều mà ngày nớ mạ rất hãnh diện về làng của mình.
Mắt mạ bỗng sáng lên , mạ kể . Vườn nhà ngoại đẹp
lắm, rộng, cây cối sum suê. Nhiều nhất là cau . Chung quanh
vườn có tre bao bọc ôm ấp ngôi nhà cổ kính ba gian. Những
đêm hè trăng xuống vườn rải đầy hoa . Trong gió đêm, trăng
xôn xao nhảy múa khắp vườn . Sân nhà ngoại có giếng nước
. Nước mát và rất trong . Người trong xóm đều uống nước
giếng nhà ngoại . Hằng năm , vào tháng 2 và tháng 8 âm lịch,
mạ theo bà ngoại đi chợ sắm lễ vật để cúng thần Giếng
. Lễ vật có cau trầu, rượu, hương, đèn, hoa, quả,bánh
và bộ đồ giấy ( áo, mão ) . " Cúng Giếng làm chi rứa mạ
?" . " Giếng cho mình nước dùng để sinh sống nên hàng năm
mình phải có lễ vật để tạ ơn" . Mạ chỉ nói thế . Bên
giếng nước, dưới trăng mạ hay lén bà ngoại để " soi gương"
. Lung linh, mờ mờ, ảo ảo mà đẹp. Mạ nói. Mạ hay gội
đầu ban đêm. Mát mẻ, nhất là vào những đêm hè. Hình ảnh
thiếu nữ gội đầu dưới trăng xuyên qua những hàng cau lấp
lánh trong màn đêm có lẽ đẹp và thơ mộng lắm. Tôi chỉ
nghĩ thế chứ không dám nói với mạ . Tóc mạ đen, dày, mượt
và dài phủ qua lưng thoang thoảng mùi hương bồ kết pha chanh
. Thuở con gái, mạ có cô bạn thân . Mạ thương và quí bạn
, thường hay tâm sự chuyện con gái vì dì này hiền lành,chân
chất như mạ. Mạ dặn, sau này có dịp về Sịa nhớ ghé
thăm và mua tặng dì xấp vải may áo dài màu khói hương -
đó là lúc mạ tôi vào tuổi bát tuần . Nhớ lời mạ , tôi
về Sịa tìm thăm nhưng dì đã giã từ cõi tạm . Dì là Trần
Thị Vân, em gái út của bác Lý Vu. Gia đình bác Lý khá nổi
tiếng ở Sịa . Bác có mấy cô con gái hiền lành , dễ thương
- gái Sịa mà . Tôi vẫn tự tin như thế . Chị Sào, chị Nhạn,
chị Thước... Tôi biết các chị . Một thời cũng có nhiều
trai Sịa thương thầm nhớ trộm . Thời con gái của mạ êm
đềm , buồn vui theo tuổi dậy thì bên trong vòm tre yên ắng
với tâm sự đầy vơi ... Để rồi ...
Thời "Thiếu nữ lớn tuổi"
.
Thời gian như gió thoảng. Mạ
kể. Một ngày mùa thu . Cậu tôi dẫn về một người - không
phải Sịa . "Người nớ" không đẹp nhưng gia đình nề nếp,
môn đăng hộ đối. Ông bà ngoại tôi đồng ý. Thế là sau
đó, mạ tôi trở thành "thiếu nữ lớn tuổi" . Trai Sịa ngẫn
ngơ ... Có chồng mạ vẫn trẻ, vẫn đẹp mặn mà. Ngoan hiền
. Đảm đang . Một lòng một dạ lo cho chồng con chu đáo .
Mạ vừa làm mẹ, vừa làm cha những năm ba tôi vắng nhà làm
Huyện trưởng Hải Lăng ở Quảng Trị. Thời của mạ Sịa
có nhiều con gái đẹp lại nết na , giỏi việc gia đình nên
con gái Sịa " đắc giá" . Nhiều trai làng bên cạnh ngắm nghé.
Nhớ mạ. Tôi cười. Mạ tôi khéo lắm . Mạ làm nem , làm
tré, mạ làm chả tôm , chả heo, chả bò, chả thủ được
hết . Bánh mứt ngày Tết thì nhiều vô kể , mỗi loại một
ít nhưng rất nhiều loại bánh . Bánh Thuẩn, bánh Kẹp hình
trái tim, bánh In bột nếp, bột đậu xanh, bánh Khảo, bánh
bột nếp khô nhân thơm, cà chua ,đậu phụng, bánh Măng, bánh
Mận ... Mứt thì có mứt Quật, mứt Me, Mứt Gừng, Khế,Thơm,
Cà Chua... Tôi nghĩ, có lẽ bà ngoại tôi cũng giỏi việc nội
trợ nên đã dạy cho mạ tôi trở thành một phụ nữ giỏi
giang trong gia đình nhỏ của mình với chồng và bày đứa
con . Bà ngoại tôi người Phú Yên về làm dâu Sịa. Sống
với truyền thống , phong tục của Sịa lại thêm gia đình
chồng nề nếp, gia phong nên bà ngoại tôi cũng là một nàng
dâu Sịa đảm đang được nhiều người trong làng quí mến
. Sau này, nhà ngoại tôi lại đón một cô cháu dâu nữa cũng
không phải Sịa . Chị người làng Phước Tích . Gương sáng
của bà ngoại tôi , của mạ tôi đã giúp cho cháu nội dâu
trở thành một phụ nữ rất giỏi, đảm đang biết lo lắng,
vun đắp cho nhà chồng . Chị đẹp . Đẹp lắm. Gái đẹp
của làng Phước Tích và là hoa khôi của trường Đồng Khánh
- chị Trần Thị Ngọc Anh , một giáo sư trung học . Một đời
chăm lo chồng con chu đáo . Mạ kể . Mạ làm dâu bà nội tôi
ở làng Triều Sơn Trung , được bà nội thương quí vì giỏi
nội trợ, gia đình nề nếp, đạo đức . Bà nội vẫn hay
khoe với mọi người trong làng " Con gái Sịa đó" . Khi nghe
mạ kể , tôi cũng rưng rưng xúc động và hãnh diện vì mình
là con của mạ, cháu ngoại của làng Sịa . Nhớ hồi nhỏ,
khi biết tôi quê ngoại ở Sịa các bạn thường hay ghẹo
" Sịa há ? Ui cha ! Sịa ! Láo thiên láo địa láo từ bên Sịa
láo qua ...Đồng Khánh" . Tôi trả đủa liền " Ê , nhất Huế
nhì Sịa đó à nghe . Làng của ấy có được nhì không ?"
.
Thuở nhỏ tôi vẫn thường
được mạ dẫn về Sịa thăm ông ngoại . Tôi chưa một lần
được gặp mặt bà ngoại . Khi tôi ra đời thì bà tôi đã
không còn . Tội nghiệp mạ tôi . Đi làm dâu xa mà không còn
mẹ để " tâm sự chuyện nhà chồng" những lúc gặp khó khăn
. Tuổi thơ của tôi với nhà ngoại ở Sịa là một khu vườn
xưa rất rộng có nhiều cây trái : Ổi, mít, nhản, mảng cầu,
mía, tần bì, khoai , sắn ...Mùa nào cây nấy . Ăn thỏa thích
. Rồi những đêm mưa lụt . Mưa như trút nước . Mưa phủ
nhà vườn . Mưa dầm dề . Nước ngập khắp nơi . Sấm đất
ì ầm suốt đêm . Sáng dậy, nước đầy sân để cho lũ nhỏ
chúng tôi vỗ tay reo mừng mà người lớn trong nhà thì " rầu
thúi ruột" . Nhớ những lần theo mạ đi chợ Sịa . Chợ sầm
uất . Rất nhiều mặt hàng dành cho con nít có, người lớn
có . Buôn bán nhộn nhịp . Những con búp bê "nhắm mắt , mở
mắt" Huế có mà Sịa cũng có . Mạ nói , hàng nào ở Huế
có thì Sịa có . Có lẽ vì thế mà người xưa nói " Nhất
Huế , Nhì Sịa" dành để tăng riêng cho Sịa ??? ...
Thời gian lặng lẽ trôi, tôi
lớn cùng tuổi đời mênh mông. Còn mạ, nếu còn ở cõi tạm
mạ đã trên 100 tuổi . Nhưng tên làng Sịa của mạ, của
tôi, của mọi người thì vẫn còn đó . Sịa vẫn được
những người con yêu, cháu yêu của nhiều thế hệ nhắc nhở,
trân quý vì " Con gái Sịa đẹp, hiền thục, đảm đang và
khi lấy chồng thì trở thành một người vợ, người mẹ
chăm lo chồng con chu đáo tuyệt vời" . Sịa vẫn còn đó với
nét văn hóa truyền thống lâu đời ít có làng quê nào sánh
bằng . "Nhất Huế , Nhì Sịa" mà .
Ôi ! Chuyện của mạ kể theo
thời gian đã lặng lẽ dìu nhau đi vào quá khứ - một quá
khứ êm đềm, dịu ngọt làm cho tôi phải bật khóc khi nghĩ
lại và nhớ về .
" ...Ngày ấy đâu rồi
Ngày ấy đâu rồi....
...Cho tôi tìm lại ....
... Cho tôi tìm lại ....
Những câu chuyện cổ
Mẹ kể năm ... nào ..."
BÙI KIM CHI