Năm 2020, điều này lập lại với Ba Phương Án mà UBND TP Đà Lạt dự kiến sẽ làm trên đồi Đinh. Một Phiếu Ý kiến được UBND gửi ra cho phép dân có ý kiến từ 14/8/2020, hết hạn ngày 14/9/2020. Là người Đà Lạt, từ California tôi lật đật góp phần cho thành phố thời thơ ấu.

Trong bài xin được viết tắt Đà Lạt là ĐL, Dinh Thị Trưởng là DTT, kiến trúc sư là KTS, phương án là PA.

Không gian trống mở rộng tầm nhìn về hướng Langbian là gì?

Người Pháp xây dựng Dalat "Thành phố trong rừng và rừng trong thành phố"

- 1919: thành lập Hồ Xuân Hương theo sáng kiến của thị truởng thứ ba là kỹ sư công chánh Cunhac. Hồ hoàn thành năm 1934.

- lấy Hồ XH làm trung tâm: từ phía bắc Hồ đến đỉnh Langbian phải hoàn toàn trống trải, nhà chỉ rải rác và một tầng.

- Ngoại lệ là Dinh Thị Truởng 3 tầng, kể cả tầng hầm/basement, chứng tỏ trật tự hành chánh cao cấp nhất.

- Xa xa được 3 tầng nhưng cũng không cao quá ngọn thông, ngay cả Villa xây năm 1932 ông Nguyễn Hữu Hào về sau tặng ái nữ là Hoàng Hậu Nam Phuơng.

Ảnh: Dalat 1920-1929, Flickr manhhai. 
Villa NamPhuơng Hoàng Hậu, belleindochine.

KTS Đà Lạt vào cuộc

Kết quả của sự dễ dãi ấy, Đà Lạt là Thành Phố Bê Tông không còn Thành Phố Ngàn Thông giữa thông reo và diệp loại Sở Thủy Lâm gieo trồng từ 1920.

Xót cho ĐL, bảy kiến trúc sư ĐL (Phan Minh Tiến, Phan Thị Thủy Tiên, Nguyễn Thị Diễm, Vương Đức Hoàng Vũ, Lê Đức Vinh, Lê Quang Ngọc và Nguyễn Anh Tuấn). công bố thư kiến nghị gửi UBND tỉnh Lâm Đồng yêu cầu công nhận công trình Dinh Tỉnh trưởng và khu vực Đồi Dinh là di tích kiến trúc, lịch sử cấp tỉnh. 

https://www.phunuonline.com.vn/7-kien-truc-su-da-lat-kien-nghi-cong-nhan-cong-trinh
-dinh-tinh-truong-va-khu-vuc-doi-dinh-la-di-tich-cap-tinh-a1417606.html

Phải vạt nóc Ðồi Dinh?

Qua giải thích của giới kiến trúc, có thể tưởng tượng Ðồi Dinh như cái bánh ú ranh khu đất là chỗ thấp nhất. Nếu ba PA cần mặt phẳng 16.904.9m vuông sẽ lấy ranh làm mốc, "vạt nóc" toàn bộ đỉnh đồi để san bằng từ 7 đến 9m.

Nhờ vậy, tôi mới hiểu là sau khi "vạt nóc":

- PA 1: rời Dinh, "cất tạm" đâu đó, xây xong 10 tầng cao 54.9m, sẽ đặt Dinh trên nóc tầng thứ 10. 

- PA 2:rời Dinh, "nuốt" trọn Dinh vào công trình chữ C 10 tầng cao 46.5m 

- PA 3: không rời Dinh, xây 10 tầng cao 45m cạnh Dinh.

Một KTS Hà Nội cho rằng rời hay không rời thì rào kín bưng dân không hề biết bên trong làm gì, cụ thể ít ai biết Đà Lạt có ... Vạn Lý Trường Thành mới xây vài năm. Hơn thế nữa đào banh chân đồi thì chắc chắn ảnh hưởng kết cấu dinh 100 tuổi, nên Dinh cuối cùng sẽ chỉ là thu gom kèo cột dán lại thành... Dinh giả.

Còn lại gì nếu san phẳng Đồi Dinh? 

Khó còn gì! Con đường Cộng Hòa vắng lặng viền hai hàng thông già xưa gọi là Con Đường Tình Ái Sentier d’Amour giờ đây bị chặt hết phân nửa; nói chi đến Chòi Canh giữa đám cây. Trong khi nếu muốn biến ĐL thành Thành Phố Di Sản thì đều phải lưu giữ gạch, ngói, cây xanh, vườn tược, bàn ghế, cầu thang, chòi canh... thuộc về Dinh .

Không hề nghe PA nào nhắc đến Chòi Canh, giữ cây xanh cách nào, hay ông thần đèn nào sẽ di rời Dinh-trăm tuổi rồi bưng lên cao 55m.

Chòi Canh - Ảnh KTS Nguyễn Quốc Dũng 8/2020

"Hiệu ứng cánh bướm" khô cằn/ngập lụt? 

Ba PA đều có cây xanh bao phủ thực tế sẽ chỉ là cây nhỏ không thể lớn để tạo "kiến trúc xanh". Bằng chứng hiển nhiên là những cây rất xanh tươi viền trên nóc các khách sạn trung tâm ĐL chứng tỏ chăm sóc công phu nhưng có là "ngàn thông" không?

Ba PA sẽ tốn rất nhiều nước tưới cây trên nền bê tông hóa nhưng độ rậm rạp 30 năm nữa cũng không thể so sánh với cây thật mọc từ đất.

ÐL còn đủ nước không khi thác Cam Ly cạn từ lâu? Chưa kể, nếu không còn cây bám rễ giữ nước, cả khu Hoà Bình và Phan Đình Phùng sẽ ngập lụt, cộng với sự khai thác lấy đất đá từ các đồi núi như KTS Nguyễn Văn Giàu báo động, thì "hiệu ứng cánh bướm" sẽ lan xa tới tận đâu? Saigon chăng? Xin đợi lời giải đáp của các chuyên gia

Photo Paul Olivier 9/2019, rác Hồ Xuân Hương 

Ba đồi ẢO cho độ cao ẢO

Nếu lấy một chuyện giả định làm tiền đề thì kết quả sẽ là số không, kiểu nói "nếu tôi là tỷ phú". Rất tiếc, chỉ được nhìn phối cảnh ba PA trưng bày trên video và báo chí, đều theo phối cảnh Đường Chim Bay cố máng cho Đồi Dinh một độ cao rất ảo. Nhất là PA 1, chín lằn vòng vèo màu xanh xung quanh "triền đồi tưởng tượng" cho cảm giác ảo một ngọn đồi xanh.

Ảnh BTC https://tuoitre.vn/da-lat-doi-mang-xanh-khu-dat-vang-doi-dinh-lay
-khach-san-20200815214731638.htm

Tại sao ảo? Vì Đường Chim Bay/Bird’s-Eye View là từ trên nhìn xuống, khác với Đường Chó Chạy/Dog’s-Eye View là từ dưới nhìn lên. Bất cứ thiết kế nào cũng phải trình bày cho công chúng chục phối cảnh khác nhau từ hai mô hình Chim Bay-Chó Chạy, để từ dân thường tới chuyên môn đánh giá được 

Đồi ảo, thì thực hiện làm sao thật? 

Chưa kể, nhà cửa kín mít đồi thật không còn làm sao có đồi ảo?

Độ cao ảo, cây ảo, màu sắc ảo, vậy điều gì thật?

Đối diện với thế giới?

Kiến trúc El Helicoide xây năm 1955 trên một ngọn đồi thật ở Caracas, Venezuela. Hình dạng và quy mô ngay lập tức thu hút sự chú ý của giới kiến trúc thế giới: lần đầu tiên một phức hợp khổng lồ (khu thương mại, nhà hàng, khách sạn, rạp hát, công viên, sân bay trực thăng...) với 4km chạy vòng quanh dẫn đến bãi đậu xe, trị giá 10 triệu đô la 1958. Vì lý do chính trị, kiến trúc này không hề được dùng như mục đích ban đầu cho đến 1985 chính phủ dùng làm... nhà tù.

Thoạt nhìn, người thường như tôi thì PA I Đà Lạt rất giống El Helicoide . Giới kiến trúc sẽ thấy rõ ràng hơn là có lấy ý từ công trình đã có trước không. Hoặc du khách từ Caracas hay đã từng biết El Helicoide tới Đà Lạt có thể cho đây là bản sao của El Helicoide dù thiết kế khác ít nhiều. Chẳng lẽ một kiến trúc Việt hy vọng sẽ làm di sản lại hồi hộp không biết bị kiện lúc nào, hay khi nào báo chí thế giới nêu lên?

Ảnh trên: El Helicoide, 
https://interestingengineering.com/el-helicoide-shopping-mall-turned-prison
 Ảnh dưới: Phuơng Án I, 
https://thanhnien.vn/van-hoa/lanh-dao-thanh-pho-da-lat-noi-gi-ve-phuong-an
-kien-truc-doi-dinh-tinh-truong-1268009.html

Cũng không dư nếu nhắc ở đây một vụ bắt chước hi hữu vẫn râm ran trong giới kiến trúc mỹ thuật khi một trong 11 công trình của KTS Zaha Hadid nổi tiếng thế giới xây dựng ở Bắc Kinh 2014, bị bắt chước ở thành phố Trùng Khánh. Dĩ nhiên nhà thiết kế bác bỏ "Không bao giờ có ý định sao chép, chỉ muốn làm... ngon lành hơn thôi mà"

Trong khi chờ đợi kết quả UBND trả lời kiến nghị của bảy KTS DaLat, xin nhắc lại lời của Kiến trúc sư Hoàng Hùng (Cao Đẳng Mỹ Thuật Đông-Dương -Hà Nội 1935) "Nếu chúng ta không làm được, ấy là chúng ta phụ cảnh thiên nhiên. Chớ cảnh thiên nhiên không hề phụ chúng ta. Và nếu chúng ta làm cái gì kệch cỡm mất duyên dáng của Đà Lạt thì lương tâm chúng ta sẽ cắn rứt trọn đời. Bởi mỗi du khách bản xứ hay ngoại quốc nhìn thấy những gì chướng mắt lại sẽ nhắc đến chúng ta với một lời mai mỉa" (Đà Lạt và lương tâm của một thế hệ kiến trúc- Nguyễn Vĩnh Nguyên)
Từ xa, xin chúc Đà Lạt bình an!

Trần Thị Vĩnh-Tường
11 Sept. 2020