Lời Mở
Ðầu
Bài
viết này biên soạn bởi Nhạc sĩ Lê Văn Thành cho phần lý
thuyết căn bản và những quy luật cho sáu câu vọng cổ, cùng
những notes nhạc vọng cổ, Mai Tâm dàn soạn cho phần kỹ
thuật mang lên máy vi tính, và Trịnh Nguyễn Ðàm Giang soạn
những thí dụ cho sáu câu vọng cổ.
BÀI 1
KHÁI
NIỆM CĂN BẢN
1/
Ðàn Vọng Cổ : Trong loạt bài này chỉ đề cập đến
cây Lục Huyền Cầm.
Lục
Huyền Cầm hay Ghi-ta Việt Nam, Ghi-ta phím lõm, Ghi-ta Vọng cổ
hoặc Ghi-ta cải lương là cây đàn được cải biến từ đàn
Guitare cổ điển Tây Ban Cầm (guitare espagnole moderne), phát
sinh ra từ vùng Ðất Nam bộ Việt- Nam.
Guitare là
nhạc khí dây gãy có dọc (cần đàn), có bàn phím lõm khuyết
sâu vào dọc.
Dùng giây kim
loại, 3 giây đầu (1,2,3) có thể là giây MI để cho dể "nhấn".
Thân đàn vừa phải, cần đàn cũng vậy. Không thể dùng guitare
classique với giây ni-lông được.
Chữ
Lục Huyền Cầm là tên theo cây đàn gốc này. Vì đúng như
tên gọi, đàn có tất cả 6 giây.
Nhưng khi
chuyển qua dùng cho cổ nhạc thì không cần giây 6 (MI thấp),
do đó đàn tuy vẫn được gọi như vậy nhưng chỉ còn có...
5 giây.
Nếu dây
mảnh (fine) thì dây 1 (MI), dây 2 và 3 (SI)
Nếu dây
cực mảnh (ultra fine) thì dây 1 (MI), dây 2 (SI) và dây 3 (SOL).
Ðiều quan
trọng là làm sao cho dễ nhấn dây mà không bị lạc giọng.
Ngoài ra Cổ
nhạc VN láy và rung... rất nhiều nên các phím đàn phải được
đào khoét lõm xuống để nhạc sĩ có thể "nhấn". Nếu giữ
nguyên như Tây Ban Cầm thì "vuốt" sẽ không kịp để tạo
âm hưởng này! Dầu cho làm kịp thì lại rất dể đứt tay!
Mà có làm được như vậy cũng không thể tạo ra âm thanh
phong phú bằng cách nhấn này.
Các bạn
có thể mua 1 cây đàn cũ và dùng dủa tròn hay dũa có 1 mặt
tròn để dũa các phím. Phím sẽ mòn dần và thành hình gần
như bán nguyệt, sâu độ 1 cm là vừa. (xem hình 1). Nếu sâu
quá thì cần đàn sẽ bị yếu đi, lúc đó khi căng giây sẽ
bị cong từ từ vì sức kéo của giây và sẽ làm lạc giọng
rất dể dàng!
Khi mua
đàn cũ nên để ý xem sau khi lên giây, cần đàn còn thẳng
hay không? Loại đàn tốt thì cần đàn được dán ghép 1 thanh
gổ mỏng loại rất cứng ở giữa, suốt dọc cần đàn, để
chịu sức căng cho khỏi bị cong với thời gian. Vì nếu làm
toàn bằng gổ cứng này thì đàn sẽ rất nặng nề. (Khi xưa
1 tiệm đàn ở VN (PL) đã cưa ngang 1 cây Hohner giá cả trăm
ngàn (1970) để nghiên cứu mới thấy điều này). Khi dủa
loại cần đàn này phải để ý chổ gổ "mềm hơn" sẽ bị
mòn lẹ hơn, do đó phải để ý cầm dủa cho thẳng để được
mòn đều. Vì chỉ làm được 1 lần, nếu bị sai thì đành
phải tìm mua đàn khác!
2/
Cách so giây đàn:
Giây
2 bấm bậc thứ 5 sẽ cùng âm với giây 1 (mi = XÊ)
-
Giây 3 bấm
bậc thứ 7 sẽ cùng âm với giây 2 (si = XỰ)
-
Giây 4 bấm
bậc thứ 7 sẽ cùng âm với giây 3 (mi = XÊ)
-
Giây 5 bấm
bậc thứ 5 sẽ cùng âm với giây 4 (la = HÒ)
3/ Ðặc
điểm:
Giây 1, 3,
5 khi buông đồng âm (mi =XÊ) cách nhau bằng octaves.
QUI
LUẬT VỀ 6 CÂU VỌNG CỔ:
Mỗi
câu có 32 "nhịp" (32 mesures, theo tây nhạc phải gọi là trường
canh)
Ðể thống
nhất trong bài này chúng tôi xử dụng các định nghĩa như
sau:
Mesure
(trường canh) sẽ được gọi là "NHỊP". Như nói ở trên,
bài Vọng Cổ mỗi câu có 32 nhịp theo nghĩa này. Và mỗi nhịp
như vậy sẽ có 4 phách.
VỌNG
CỔ CÂU 1:
Khi mở đầu
bài vọng cổ thì ca sĩ ngâm hay "nói lối", không có nhịp
nhàng bắt buộc, còn bên phần nhạc sĩ thì cũng dạo "AD.
LIB.", thay đổi tùy hứng của người đàn cho đến đúng nhịp
16 thì cả hai bên, người hát lẫn người đàn phải vào cùng
1 lúc đúng ngay chổ "note" HÒ. Sân khấu bật đèn màu và khán
giả vỗ tay ngay chổ này. Ðây là sự tán thưởng theo thông
lệ cho các nghệ sĩ, vì họ đã tập luyện đúng mức để
có thể vào trúng nhịp cùng 1 lúc!
Bắt
đầu từ nhịp 16 đó thì vào "tempo":
Nhịp 16 =
"note" HÒ
Nhịp 20 =
"note" HÒ
Nhịp 24 =
"note" XÊ (song lang)
Nhịp 28 =
"note" XANG
Nhịp 32 =
"note" CỐNG
(từ
đây sắp tới chúng tôi sẽ bỏ chữ note cho nhẹ bài, các
"note" sẽ được viết hoa như trên)
SONG
LANG: đây là 1 nhạc cụ gồm 2 bộ phận chính bằng gỗ: một
cái mõ có công dụng gần như cái mõ tụng kinh nhưng dẹp
hơn, ở giữa có khoét hình lòng máng, để nằm dưới đất,
bộ phận để gõ là cục gỗ tròn như viên bi sẽ thay thế
cái đầu dùi để gõ vào mõ này. Hai bộ phận được nối
liền với nhau bằng 1 cái lưỡi gà (thanh lò xo bằng sắt)
hình chử U nằm ngang, mỗi đầu chữ U được gắn vào 1 bộ
phận kể trên. Khi muốn "đánh" hay "nhịp" song lang, nhạc công
đạp bàn chân lên trên cục gỗ tròn để đánh xuống và
ta nghe như 1 tiếng mõ: "cốc".
NOTE NHẠC
VỌNG CỔ so với nhạc Tây phương:
Giây
"kép" (giọng nam) khác giây "đào" (giọng nữ):
Giâykép
/Nam |
HÒ |
XỰ |
XANG |
XÊ |
CỐNG |
|
La |
Si |
Re |
Mi |
Fa# |
Giây
đào /Nữ |
HÒ |
XỰ |
XANG |
XÊ |
CỐNG |
|
Mi |
Fa# |
La |
Si |
Do# |
Ðặc
điểm: Âm trình giữa HÒ-XỰ (Mi-Fa#) và XÊ-CỐNG (Si-Do#) là
1 "ton" theo âm nhạc Tây phương. Âm giai này gọi là ngũ cung,
không có demi-ton và cũng không có "tam trình" (tierce)
BÀI
2
CÁC
ÐIỄM CĂN BẢN ÐỂ ÐỌC KÝ ÂM TRONG LOẠT BÀI NÀY:
*
Các
notes nào cần phải nhấn để rung sẽ có dấu hiệu "làn sóng
âm thanh" ngay phía trên note.
-
Note nhạc được
viết theo Diapason (conventionnal) do đó có thể tự học trên
Computer (chép lại vào 1 software nào có thể playback, ai dùng
Encore thì chúng tôi sẽ chuyển "encore file" khi có yêu cầu).
Dĩ nhiên Computer không phát được những âm do sự nhấn từ
1/4 tới 1/2 phím vừa rung (trill).
TD: XANG (re)
nhịp 28, nhấn cho đến khi nghe phát ra âm MI, "mùi" hơn là
Mi bình thường.
-
Ðánh SỐ DÂY:
1, 2, 3, 4, 5 (CÓ KHOANH TRÒN) note trên giây số đó.
-
GIÂY 1 - 3 -
5 cách nhau bằng 0CTAVES. Do đó chỉ cần học giây: 1, 2, 4.
-
GIÂY 1 - 2 giống
như giây Tây Ban Cầm SI - MI
-
Nhắc lại các
notes đối chiếu tương ứng:
HÒ
XỰ XANG XÊ CỐNG
LA SI RE MI
FA#
-
MEDIATOR: Echiều
của mediator khi cần thiết.
-
Số chỉ NGÓN
tay trái:
0
(GIÂY BUÔNG),
1 (NGÓN TRỎ),
NGÓN GIỮA),
3 (NGÓN ÐEO
NHẪN),
4 (NGÓN ÚT)
-
Các ngón nên
bấm theo 1 thứ tự lên cũng như xuống: để cho "dễ coi" và
thực hành những notes "rất nhanh" khỏi bối rối, lụp chụp
v.v...
TD: notes Fa#,
Sol#, La ngón tay sẽ là 1, 3, 4 và đi xuống, ngược lại nếu
note Sol# các bạn xử dụng ngón 2 thì ngón tay sẽ phải vói
và xấu đi.
Ðây là ký
âm cho câu 1, sang câu 2 sẽ lại có sự thay đổi về ký âm.
VỌNG
CỔ CÂU SỐ 1:
Ký
âm câu Vọng Cổ 1 từ nhịp 16 trở đi. Phần "RAO" (VC 1A: dạo
đàn ad lib trước khi "vô" Vọng Cổ sẽ được viết sau, lúc
học thường được dạy sau cùng, sau khi đã hoàn tất các
câu Vọng Cổ).
BỔ
TÚC VÀI CHI TIẾT:
-
Bắt đầu câu
1 VC là "nói lối" hoặc ngâm sa mạc tức là phần ad. lib, trong
lúc đó thì nhạc sĩ cũng ad. lib, gọi là "rao". Khi ca sĩ bắt
đầu "vô" thì đàn ngưng lại và bắt đầu lúc xuống HÒ,
cùng 1 lúc ăn khớp với nhau thì thính giả bắt hứng, sẽ
vỗ tay khen thưởng.
Lời
ca ở nốt HÒ này phải là dấu HUYỀN (nhịp 16), lời ca kế
tiếp tận cùng ở nhịp 20 cũng phải vào HÒ dấu HUYỀN.
Sau phần ngâm
ad. lib lúc ca sĩ "vô vọng cổ" âxuống chữ HÒ thì nhạc sĩ
phải "NHỒI", (nhồi = sự lặp lại LA-MI-LA - Hò-Xê-Hò hoặc
Hò-Hò-Hò-Hò)
Chỉ
có HÒ là phải dấu huyền, các notes khác có thể "du-di" (flexible)
hơn .
Nhịp
16 = HÒ
Nhịp 20 =
HÒ
Nhịp 24 =
XÊ
Nhịp 28 =
XANG
Nhịp 32 =
CỐNG
Khi kẹt chữ
thì dùng vần không dấu mới dễ ca. Vì lý do đó CỐNG ở
cuối câu 1 không dấu SẮC cũng có thể hát "lái" lên được.
-
GIÂY ÐÀN: lúc
bắt đầu để cho dể đàn nên dùng:
giây
1 : giây .008
giây 2 : giây
.010
giây 3-4 :
giây .021
giây 5: giây
.030
SO GIÂY: bắt
đầu nên so giây dưới diapason 1 bán âm (demi-ton) Vì căng quá
thì khó nhấn, giây dùng quá thì note sẽ lạc.
MỘT
THÍ DỤ CHO CÂU VC1:
(Hò 16, Hò
20, Xê 24, Xang 28, Cống 32)
Xuân
trong mùa Ðông
(Ngâm/nói
ad lib) Chàng ơi...trời hôm nay sao thiệt lạnh lẽo
Nhưng sao
em không cảm thấy lòng đông gíá
Có phải
chăng vì hồn em đang được sưởi ấm bởi tình chàng...
(HÒ
16 vào tempo)
Từ thuở
nào năm ấy em (đã) biết chàng(HÒ 20)
Xuân đi,
Hè đến, Thu về, Ðông tới
Em vẫn thường
(*) nghĩ đến chàng luôn(XÊâ24)
Lòng em vẫn
chan-chứa mối sầu vương
Chàng đã
mang lại tình yêu và nguồn sinh
khí(XANG 28)
Một tình
yêu
nhẹ nhàng không điều kiện
Mối tình
ta
chỉ có không gian chứng kiến.
(CỐNG 32)
Ðàm Giang
31/12/2001
Bài
thí dụ trên đây có hình thức của câu 1 vọng cổ, nhưng
chỉ cần hoán chuyển câu cuối là có thể hát thành câu 2
(xem bài kỳ tới) như sau:
VỌNG
CỔ CÂU 2
(Hò 16, Hò
20, Xê 24, Xê 28, Xang 32)
Xuân
trong mùa Ðông
(Ðàm Giang 31/12/2001)
(Ngâm/nói
ad lib) Chàng ơi...trời hôm nay sao thiệt lạnh lẽo
Nhưng sao
em không cảm thấy lòng đông giá
Có phải
chăng vì hồn em đang được sưởi ấm bởi tình chàng...
(HÒ
16 vào tempo)
Từ thuở
nào năm ấy em (đã) biết chàng(HÒ 20) *
Xuân đi,
Hè đến, Thu về, Ðông tới
Em vẫn thường
(**) nghĩ đến chàng luôn (XÊâ24)
Lòng em vẫn
chan-chứa mối sầu vương
Chàng đã
mang lại tình yêu và nguồn sinh
khí (XANG 28)
Một tình
yêu
nhẹ nhàng không điều kiện
Chỉ một
không gian vũ trụ chứng kiến mối tình ta. (XANG 32)
* Nếu Hò
16 và Hò 20 đi liền nhau như câu 1,2,4,5 thì nhịp Hò 20 chỉ
có một câu văn thôi.
*Nếu nhịp
20 không phải là note Hò thì nhịp này (20) có hai câu văn như
mọi nhịp khác.
Thí dụ
như trong vọng cổ câu 6 "Ðôi lời với Quỳnh Hoa"
Ðắm lòng
người Quỳnh Hoa phô muôn sắc
Hương ngọt
ngào, cõi mộng ru hồn ta (Xê 20)
(**) Các lời
có gạch dưới là để dể theo nhịp lúc hát. Các chổ trong
ngoặc là các sửa đổi có thể thực hiện trong thí dụ này.
Một điểm
nữa đáng chú ý ở đây là nếu chữ cuối của câu chót
tận cùng bằng Hò 32, thì câu hát sẽ thành vọng cổ câu
4, hoặc bằng Xề 32 thì sẽ hát thành câu 5.
Câu 4: "Xuân
trong mùa Ðông":
Một tình
yêu nhẹ nhàng không điều kiện
Chỉ một
không gian vũ trụ chứng kiến mối tình mình (Hò 32)
Câu 5: "Một
đóa hoa Quỳnh"
Thà một
phút huy hoàng rồi chợt tắt
Còn hơn
ta quay quắt một kiếp người (Xề 32)
BÀI 3
NHỒI
LÀ GÌ ?
Trong
bài VỌNG CỔ 2 chúng tôi có nói sơ qua là sau khi ca sĩ vô
chữ Hò (nhịp 16) cùng với nhạc sĩ, khi khán giả vỗ tay
và sân khấu phực đèn màu, thì nhạc sĩ sẽ NHỒI. Trong mp3
câu VC1 đã gửi các bạn nghe cũng có phần nhồi này.
Trong bài
vọng cổ,, 2 câu 1 và 4 gần giống nhau. Và khi thính giả nghe
VC cũng chỉ vỗ tay có 2 lần lúc vô nhịp 16 của 2 câu này.
Do đó sau câu 1, trong bài này chúng tôi bàn liền đến câu
4.
Về
phương diện kỷ thuật, nhồi có vài đặc điểm sau đây
mà chúng ta cần phải biết:
1/ Có
nhiều chọn lựa cách nhồi tùy theo sở thích như các thí
dụ dưới đây:
2/ Nhồi là
tận cùng của 1 câu và cũng là trường canh bắt đầu của
câu kế tiếp (trường canh chung)
3/ Tùy theo
cách nhồi nhanh hay chậm mà sẽ quyết định tempo nhanh hay
chậm để ca sĩ theo đó mà ca.
4/ Cũng có
khi đi thẳng từ câu này qua câu khác mà không cần nhồi (sẽ
đề cập về sau này)
VỌNG CỔ
CÂU 4
Sau
đây là ký âm câu VC4. Các bạn để ý thì thấy chỉ khác
câu VC1 có 4 trường canh cuối cùng.
Ngoài ra cách
ký âm cũng thay đổi để khỏi cần tìm note trên cần đàn.
Các số đã được ấn định lại như sau:
Những số
có vòng tròn là để chỉ giây đàn số mấy. Những số không
có vòng tròn viết ở trên các notes là để chỉ bậc thứ
mấy trên cần đàn.
TÓM
TẮT CẤU TẠO và ÂM LUẬT CÂU 1 và CÂU 4:
Khi đặt
lời cho vọng cổ phải để ý âm luật sau đây:
Câu
1: HÒ(16) HÒ(20) XÊ(24) XANG (28) CỐNG (32)
Câu 4: HÒ(16)
HÒ(20) XÊ(24) XANG (28) HO Ø(32)
chỉ
khác nhau 1 note cuối câu:
HÒ : Lời
ca phải là dấu HUYỀN
CỐNG : Lời
ca phải là dấu SẮC mới hay
Những notes
khác có thể du di.
BA NOTES
THEN CHỐT KHI TRÌNH BÀY: Trong bài VC bắt buộc ca sĩ và nhạc
sĩ phải vào ăn khớp mấy notes này mới đúng và hay.
Câu
1 : HÒ(16) XÊ(24) (song lang) CỐNG(32)
Câu 4 : HÒ(16)
XÊ(24) (song lang) HÒ(32)
Bài
vọng cổ mẫu cho câu 4 VC
(Hò 16, hò
20, xê 24, xang 28, hò 32)
Xuân
trong mùa Ðông
Chàng
ơi...trời hôm nay sao lạnh lẽo
Nhưng sao
em không cảm thấy lòng đông giá
Có phải
chăng vì hồn em đang được sưởi ấm bởi tình chàng... (Hò
16)
Từ thuở
nào năm ấy em đã biết chàng (Hò 20)
Xuân đi,
Hè đến, Thu về, Ðông tới
Em vẫn thường
nghĩ đến chàng luôn (Xê24)
Lòng em vẫn
chan-chứa mối sầu vương
Chàng đã
mang lại tình yêu và nguồn sinh khí (Xang 28)
Một tình
yêu nhẹ nhàng không điều kiện
Chỉ một
không gian vũ trụ chứng kiến mối tình mình (Hò 28)
Ðàm
Giang
RAO
Vì câu
1 và 4 đặc biệt chỉ có từ nhịp 16, cho nên phần đầu
(từ 1-15) có thể RAO.
RAO là đàn
"ad lib" trong lúc đó ca sĩ "nói lối" cho tới nhịp 16 thì vô
cùng 1 lúc vào HÒ.
Phần RAO
có thể đàn 1 đoạn ngắn hay dài tuỳ theo cảm hứng. Sau
đây chỉ là một đoạn rao căn bản .Các bạn có thể tự
sáng tạo riêng cho mình 1 version riêng. Chúng tôi sẽ thêm những
versions khó khăn hơn về sau.
Vọng
cổ câu 3
Score
câu VC 3, XANG giọng kép bắt đầu từ measure 25 trở đi. Phần
đầu không có chi thay đổi.
Vọng
Cổ câu 3 mẫu
(Xang 12, Cống
16, Xang 20, Cống 24, Xang 28, Hò 32)
Buồn
Viễn Xứ
Thấm thoắt
đã hơn hăm sáu năm trường
Ngày tàn
thu chợt buồn nhớ cố hương (xang12)
Non sông
cách trở nào có xá chi nghìn trùng,
Nhớ
nhà, nhớ nước vẫn một lòng son sắt (cống16)
Cũng
chỉ tại những con đường khác biệt
Như trời
trăng mưa nắng, đá vàng thau (xang 20)
Khiến ta
lang thang nơi đất khách từ thuở đó
Chẳng hề
quên mối thâm tình cố quận thân yêu (cống 24)
Nhớ thương
quê nhà hai mùa mưa nắng
Có đàn
em thơ và mẹ già trông ngóng đợi chờ (xang 28)
Ôi ngày đêm
khắc khoải tình viễn xứ
Ngàn dặm
sơn khê vẫn nhỏ lệ mong ngày về. (hò 32)
Ðàm Giang
4/24/2002
Vọng Cổ
câu 5
Câu
5: Xề 4, Hò 8, Hò 12, Hò 16, Hò 20, Xê 24, Xang/xê 28, Xề 32
Phân
tích cho câu 5 VC so với toàn thể 6 câu VC:
-Những
nhịp quan-trọng : NHỊP 16 , NHỊP 24 Song-lang , NHỊP 32 . Ca-sĩ
và nha.c-sĩ phải vào cùng một lúc mới hay.
-Phần lớn
lời ngắn bắt đầu ở NHỊP 16 , lời dài có thể bắt đầu
ở NHỊP 8 , 10 , 12 (đầu , giữa hoặc cuối).
-NHỊP 16
là điểm xuất phát cho những câu Vọng cổ có HÒ 16 và HÒ
20 đi liền như câu 1 , 2 , 4 , 5 vì từ nhịp 16 trở đi , những
câu này đi theo một TEMPO giống hệt nhau và thuờng là rất
mùi!
-XỀ 32 (câu
5); dấu huyền .
-Từ NHỊP
4 cho đến NHỊP 16 thuờng là nhạc đệm độc tấu . Ca-sĩ
sẽ chọn phải vào ở dâu và nhịp nào , tùy lời ca dài hay
ngắn , hoặc theo chỉ dẫn của nhạc sĩ .
ÐỘNG TỪ
XUỐNG XỀ khác với cách gọi thông thuờng (theo ông Cam-văn-
Công ):
-Hai notes
XỀ rất đặc biệt nằm ở NHỊP 32 (câu 5) và NHỊP 24 (câu
6) .
LỜI CA (dấu
huyền) đi XUỐNG rất đặc biệt khác với dấu huyền của
note HÒ : note LA (diapason)
XỀ = note
Mi nằm trên dòng duới cùng của PORTÉE .
MỘT THÍ
DỤ cho LỜI CA VỌNG CỔ câu 5
Một Ðóa
Hoa Quỳnh
Trời vào
đêm trong trăng mờ huyền ảo
Ðâu đó
mơ hồ thoảng tiếng nhạc thiết tha,
Tao nhân
thanh thản một chung trà thơm ngát
Ðang chờ
mong nàng tiên nữ giáng trần (hò -16)
Hương ngạt
ngào hoa chỉ nở một lần (hò-20 )
Ðắm lòng
nguời Quỳnh hoa phô muôn sắc
Ðêm chưa
tàn sao đã vội chia tay? (Xê-24)
Quỳnh ơi,
mặc lời than đời Quỳnh ngắn ngủi,
Ta tự hỏi
chắc gì Quỳnh đà tiếc nuối (Xê-28)
Thà một
phút huy hoàng rồi chợt tắt
Còn hơn
ta quay quắt một kiếp nguời. (Xề-32)
Ðàm
Giang (5/27/2002)
Vọng Cổ
câu 6
Ðặc
biệt XỀ 24 ( SL) dấu huyền , giống Xề 32 của câu 5
Chú ý : đây
là Song-Lang DUY NHẤT có dấu huyền trong 6 câu Vọng-cổ
Những SL
nhịp 24 của các câu khác LUÔN LUÔN KHÔNG CÓ DẤU !!!
Trong VC câu
6 nhịp CỐNG 16 không bắc buộc phải là dấu sắc
cống 16 có
thể dùng dầu HUYỀN, tốt nhất và dễ xoay xở là KHÔNG DẤU
Ðặc biệt
KHÔNG DẤU trong HO Ø32 của VC câu 6
(tất cả
các câu khác HO Ø16-Ho ø20-HO Ø32 phải là dấu huyền).
Thí dụ bài
VC câu 6
(Xang 12, Cống
16, Xang 20, Xề 24, Xê 28, Hò 32)
Một Ðóa
Hoa Quỳnh
Trời vào
đêm trong trăng mờ huyền ảo,
Ðâu đó
mơ hồ thoảng tiếng nhạc thiết tha. (xang-12)
Tao nhân
thanh thản một chung trà thơm ngát,
Ðang chờ
mong nàng tiên nữ giáng trần... (Cống-16)
Ðắm lòng
nguời Quỳnh hoa phô muôn sắc.
Huơng ngạt
ngào cõi mộng ru hồn ta. (Xang-20)
Nhưng đời
hoa sao bất công ngắn ngủi .
Ai ngắm
Quỳnh không luống những ngậm ngùi. (Xề-24)
Quỳnh ơi
,mặc lời than đời Quỳnh ngắn ngủi,
Ta tự hỏi
chắc gì Quỳnh đà tiếc nuối? (Xê-28)
Thà một
phút huy hoàng rồi chợt tắt,
Phải chăng
Quỳnh đã sống trọn vẹn hơn ta? (Hò- 32)
Ðàm-Giang
BÀI 4
Tóm lược
về 6 câu Vọng Cổ (Giọng Nam)
Bảng cấu
trúc căn bản.
CÂU
1 |
|
|
|
Hò
16 |
Hò
20 |
Xê
24 |
Xang
28 |
Cống
32 |
CÂU
2 |
Xề
4 |
Xang
8 |
Xang
12 |
Hò
16 |
Hò
20 |
Xê
24 |
Xê
28 |
Xang
32 |
CÂU
3 |
Xề
4 |
Xang
8 |
Xang
12 |
Cống
16 |
Xang
20 |
Cống
24 |
Xang/Xê
28 |
Hò
32 |
CÂU
4 |
|
|
|
Hò
16 |
Hò
20 |
Xê
24 |
Xang
28 |
Hò
32 |
CÂU
5 |
Xề
4 |
Hò
8 |
Hò
12 |
Hò
16 |
Hò
20 |
Xê
24 |
Xang/Xê
28 |
Xề
32 |
CÂU
6 |
Xề
4 |
Xê
8 |
Xang
12 |
Cống
16 |
Xang/Xê
20 |
Xềâ
24 |
Xê
28 |
Hò
32 |
Sáu câu
Vọng Cổ (giọng Nam)
Câu 1:
Hò (16) Hò (20) Xê(24) Xang (28) Cống (32)
Câu 2:
Xề (4) Xang (8) Xang (12) Hò(16) Hò(20) Xê(24) Xê(28) Xang (32)
Câu
3: Xề(4) Xang(8) Xang(12) Cống(16) Xang(20) Cống(24)Xang/Xê(28)
Hò(32)
Câu 4:
Hò (16) Hò (20) Xê (24) Xang (28) Hò (32)
Câu 5:
Xề(4) Hò(8) Hò(12) Hò(16) Hò (20) Xê(24)Xang/Xê(28) Xề(32)
Câu 6:
Xề(4) Xê(8) Xang(12) Cống (16) Xang(20) Xề(24) Xe^( 28) Hò(32)
Nhìn vào
cấu trúc ta thấy 6 câu Vọng cổ kết thúc ở nhịp thứ 32
bằng 4 notes chính:
Cống,
Xang, Hò, Xề: Câu 1, 2, 5, 6 thường được ca vì câu 4 giống
câu 1, và câu 3 thì khó ca.
Xin đọc
bài Cô Hàng Cà Phê của Viễn Châu phía dưới.
Những
điểm đặc biệt của những câu vọng cổ.
Lê Văn
Thành
1 - Câu 1
và câu 4 bắt đầu ở nhịp 16, vì trước nhịp 16 thường
là ngâm thơ, nói lối, tân nhạc v.v...
2-Thường
thường và dễ ca nhất là bắt đầu vào ở nhịp 16 nếu
lời ca ngắn , ví dụ: câu 1, 2 ,4, và 5.
Nếu lời
ca dài thì bắt đầu ở nhịp 8,10,12...v.v..(đầu,giữa hoặc
cuối câu).ví dụ: câu 3 và 6
3- Trong câu
5 vọng cổ những nhịp quan-trọng là nhịp 16 , nhịp
24 Song-lang, nhịp 32.
4-Nhịp
16 là điểm xuất phát cho những
câu Vọng cổ có Hò 16 và Hò 20 đi liền
như câu 1,2 ,4 , 5 vì từ
nhịp 16 trở đi , những câu này đi theo
một TEMPO giống hệt nhau và thuờng được diễn tả
là rất... mùi!
5- Xề. Ðặc
biệt Xề 32 dấu huyền trong vọng cổ câu 5 thí dụ ở trên.
Xuống Xề.
Từ XUỐNG XỀ khác với cách gọi thông
thuờng (theo ông Cam-văn- Công, một nghệ sĩ chuyên
về nhạc vọng cổ).
-Hai
notes XỀ rất đặc biệt nằm
ở nhịp 32 (câu 5) và nhịp 24 (câu 6) .
Lời ca có
dấu huyền đi XUỐNG (Xuống Xề) rất
đặc biệt khác với dấu huyền của
note HÒ ( note LA /diapason/giọng kép).
Thí du 1.
Nhịp Xề 24 trong Vọng Cổ câu 6 "Ðôi lời với Hoa Quỳnh":
Nhưng đời
hoa sao bất công ngắn ngủi
Ai ngắm
Quỳnh không luống những ngậm ngùi (Xề 24)
[ Ghi
chú. XỀ: note Mi nằm trên dòng duới cùng
của PORTÉE ].
Thí dụ 2.
Nhịp Xề 32 trong Vọng Cổ câu 5 "Một Ðóa Hoa Quỳnh"
Thà một
phút huy hoàng rồi chợt tắt
Còn hơn
ta quay quắt một kiếp nguời. (Xề-32).
6- Cống
Cống nhịp
32 ở câu 1 thường là dấu sắc, cống ở những câu khác
không bắt buộc phải là dấu sắc, chữ không có dấu cũng
có thể dùng được.
Cống 24
song lang của câu 3 KHÔNG dấu.
Thí dụ
câu 3 Vọng cổ "Buồn Viễn Xứ":
Khiến ta
lang thang nơi đất khách từ thuở đó
Chẳng hề
quên mối thâm tình cố quận thân yêu (cống 24)/
7- Xang
Xang nhịp
32 của câu 2 Vọng cổ không có dấu
Thí dụ
câu 2 Vọng Cổ "Xuân Trong Mùa Ðông":
Một tình
yêu nhe nhàng không điều kiện
Chỉ một
không gian vũ trụ chứng kiến mối tình ta (Xang 32).
8- Xê
và Xang
Nhịp 28
có thể là Xang hoặc Xê.
Xê và Xang
trong nhịp 20 và 28 không bị chi phối bởi luật bằng trắc,
và cũng
không được thống nhất nên có thể là Xê hay Xang. Xê 28
giọng Nam,
Xang 28 giọng
Nữ lời ca vẫn không thay đổi, vì note XANG (RÉ) luôn luôn
được
nhấn xuống
trên phím đàn cho đến khi nghe ra được note XÊâ (MI), thì
mới hay
và lả lướt,
đó là note duy nhất mà Computer không diễn đạt được. Tuy
nhiên khi hòa tấu, để đơn giản hóa, mọi nhạc cụ thường
chơi XÊ 28.
Tóm tắt
Ðặc điểm 6 câu Vọng cổ áp dụng cho lời ca
Lời ca lý
tuởng nhất là LỤC BÁT . Nếu kẹt, câu dài nhất nên giới
hạn khoảng 9-10 chữ để lời ca đuợc rõ ràng, sáng sủa,
ca-sĩ khỏi hấp tấp ...
Chỉ có NHỊP
16 , NHỊP 24 và NHỊP 32 lời ca phải theo luật bằng, trắc
.
Những nhịp
khác có thể du di.
Câu
1: HÒ 16 , Hò 20 , XÊ 24 (song lang) , Xang 28 , CỐNG 32 .
chú
ý : Hò 16 và Hò 20 ÐI LIỀN nhau :
a) Hò phải
là dấu huyền . TRUỚC HÒ 16 thuờng là ngâm sa mạc, nói lối
hoặc tân nhạc .Thuờng là 4 câu văn hoặc có thể dài hơn
.
b)Hò
20 chỉ có MỘT câu văn (lời ca) mà thôi, bởi vì khi ca-nhạc-sĩ
cùng vào 1 lúc ở nhịp 16 nghe rất mùi ,khán giả có thì giờ
vổ tay...
Ca sĩ có
thì giờ lấy hơi ..
những nhịp
khác 20,24,28, có HAI câu văn (lời ca) .
c) XÊ 24 (SL)
:KHÔNG DẤU (ví dụ: đôi chân , anh, em ...)
d) CỐNG 32
Phải là dấu SẮC (ví dụ :đôi LỨA , NUỚC MẮT .)
Câu
2: Xề 4, Xang 8, Xang 12 , HÒ 16 , Hò 20, XÊ 24 (SL) , Xê 28
, XANG 32 .
Hò 16
và Hò 20 ÐI LIỀN nhau nên cấu trúc lời ca giống như câu
1 kể từ nhịp 16 .(xê 4, xang 8 ,xang 12 : nhạc đệm )
a) Hò
16 , hò 20 phải là dấu huyền .
b) XÊ 24 (SL)
và XANG 32 : KHÔNG DẤU .
Câu
3: Xề 4, Xang 8, Xang 12 , CỐNG 16, Xang 20 , CỐNG 24 (SL), Xang
28, HÒ 32
a) Ðặc
biệt CỐNG 16 không nhất thiết phải là dấu sắc và CỐNG
24 (SL) :KHÔNG DẤU vì vậy câu 3 giọng ca "ngang-ngang" , khó
ca , ca sĩ phải có trình độ !
b) Câu
3 thuờng lời ca khá dài nên ca-sĩ thuờng vào ở đầu, giữa
hoặc cuối nhịp 8 ,10,12 ...v.v...
Nếu lời
ca ngắn vẫn có thể vào ở nhịp cống 16 .
c) HÒ
32 phải là dấu huyền ( nhịp 20 & 28 dấu gì cũng đuợc.).
Câu
4: HÒ 16, Hò 20 , XÊ 24 (SL) , Xang 28 ,HÒ 32.
Cách trình
diễn và luật bằng trắc áp đụng y như Câu 1
Câu
5: Xề 4, hò 8, hò 12 , HÒ 16 , Hò 20 , XÊ 24 (SL) , Xê hoặc
Xang 28 , XỀ 32 .
a) Ca-nha.c-sĩ
cùng vào ở nhịp 16 .(xề 4 ,hò 8 & 12 :nhạc đệm)
b) Luật bằng
, trắc áp dụng y như câu 1 từ Hò 16 cho đến Xê/Xang 28.
c) XỀ 32
: Phải là dấu huyền (note Mi dòng thứ 5 của portée)
Khác với
dấu huyền của note HÒ
( note LA diapason
/ espace giữa portée 3 và4 ).
Câu
6: Xề 4, Xê 8, Xang 12, CỐNG 16 , Xê/Xang 20 ,XỀ 24 (SL) ,
Xê 28 , HÒ 32 .
a) Ðặc biệt
XỀ 24 ( SL) dấu huyền , giống Xề 32 của câu 5
Chú ý : đây
là Song-Lang DUY NHẤT có dấu huyền trong 6 câu Vo.ng-cổ
Những SL
nhịp 24 của các câu khác LUÔN LUÔN KHÔNG CÓ DẤU !!!
b) CỐNG
16 không nhất thiết là dấu sắc, tốt nhất và dễ xoay xở
là KHÔNG DẤU.
c) HÒ 32 note
HÒ duy nhất trong 6 câu vọng cổ KHÔNG CÓ DẤU
ví dụ :
Phải chăng Quỳnh đã sống trọn vẹn hơn TA
Trình
diễn
*-6 câu liên
tục hoặc 2 câu , 3 câu , 4 câu , 5 câu tùy khung cảnh, tùy
truờng hợp .
Ðôi khi một
câu, ca diễu cho vui ...thuờng thì 4 câu 1, 2, 5, 6 đuợc ưa
thích nhất (vì câu 4 giống câu 1 và câu 3 khó ca)
*-Câu ngắn
: ca-nhạc-sĩ cùng vào ở nhịp 16 . cho câu nào cũng đuợc
*-Câu
dài: vào ở đầu , giữa , cuối .v.v... các nhịp 8,10,12,14
...v.v...
*-Khi
HÒ 16 và HÒ 20 đi liền nhau : CHỈ CÓ MỘT CÂU LỜI CA của
HÒ 20 . Nếu NHỊP 16 và NHỊP 20 không phải là HÒ thì nhịp
20 cũng phải có 2 câu lời ca như mọi nhịp khác.
Lê
Văn Thành
06/30/2002
Bài ca
Vọng cổ mẫu của ông Viễn Châu do Ðàm Giang ghi chép.
Bài này chỉ
có 4 câu: câu 1, 2, 5 và 6.
Cô Hàng
Cà-phê
Thơ
Gió thổi
tơi bời xác lá bay
Mưa rơi
từng giọt mái hiên ngoài
Em ngồi
lẳng lặng bên khung cửa,
Hướng
nẻo chân trời để nhớ ai.
Câu 1-Nhưng
qua lớp khói thuốc bay bay
sao nụ cười
tươi hôm nay không còn trông thấy nữa,
mà chỉ
thấy đôi mi mờ hoen ngấn lệ,
hai vai như
mang nặng trĩu mối ưu phiền (Hò 16)
tôi lặng
nhìn cô mà trí não mơ màng (Hò 20)
từng giọt
cà phê nhẹ rơi tí tách
như giọt
lệ huyền rơi rụng xuống hồn ai (Xê 24)
gió trở
chiều rồi mà tôi vẫn ngồi đây
để nghe
tâm tư nặng trĩu những ưu phiền (Xang 28)
một buổi
chiều nơi quán nhỏ cô đơn
em khóc tình
duyên còn tôi sầu dĩ vãng (Cống 32)
Câu 2-
Cô quán ơi
cô buồn chi mà tiếng cười tắt lịm
trong một
chiều mưa nơi quán lạnh bên đường (hò 16)
quán vắng
đìu hiu lá úa rụng quanh thềm (hò 20)
tôi như
lữ khách trên đường phiêu lãng
dừng bước
giang hồ ghé lại quán hàng em (xê 24)
thả mộng
hồn theo gói thuốc mông lung
để cho
lòng ray rức não nùng theo tiếng nhạc (Xê 28)
nhìn ly cà
phê rơi rơi từng giọt
như ngấn
lệ sầu thánh thót đọng vào tim (Xang 32)
Câu 5-
Thơ
Chiều
xuống lâu rồi, mưa vẫn tuôn
Ngoài
kia phố thị hắt hiu buồn
Tôi nghe
rười rượi hồn du tử
Không
kẻ mong chờ cũng nhớ thương
5-Có phải
mái tóc em bay
mà dư hương
đã quyện lấy hồn tôi trong một chiều lá đổ
tách cà
phê rơi rơi từng giọt đắng
như lòng
ai trĩu nặng mối u hoài (hò 16)
quán lá
xơ rơ gió tạt mái hiên ngoài (hò 20)
tôi khẽ
đưa tay lau dòng lệ nước mắt
chẳng biết
tại tro tàn hay giọt lệ khóc thương ai (Xê 24)
Tâm sự
cô hàng chắc cũng cay đắng như tôi
kẻ lắm
gian truân người nhiều khổ lụy (Xê 28)
giữa một
chiều mưa gặp nhau nơi quán nhỏ
rồi chia
tay không một tiếng tạ từ (Xề 32)
Câu 6-
Ngoài kia
trời đã ngớt cơn mưa
cô quán
vẫn ngồi đó với đôi mi ướt lệ (Xang 12)
có phải
tim ai đó đã bao lần rạn vỡ
không bếp
lửa hồng sưởi lạnh giữa hoàng hôn (Cống 16)
tôi muốn
một lần được nắm lấy tay em
để trao
gởi nỗi niềm tâm sự (Xang 20)
rồi tôi
sẽ cất bước dưới bầu trời mưa gió
bỏ lại
sau lưng ngôi quán nhỏ bên đường( Xề 24)
tôi ngậm
ngùi nhặt xác lá vàng rơi
như nhặt
lấy những mảnh hồn tan vỡ (Xê 28)
Chiều
nay cuối nẻo đô thành
Một kẻ
phong trần thương một kẻ cô đơn. (Hò 32).
Trịnh
Nguyễn Đàm Giang tổng hợp.
|