Nghe
nhạc Phạm Duy, điều đầu tiên tôi cảm nhận đó là tình
yêu quê hương đất nước Việt Nam. Nhiều nhạc phẩm của
ông đã đi vào lòng người dân Việt qua nhiều thế hệ, trong
đó có tôi.
Phải là Cái Tôi hòa vào hồn quê, hòa vào đất
Mẹ Việt Nam, hòa vào tiếng lòng đồng bào mới có Trường
Ca "Con Đường Cái Quan". Khi học trung học, nhiều lần tôi
nghe Trường Ca này trên Đài phát thanh Sài Gòn, lòng tôi thấy
sao có ông nhạc sĩ tuyệt vời đến vậy. Từ đó tôi mê
nhạc của ông và tôi dành dụm tiền mua những bàn nhạc ông
viết, trong đó có tập Trường Ca này để về tập đàn,
tập hát. Và càng ngày tôi càng nhận ra một Phạm Duy quá
diệu kỳ, chỉ với âm thanh, ngôn ngữ mà như đưa người
nghe, người yêu nhạc đến với những cung bậc tình yêu quê
hương, đất nước, con người Việt Nam này.
Trong phần giới thiệu về trường ca này, Phạm
Duy bày tỏ: "Trường Ca ‘Con Đường Cái Quan’ đưa ra một
lữ khách trên con đường xuyên Việt, đi từ Ải Nam Quan cho
tới mũi Cà Mau, đi từ ngày mới lập quốc cho tới khi hoàn
thành xứ sở, đi trong lịch sử và lòng dân, đi tới đâu
cũng có tiếng dân chúng địa phương ca hát chúc tụng lữ
khách đi nối liền lòng người và đất nước".
Nghe phần thứ nhất (Từ Miền Bắc) của Trường
Ca này, tôi như được chứng kiến hành trình của lữ khách.
Tôi như thấy hình ảnh của cô thôn nữ miền Bắc hát làm
duyên với lữ khách:
"Hỡi anh đi đường cái quan
Dừng chân đứng lại
Dừng chân đứng lại
Cho em đây than đôi lời
Đi đâu vội
mấy anh ơi...".
Đáp lại lời cô
gái là lời lữ khách:
"Tôi đi từ Ải Nam Quan sau vài ngàn
năm lẻ
Chia đôi một họ trăm con đã lên đường...".
Tôi cũng thấy bước chân lữ khách từ Ải Nam
Quan vội đi trong lời ca của nàng Tô Thị. Và cả trong lời
ca của đồng bào miền núi, để rồi tạm biệt:
"Đường ngược
đường
suôi
Nhớ nhau vì chuyện đầu môi
Tạm biệt một nơi
Thấy nhau ở cuối chân trời...".
Tôi còn nghe lời ca của cô gái lái đò và lữ
khách sang sông. Rồi tôi chứng kiến bước chân lữ khách
về tới Thủ Đô trong nỗi niềm xúc động vô bờ, để rồi
bước tiếp trên đường cái quan:
"Ra đi từ lúc trăng tơ, trăng một
miền hoa cỏ
Trăng lên đầu cửa ô xa vẫn chưa mờ
Im nghe lời Thủ Đô
chào, ôi lời mừng đông đảo
Đi trong lịch sử
dân ta luống nghẹn ngào".
Trong phần thứ hai (Qua Miền Trung), qua ca từ âm
nhạc, tôi mường tượng trước mắt tôi là lũ trẻ chạy
ra hát mừng chào đón lữ khách: "Ai đi trong gió trong sương".
Tôi cũng được nghe lời ru của người mẹ ngọt ngào: "Ai
vô xứ Huế thì vô". Và tôi thấy dân làng hát tiễn lữ khách
"đi trên dặm đường trường":
"Hò hô hò hò ơi hò
Anh đi trên đường là gập ghềnh
Mau mau đi kẻo lỡ a truyện tình nước non
Hô hô hò khoan
Hò hô hò hò ơi hò
Mau mau đi kẻo là kẻo lỡ
Câu chuyện tình năm xưa là tình à năm xưa
Hô hô hò khoan".
Cũng trong phần thứ II này, trên dải đất miền
Trung nước Việt Nam, trên những tháp Chăm dọc theo chiều
dài đất nước, tôi như nghe tiếng hát của Công chúa Huyền
Trân thời nhà Trần, nuốt lệ vào lòng, tâm sự cùng hậu
thế với nỗi đoạn trường "Nước non ngàn dặm ra đi":
"Bước đi vào lòng (ừ ư ư) muôn
dân
Bước đi vào lòng (ừ ư ư) muôn dân
Bằng hồn trinh nữ mơ màng
Bằng tình say đắm ơi chàng
Ước nuôi dân hòa bình trong ái ân".
Rồi tôi được nghe cô gái Huế với "Gió đưa
cành trúc la đà". Tôi cũng được nghe tiếng hát của lữ
khách hòa cùng dân chúng trong lời ca: "Tôi xa quê nghèo ruộng
nghèo" để vào miền Nam:
"Hò hô hò hò ơi hò
Lênh đênh ven bờ là biển sâu
Hương thơm là thoang thoảng à đất mầu
miền Nam
Hô hô hò khoan
Hò hô hò hò ơi hò
Lênh đênh ven bờ là biển giàu
Nghe nhịp cầu đã nối tình là à xưa
Hô hô hò khoan".
Phần thứ ba (Vào Miền Nam) được mở đầu bằng
giọng hò của cô gái mời gọi: "Anh đi đường vắng đường
xa". Đáp lại tình cảm của cô gái, lữ khách mừng
rỡ hát khúc hành ca "Nhờ gió đi về" như lời tỏ tình. Còn
gì đẹp bằng cô gái miền Nam cất
lời ca "Đi đâu cho thiếp theo cùng" bằng lòng "theo lữ
khách trên con đường và trong cuộc đời"; còn gì đáng yêu
bằng lữ khách cất tiếng đáp lại:
"Ví dầu tình bén duyên thề
Thì xin kết bạn đền nghì trúc mai".
Phạm Duy từng giới thiệu: "Lữ khách tìm được
lương duyên ở cảnh và ở người. Lữ khách kết duyên cùng
cô gái. Dân chúng miền Nam hát hò mừng đôi vợ chồng mới".
Bằng điệu hò lơ "Đèn cao Châu Đốc, gió độc Gò Công",
mọi người chúc đôi vợ chồng:
"Vợ chồng son đã nuôi lòng ước
mong
Thuận vợ chồng sẽ cùng tát biển Đông".
Trước mắt tôi là hình ảnh đôi vợ chồng trẻ
hân hoan cất tiếng ca ngợi "Cửu Long Giang" cũng như hát ca
"Giã ơn cái cối cái chày" và cùng dân chúng hát "Về Miền
Nam" trong niềm vui bất tận:
"Về miền Nam đem theo sương gió xưa
Về đồng khô đem cơn mưa rét về
Người về đây thương nhớ lắm con đường
xa
Về miền Trung, ra xứ Bắc yêu mẹ cha
Đường từ xa đem
ta đã tới đây
Chùa chiều nay rung chuông trên luống cày
Người gửi ơn ra bốn phía chân trời mây
Ngẩng đầu lên dâng vút đóa linh hồn say
Đường về đây...
Đường về đây
Trời về Tây nghe gió cuồng bay...".
Kết thúc Trường Ca "Con
Đường Cái Quan" là "Đường Đi Đã Tới", tôi như thấy
lời ca được cất lên từ lồng ngực đầy nhiệt huyết
của toàn dân:
"Đường đi
đã tới...
Lòng dân đã nối
Người tạm dừng bước chân vui người ơi
Người mơ ước tới...
Đường tan ranh giới
Để người được
mãi
Đi trong một duyên
tình dài
Con đường thế giới xa xôi
Trong lòng dân chúng nơi nơi..."
Nghe cả Trường Ca "Con
Đường Cái Quan", tôi không thể không nói lời biết
ơn có một nhạc sĩ đã nói hộ bao người dân Việt về một
nước Việt Nam thống nhất. Thống nhất trong lịch sử từ
thuở chia đôi trăm con, từ thuở mở rộng cõi bờ đến hoàn
thành xứ sở; thống nhất từ điệu hò, điệu lý đến truyền
thuyết, cổ tích, ca dao...
Nghe Trường Ca "Con Đường
Cái Quan", tôi như thấy hình ảnh đất nước, con người
Việt Nam qua bao thăng trầm của lịch sử. Nào là hình ảnh
Ải Nam Quan, Chi Lăng ngăn dòng giặc Hán; nào là Đồng
Đăng, Kỳ Lừa, sông Thương, Thăng Long, Tháp Rùa in hình
đất Bắc. Nào là Truông Nhà Hồ, Phá Tam Giang không ngăn được
bước chân đi; nào là Sông Hương, Núi Ngự, Tháp Chàm, Cù
Mông man mác tình quê. Nào là Đồng
Nai, Châu Đốc, Tiền Giang, Hậu Giang, Gò Công, Cần Thơ,
Hà Tiên, Cà Mau đất mới đãi người. Tôi cũng thấy bao người:
từ nàng Tô Thị đến Huyền Trân, từ cô cắt cỏ đến cô
lái đò, từ dân thượng du đến cô gái Huế, từ em bé, bà
mẹ đến dân chúng, ... Biết bao con người Việt Nam hiện
lên. Qua âm nhạc với những giai điệu và lời ca trong Trường
Ca này, Phạm Duy đã làm được một điều là khơi dậy lòng
yêu đất nước con người Việt Nam cho tôi, và tôi nghĩ, cho
cả nhiều người nữa.
Theo tôi, Cái Tôi của
Phạm Duy trong Trường Ca "Con Đường Cái Quan" chất chứa tình
yêu quê hương, đất nước, con người
Việt Nam. Đó cũng là điều đáng trân trọng nơi ông.
Tháng 03/2020
Phan Trang Hy