Những cuộc phiêu lưu của Tom Sawyer

Mark Twain (1835 - 1910)

"Ðó là một lời nói dối cao thượng, rộng lượng và hào hiệp,
một lời nói dối đáng để người ta ngẩng cao đầu đi vào lịch sử".

Câu nói của ngài thẩm phán Thatcher khi ông nghe cô con gái của ông là Becky kể rằng Tom đã nói dối để gánh chịu trận đòn chuyển từ lưng Becky qua lưng Tom. Thẩm phán Thatcher lại càng lấy làm khâm phục và cho rằng Tom không phải là một cậu bé tầm thường, đó là một bản chất can đảm và lòng dũng cảm khi cậu bé đã cứu con gái của ông ra khỏi hang động. Thẩm phán Thatcher nói: "Một ngày kia, Tom sẽ trở thành một luật gia lớn hay một chiến sĩ vĩ đại". Ông nói tiếp "Tom cần được nhận vào một học viện quốc gia, sau đó được đào tạo vào trường luật lớn nhất".

Cốt truyện:

Những cuộc phiêu lưu của Tom Sawyer kể về cậu bé Tom Sawyer nghèo khổ, lớn lên trong một thị trấn nghèo cạnh dòng sông Mississippi, St. Petersburg, Missouri. Tom Sawyer là một cậu bé yêu thiên nhiên, hiếu động, tinh nghịch, giàu trí tưởng tượng, thích các trò mạo hiểm, nghịch ngợm, nhiều khuyết điểm nhưng rất thông minh và nhiều tình cảm. Tom Sawyer sống cùng với dì Polly và người người em cùng mẹ khác cha là Sid, cậu lớn lên trong môi trường giáo dục gò bó đến cực đoan, nhưng Tom luôn vùng vẫy vượt ra khỏi các khuôn phép ấy. Tom thường xuyên trốn học và khơi mào những trò nghịch tinh quái, biết bao lần Tom Sawyer lầm lỗi, sai quấy, ngỗ ngược và bất trị nhưng dì Pollyvẫn dành cho cậu những thương yêu và bao dung. Để đối đầu với dì Polly, Tom giả ốm sắp chết, nằm trên giường, quay mặt vào tường, không chịu nói nửa lờimặc chodì Polly cầu xin Tom tha thứ. Là một cậu bé quậy phá, Tom Sawyer lừa bạn bè sơn hàng rào cho mình, cầm đầu lũ trẻ đánh nhau. Tom Sawyer vốn có bản tínhthông minh, lanh lợi, khôn khéovà nhiều mưumẹo nên dì Polly dù có khótínhthế nàocũngkhông thể giậnđượcTom và luôn bị cậu lừa.Tuylà một cậu bétinh nghịch, năngđộngnhưng Tom lại có bản tinh dũng cảm và có một tấm lòng nhân hậu giàu tình nghĩa nên các bạn rất thươngmến và nể nangTom. Tom khuyến khích các bạn phải trao đổi tranh đấuđể đi đếnthành công, cậu cho rằng để ao ước một điều gì, chỉ cần làm nó khó có thể đạt được tớiđích.

Người bạn thân của Tom Sawyerlà Huckleberry Finn (Huck), con trai của một kẻ say rượu, một hômhọ rủnhau đến nghĩa địa vào ban đêm để thử tìm ra "phương thuốc" cho căn bệnh mụn cóc từ một con mèo chết. Thế nhưng trong chuyến phiêu lưu ấy, Tom và Huck đã khám phá ra một vụ cướp của giết người, họ vô tình chứng kiến Injun Joe giết bác sĩ Robinson. Quá sợ hãi, Tom và Huck đã chạy trốn và thề không nói cho bất ai về những gì họ đã thấy, họ rất lo lắng và cảm thấy sợ chotínhmạngcủa họ. Một lần khác, Tom, Huck và Joe Harper trốn đến một hòn đảo để trở thành những tên cướp biển. Khi đang bơi và tận hưởng tự do và cuộc sống mới, Tom Sawyer nhận ra mọi người đang tìm kiếm xác họ, Tom lập tức lẻn về nhà một đêm để quan sát các thay đổi, Tom hối hận về nỗi khổ của những người thân yêu, cậu nẩy ra ý tưởng và bảo Joe và Huck xuất hiện vào đám tang của chính mình để làm mọi người kinh ngạc trong sự vui mừng.

Trở lại trường, Tom nhận được sự yêu mến của Becky vì đã nhận trách nhiệm cho cuốn sách mà cô xé rách và chịu đòn thay cho cô. Trong phiêntòa, Injun Joe đã đổ tội ác cho Muff Potter, một kẻ say rượu, Tom đã vượt qua nỗi sợ hãi và rúthết canđảmđể làm chứng chống lại Injun Joe, vạch trần tội ác của kẻ giết người và cứu người bị vu oan. Muff Potter trắng án nhưng Injun Joe nhảy qua cửa sổ của tòa án và trốn thoát.

Mùa hè đến, Tom và Huck quyếtđịnh đi tìm kho vàng trong một ngôi nhà nghe đồn rằngcó ma, Khi Tom và Huck vào bên trong nhà, họ lên tầng trên và nghe tiếng động phía dưới, Tom và Huck nhìn xuống cái hố tầng dưới. Từ chỗ ẩn nấp của mình, Tom và Huck thấy Injun Joe đang giả dạng là một người Tây Ban Nha điếc và mù, hắn và một kẻ đồng lõa đang tìm kế hoạch để chôn một chiếc hộp vàng mà chúng đã đánh cắp. Tom và Huck có ý nghĩ đào nó lên và chiếm lại chiếc hộp vàng. Vài ngay sau họ trở lại căn nhà có ma và đã đào được chiếc hộp đầy vàng. Trong khi đi theo Injun Joe, Tom và Huck nghe thấy chúng đang lên kế hoạch tấn công bà góaphụ Douglas, một cư dân ở St. Petersburg. Huck chạy đi tìm kiếm sự giúp đỡ nhằm ngăn chặn tội ác củabọn cướp và cậu đương nhiên trở thành một anh hùng trong ánh mắt của dân làng.

Trong một chuyến picnic của trường đến hang động McDougal với Becky, Tom và các bạn cùng lớp. Tom và Becky lạc trong hang ba ngày, họ đã hết thức ăn và sức khỏeyếu dần dần, nến thì cũng đãhết.Tình hình càng trở nên nguy kịch, Becky đã kiệt sức nên Tom quyết và định đi một mình để kiếm lối ra khỏi động, cứu được Becky. Trong khi Tom tìm lối ra, cậu phát giác ra Injun Joe cũng đang ở trong hang để ẩn nấp. Sự vắng mặt của Tom và Becky khiếnngười dântrong phố đổ xô đi tìm Tom và Becky nhưng không thấy, họ bỏ cuộc và địnhchờ chotới sáng hôm sau, nhưng ngay lúc đó,Tom tìm được lối ra. Cả phố ăn mừng và cha của Becky, thẩm phánThatcher quyết định khóa cái hang McDougal lại vì không biết Injun Joe đangkẹt trong hang vàhắn đã chết vì đói và khát.

Với số tiền vàng mà Tom và Huck kiếm được (hơn 12,000 dollars) được chia đôi giữa Tom và Huck, đây là một sự thay đổi hoàn toàn cuộc sống của hai đứa trẻ: Tom sẽ trở về sống cuộc đời xung túc hơn với dì Polly và Huck sẽ không còn là đứa trẻ mồ côi nghèo khổ, cậu được sự bảo trợ của bà góa phụ Douglas và nhận làm con nuôi. Huck bắt đầu một cuộc sống vương giả với nhà cao cửa rộng, áo quần đẹp đẽ, cao lương mỹ vị, kẻ hầu người hạ nhưng Huck không cảm thấy sung sướng và hạnh phúc, đổi với cậu đó là cái ổ khóa văn minh, cái chấn song của xiềng xích mà Huck đã cố gắng chịu đựng cả ba tuần nay. Huck trốn khỏi cuộc sống văn minh ấy, cậu lẩn trốn trong những ống cống bỏ hoang vàTom đã tìm ra một nguyên thủy Huck đang nằm thoải mái ởtrong đấy, miệng thì phì phà tẩu thuốc, cậu vừa ăn xong bữa điểm tâm với những thức ăn dư thừa mà cậu vừa đánh cắp được, với bộ quần áo rách rưới, bẩn thỉu, đầu tóc rối bù như ngày xưa, những ngày mà cậu còn được tự do và hạnh phúc.

Tom nói: "Thôi về thôi, bà Douglas đang tìm mày mấy ngày nay".

Huck lắc đầu xua tay: "Không ...không...tao không về. Tao đã cố gắng, nhưng tao không hợp với cách sống của họ, sáng tao phải dậy đúng vào giờ ấy, họ bảo tao phải rửa mặt, họ chải tóc tao đến ù cả tai, buộc tao phải mặc những bộ áo chó chết của họ, tệ đến nỗi không có một tí không khí nào lọt vào làm tao chết ngạt Tom ạ...tao phải mang giầy cả ngày, phải đi nhà thờ ngày Chủ Nhật làm tao mướt mồ hôi, tao căm thù những bài giảng hoa hòe hoa sói, tao không được bắt ruồi, nhai thuốc...Còn bà Douglas thì từ ăn, ngủ, dậy đều do tiếng chuông báo thức...Ôi, mọi thứ đều kinh khủng ...tao không chịu nổi...tao không phải là họ, lúc nào cũng bị buộc chật, thật là khủng khiếp...thức ăn thì có vẻ dễ dàng quá làm cho bao tử mất cả thú vị khi ăn...tao phải xin phép khi muốn đi câu hoặc đi chơi, tao không được la hét, vươn vai, hút thuốc chỗ đông người, lại phải cầu kinh mỗi ngày và phải đi học...thật là phiền phức ... làm tao phát chết Tom ạ".

Tom thuyết phục Huckvàhứa với Huck làcậu có thể gia nhập "băng cướp" của Tom nếu Huck đồng ý trở về và sống với bà góa phụDouglas. Huck đồng ý và họ luôn sát cánh bên nhau nhưnhà triết gia Albert Camus đãnói: "Ðừng đi trước tôi có thể tôi sẽ không đi theo...đừng đi sau tôi, tôi có thể sẽ không dẫn lối. Hãy đi bên cạnh và trở thành bạn của tôi".(Don’t walk in fron of me, I may not follow...don’t walk behind me, I may not lead...just walk beside me and be my friend).

Ðiều này chứng tỏ cho chúng ta thấy Mark Twain chịu ảnh hưởng của triết học hiện sinh và có những quan điểm tâm đắc với triết gia Jean Paul Sartre và Rabindranath Tagole.....thế hiện qua hai nhân vật chính trong truyện là Tom và Huck. Cả hai đều chối bỏ cuộc sống vương giả, bó buộc, luật lệ, để chấp nhận một cuộc sống nghèo khó nhưng tự do và hạnh phúc cũng như chúng ta thấy trong lời nói của cả hai triết gia Sartre và Tagole. Tagole nói: "Càng muốn cái danh nghĩa của tự do tự do bên ngoài, người ta càng để nghiền nát cái tự do bên trong của con người" và Sartre cho rằng: "Con người bắt buộc phải tự do trong bất cứ hoàn cảnh nào".

Nhận định tác phẩm:

Tuổi thơ trong trẻo và hồn nhiên, buồn, vui, sướng, khổ đều là những kỷ niệm khó quên trong ký ức mỗi người, nhiều nhà văn đã lưu trữ quãng đời hoa niên tuyệt đẹp ấy qua văn chương như Mark Twain. Mỗi nhà văn có một lối viết khác nhau, Mark Twain với hài hước và khả năng kể chuyện hấp dẫn, trí tưởng tượng phong phú đã đưa ông đi đến thành công trong những tiểu thuyết viết về trẻ thơ. Mark Twain đã trở thành ngôi sao rực sáng trong thế giới văn học của Hoa Kỳ. Điển hình nhất là hai tác phẩm nổi tiếng là Những cuộc phiêu lưu của Tom Sawyer ra đời năm 1876 và Những cuộc phiêu lưu của Huckleberry Finn sáng tácnăm 1885.

Những cuộc phiêu lưu của Tom Sawyer là một tác phẩm văn học kinh điển, thuộc thể loại tâm lý nhi đồng của nhà văn Mark Twain với lối diễn tả rất độc đáo, xuất sắc, dí dỏm đã thu hút được hầu hết các độc giả ở mọi lửa tuổi yêu mến. Tác phẩm thuật lại câu chuyện về một cậu bé sống với người dì và đứa em trai cùng mẹ khác cha tại ngôi làng nghèo bên dòng sông Misissippi. Tom Sawyer là một đứa trẻ thông minh, tinh nghịch và giầu trí tưởng tượng nhưng không kém phần lém lỉnh và khôn khéo. Cử chỉ, hành động của một Tom Sawyer có tính cách tâm lý và hành động của cậu bé rất thích hợp với bản tính của những đứa trẻ ở lứa tuổi ấy: Nghịch ngợm, lười học, ham chơi và khéo nói dối khiến cho câu chuyện trở nên linh động và khuyến rũ độcgiả.

Theo quan điểm thực chất và văn học những cuộc phiêu lưu của Tom Sawyer là cuộc đấu tranh dai dẳng, kiên tâm của conngười để thoát ra khỏi những phong tục, luật lệ cổ hủ của xã hội trong thế kỷ XIX... Mark Twain đãdùng ngòi bút của mình để chỉ trích lối giáo dục nhồi sọ, màu mè, lạc hậu của nền học vấn tư sản với cách dạy của những ông thầy độc ác và đạo đức giả, biến học sinh thành những đứa trẻ chỉ biết tiếp nhận một cách thụ động. Tuy nhiên, Mark Twain vẫn giữ được cái đẹp của tuổi thơ, ca ngợi sự dũng cảm, cao thượng, khoan dung qua hình ảnh của Tom Sawyer và sự tranh đấu của Huck đểvượt ra khỏi sự bó buộc, luật lệ phi lý, vương giả để tìm lại sự tự do và hạnh phúc cho riêng mình. Ðó là một tấm gương sáng cho thế hệ trẻ trong tương lai.

Theo tác giảTrần Thị Hồng Hoa: Phần lớn những chuyện phiêu lưu đều là những chuyện xảy ra với chính bản thân Mark Twain hoặc các bạn học cũ của ông. Huck Finn và Tom Sawyer là sự kết hợp thuộc một loại kiến trúc tổng hợp những nét tiêu biểu của ba đứa trẻ mà ông biết. Tom Saywer là hình bóng của Mark Twain năm 4 tuổi (1839), gia đình ông sinh sống ở Hannibal, Missouri, phía tây sông Mississippi. Mark Twain cómột tuổi thơ rất phóng khoáng và rực rỡ, ngày ngày bơi lội trên sông hay chơi đùa trong các rừng già trên các hòn đảo, tất cả những hình ảnh tươi đẹp đó đều thể hiện trong nhân vật Tom Saywer. Những phân đoạn hài hước, lãng mạn tả cảnh Tom Sawyer tán tỉnh Becky Thatcho, cũng được cho là lấy từ các bức thư Mark Twain viết cho người tình Olivia (sau này trở thành vợ của ông). Tuy nhiên, cuộc sống gia đình của Mark Twain gặp nhiều bất hạnh, trong 4 người con (3 gái, 1 trai). Con trai của ông, Langdon chết non năm 1872, sau đến cô cả và cô út cũng qua đời vì bạo bệnh vài năm sau đó. Tiểu thuyết Những cuộc phiêu lưu của Tom Sawyer có thể đoán là những ẩn tình ông dành cho đứa con Trai đã mất hay theo tạp chí Smithsonian lại cho rắng Tom Sawyer có thể là hình bóng người bạn thân của Mark Twain mà ông đã gặp tại San Fransisco năm 1863, Thomas Sawyer, là một người lính cứu hỏa can đảm.

Mặc dù định mệnh qúa khắt khe với Mark Twain nhưng ông không để bị ảnh hưởng đến ngòi bút của mình, ông dùng trí tưởng tượng phong phú của ông để dàn dựng ra những nhân vật trong mỗi hoàn cảnh cho thích hợp, khi bắt đầu viết về một tác phẩm có trò nghịch hay một cuộc phiêu lưu. Mark Twain đã khéo léo một cách tinh tế vào vai trò và vị trí của mỗi nhân vật, để diễn tả hết những ương ạnh, ngang ngược hay những mơ mộng viển vông, đáng yêu qua cử chỉ của từng nhân vật trong chuyện. Nhân vật Tom Sawyer đáng yêu đã và vẫn sẽ luôn giành trọn cảm tình của độc giả bao thế hệ. Quyển tiểu thuyết Những cuộc phiêu lưu của được nhà văn Mark Twain viết với bút pháp độc đáo, tác phẩm đã gột tả xuất sắc tính cách, tâm lý, hành động của cậu bé Tom Sawyer; qua đó, Mark Twain gián tiếp lên án lối sống khuôn mẫu, tẻ ngắt thời đó, bóc trần những thói xấu, phê phán mạnh mẽ những kẻ tham lam, tàn bạo, những sự thối nát của xã hội Mỹ một thời. Những cuộc phiêu lưu của Tom Sawyer không chỉ là tác phẩm viết cho trẻ thơ mà còn là món quà quý cho tất cả những mọi người, những người đã từng là trẻ thơ với biết bao hồn nhiên, mơ mộng và ảo tưởng, nhân vật cậu bé đáng yêu Tom Sawyer đã và sẽ luôn giành trọn cảm tình của độc giả bao thế hệ.

Tóm lại, tác phẩm Những Cuộc Phiêu Lưu Của Tom Sawyer được coi là tác phẩm thành công nhất của Mark Twain, ra đời năm 1876, được người đọc ở nhiều lứa tuổi, nhiều dân tộc khác nhau yêu mến. Tác phẩm dựng lên một bức tranh bao quanh các nhân vật bé nhỏ, đi sâu vào thế giới bên trong, tả giản dị, tươi vui và chính xác nghiệm về tâm lý trẻ em. Câu chuyện hấp dẫn, hài hước, cuốn hút và có giá trị ghệ thuật khiến tiểu thuyết này trở thành cuốn sách của nhiều thế hệ thiếu nhi tại Mỹ và trên thế giới. Những CuộcPhiêuLưuCủaTomSawyer luôn chứa đựng một không khí linh hoạt, náo động, tươi vui và tràn ngập màu sắc rực rỡ của tươi trẻ khiến người đọc vừa bị cuốn hút với những tính hài hước và hành động sâu sắc của Tom Sawyer. Mark Twain đã nêu lên sự xuất sắc của Tom Sawyer qua tính cách, tâm lý, hành động cộng thêm tấm lòng nhân hậu, giàu tình nghĩa tạo thành người bạn thân thiết với các độc giả thiếu nhi trên thế hệ trẻ hiện nay.

Khánh Lan, California July 2020

Tiểu sử và sự nghiệp văn chương:

Theo tài liệu, Mark Twain tên thật là Samuel Langhorne Clemens, sinh tại Florida, thuộc tiểu bang Missouri, Mỹ, sinh ngày 30 tháng 11 năm 1835 và mất ngày 21 tháng 4 năm 1910. Ông sinh ra vào ngày sao chổi Halley xuất hiện năm 1835 và mất đúng vào lần sao chổi xuất hiện lần sau, năm 1910. Sau khi tham gia quân đội miền Nam trong thời nội chiến Mỹ và trải qua nhiều nghề khác nhau, năm 1863, ông bắt đầu viết văn, bút hiệu Mark Twain. Mark Twain để lại nhiều tiểu thuyết, truyện ngắn, tiểu luận châm biếm chính trị và là nhà diễn thuyết nổi tiếng của Mỹ...trong số tác phẩm có Những cuộc phiêu lưu của Tom Sawyer (tiểu thuyết, 1876), Hoàng tử tí hon và chú bé nghèo khổ (tiểu thuyết, 1882), Những cuộc phiêu lưu của Huck Finn (tiểu thuyết, 1885)... Mark Twain là một nhà văn trào phúng nổi tiếng của Mỹ, những tác phẩm của ông, với tính chất châm biếm sâu sắc, tâm lý xã hội, chống sự áp bức thống trị của bọn cầm quyền phong kiến tư bản, nhất là chống cái chính sách dã man phân biệt chủng tộc đối với người da đen ở Mỹ. Khởi đầu bằng một tác phẩm hài hước có tựa đề Con ếch nhảy trứ danh ở Calaveras (The Celebrated Jumping Frog of Calaveras County) đã giúp ông trở nên nổi tiếng. Những chuyến ngao du khắp đất nước với những buổi nói chuyện trước những cử tọa chật kín, Mark Twain đã khiến khán giả cười vui bằng khiếu nói chuyện hài hước và thông minh của ông. Mark Twain đã đưa lối văn đàm thoại của ông vào cách hành văn Mỹ và nhờ các truyện ngắn, ông đã nổi danh là một nhà viết văn khôi hài, chuyên chế giễu các phong tục, tập quán và các định chế của xã hội đương thời.

Năm 1885, Samuel Sam Clemens tới học nghề lái tàu với ông Horace Bixby, thuyền đi trên sông và qua nhiều phong cảnh đẹp, các cảnh trí khác nhau với nhiều thay đổi từ mùa này sang mùa khác. Các kinh nghiệm và kỷ niệm của quãng đời học nghề lái tàu này đã được tác giả Mark Twain mô tả trong cuốn truyện Đời sống trên dòng sông Mississippi (Life on the Mississippi). Trong thời Nội chiến, Sam Clemens đã tham gia vào Lực lượng Quân sự Miền Nam nhưng sau ba tuần lễ, đã đào ngũ, trốn đi theo nghề đào mỏ bạc tại tiểu bang Nebraska, lang thang từ thị xã này qua thành phố kia và cuối cùng định cư tại thị xã Virginia City. Samuel Sam Clemens bắt đầu viết bài cho tờ báo Territorial Enterprise của thị xã này.

Vào năm 1863, Samuel Clemens dùng bút hiệu "Mark Twain" và dọn qua tiểu bang California vào mùa xuân năm 1864. Từ năm 1865, danh tiếng đã tới với Mark Twain sau khi ông cho xuất bản cuốn truyện "Con ếch hay nhảy của quận hạt Calaveras" (the Jumping Frog of Calaveras County). Khi công ty Tàu Thủy Thái Bình Dương (the Pacific Steamboat Company) khánh thành tuyến đường thủy giữa thành phố San Francisco và các hải đảo Hawaii (the Sandwich Islands), Mark Twain được tờ báo The Sacramento Union phái đi làm phóng sự. Mark Twain đã đưa lối văn đàm thoại (colloquial speech) vào cách hành văn Mỹ và nhờ các truyện ngắn, ông đã nổi danh là một nhà viết văn khôi hài (humorist), chuyên chế giễu các phong tục, tập quán và các định chế của xã hội đương thời và ông được xếp hạng cùng với các nhà văn như Bret Harte, Artemus Ward và Petroleum V. Nasby.

Năm 1867, Mark Twain du lịch qua châu Âu và miền Đất Thánh Palestine bằng tàu thủy Quaker City. Các bức thư kể về chuyến du lịch này được gửi cho tờ báo Alta California, San Francisco và tờ báo New York Tribune, New York. Cuốn truyện Các kẻ ngây thơ ở nước ngoài (The Innocents Abroad) xuất bản vào năm 1869, Mark Twain đã chế giễu du khách Mỹ đã phải băng qua đại dương để đi coi các ngôi mộ của những người đã chết trong khi còn rất nhiều thứ đáng coi hơn tại Hoa Kỳ. Tác giả Mark Twain cũng viết khôi hài về các tập quán nghịch lý của các quốc gia đã đi qua và so sánh Hoa Kỳ. Tác phẩm của ông đã khiến ông nổi tiếng và được nhiều người tôn trọng.

Năm 1870, Mark Twain kết hôn với Olivia Langdon, sau đám cưới 5 năm, Mark Twain rời gia đình về thành phố Elmira, New York, rồi dọn sang cư ngụ tại thành phố Hartford, Connecticut năm . Năm 1872, người con trai của Mark Twain là Langdon chết do bệnh bạch hầu lúc 19 tháng tuổi. Sau cuốn Sống thiếu thốn (Roughing It) kể về cuộc đời của một thợ mỏ và một nhà báo, cuốn tiểu thuyết đầu tiên của Mark Twain là Thời kỳ vàng son (The Gilded Age, 1873) viết chung với Charles Dudley Warner, nói về các thập niên sau cuộc Nội chiến, qua đó, tác giả châm chọc tính ích kỷ và các cách kiếm tiền phổ thông của thời bấy giờ. Năm 1874, gia đình Mark Twain dọn về Hartford, Mark Twain đã làm quen được một số nhân vật trong giới văn học như William Dean Howells là một tác giả danh tiếng và chủ nhiệm của tờ nguyệt san "The Atlantic Monthly". Dean Howells đã nhận ra tài năng hài hước của Mark Twain, ông khuyến khích Mark Twain phát triển biệt tài đó bằng cách cố vấn và trợ giúp cho tờ nguyệt san Atlantic. Các chương này đã được phổ biến trên tờ nguyệt san Atlantic vào năm 1875 qua loạt bài Thời xưa trên dòng sông Mississippi (Old Times on the Mississippi).

Những cuộc phiêu lưu của Tom Sawyer (The Adventures of Tom Sawyer, 1876). Đi nước ngoài (A Tramp Abroad, 1880) được viết ra từ chuyến du lịch châu Âu của tác giả vào năm 1878 kể lại các chuyến đi qua Đức, Thụy Sĩ và Ý. Hoàng tử và kẻ nghèo (The Prince and the Pauper, 1882) dùng khung cảnh nước Anh vào năm 1550, mô tả sự trao đổi nhân dạng giữa Hoàng tử Edward VI của Anh và đứa trẻ nghèo hèn tên là Tom Canty. Đời sống trên dòng sông Mississippi (Life on the Mississippi, 1883) mô tả về lịch sử, truyền thuyết, khung cảnh, con người của các con tàu thủy, của các thành phố dọc theo sông Mississippi kể về những ngày lái tàu của mình khi trước.

Các cuộc phiêu lưu của Huckleberry Finn (The Adventures of Huckleberry Finn) được coi là tác phẩm danh tiếng nhất của Mark Twain, được xuất bản tại Anh vào năm 1884 và Hoa Kỳ vào năm 1885 và là câu chuyện nối tiếp của cuốn Tom Sawyer. Cuốn truyện này mô tả các cuộc phiêu lưu của hai đứa trẻ trốn nhà, là Huck Finn và một em nô lệ da đen tên là Jim và Tom Sawyer xuất hiện với những trò khôi hài. Trong truyện, Mark Twain đã dùng thứ ngôn ngữ hiện thực (realistic language) thêm vào là nhiều loại thổ ngữ (dialects) làm cho sống động các nhân vật. Các lối hành xử thiếu đạo đức, lời nói thiếu thận trọng của nhân vật Huck Finn đã làm cho một số độc giả bất mãn, thư viện công lập (Free Public Library) đã cấm cuốn truyện này vào năm 1885. Tác phẩm Người Mỹ trong triều đình của vua Arthur (A Connecticut Yankee in King Arthur's Court, 1889) một nhân vật Morgan thấy mình được sống tại nước Anh vào khoảng năm 500, nên đã quyết định cải tổ xã hội Anh bằng cách đưa vào đó các lợi ích về kinh tế, trí thức và đạo đức của thập niên 1800.

Vào thập niên 1880, Mark Twain đã thành lập và điều hành một công ty xuất bản chế tạo máy in ấn loát nhưng bị thất bại, tháng 4 năm 1894 công ty tuyên bố phá sản. Mark Twain phải đi diễn thuyết, thực hiện nhiều chuyến đi quảng cáo tới các thành phố thuộc Ấn Độ, Nam Mỹ và châu Úc. Các tác phẩm cuối đời của ông gồm Người Mỹ đòi quyền lợi (The American Claimant, 1892) viết về một nhân vật không thực tế là đại tá Mulberry Sellers, soạn cùng với nhà phê bình William Dean Howells vào năm 1893 không thành công. Một tiểu thuyết trinh thám là Bi kịch của Pudd'nhead Wilson (The Tragedy of Pudd'nhead Wilson, 1894) bàn tới thành kiến chủng tộc (racial prejudice), một vấn đề quan trọng của xã hội Mỹ. Nhớ về Joan of Arc (Personal Recollections of Joan of Arc, 1896) là một cuốn tiểu sử (biography) dựa vào các tài liệu lịch sử. Năm 1896, người con gái lớn nhất Susy qua đời vì bệnh đau màng óc. Mark Twain cũng kể lại những kinh nghiệm trong các chuyến đi diễn thuyết tại nước ngoài vào năm 1895, Theo đường xích đạo (Following the Equator, 1897), truyện ngắn Kẻ tham nhũng tại Hadleburg (The Man that Corrupted Hadleburg, 1899) đã chế giễu các nhà lãnh đạo tự phụ của một thành phố. Mark Twain bắt đầu viết văn với các bài nói chuyện hàm chứa nhiều chỉ trích xã hội và phổ biến qua các tác phẩm Người ngồi trong bóng tối (The Person sitting in the Darkness, 1901). Ngày 5 tháng 6 năm 1904 bà vợ Olivia cũng lìa đời vì bệnh tim. Độc thoại của vua Leopold" (King Leopold 's Soliloquy, 1905). Mark Twain kết bạn với các nhân vật danh tiếng, giàu có như Andrew Carnegie, William Rockfeller và được trao tặng các văn bằng danh dự tại Đại học Yale vào năm 1901, Đại học Missouri vào năm 1902 và Đại học Oxford vào năm 1907. Ngày 24 tháng 12 năm 1909 người con gái út tên là Jean mắc bệnh kinh phong chết.

Mark Twain với những tiểu thuyết đặc sắc và những nhân vật sống động cống hiến cho nền văn học Mỹ, Mark Twain xứng đáng được coi là ngôi sao sáng nhất trong giới những người cầm bút trên văn chương Mỹ. Trong cuốn tiểu sử mới nhất có tựa đề Mark Twain: A life (Mark Twain: một cuộc đời), tác giả Ron Powers viết: "Mark Twain đã làm thay đổi cách nghe nhìn của người Mỹ, ông chính là một Lincoln trong văn học". Ông đã trả lại cho nước Mỹ ngôn ngữ và giọng điệu của con người bản xứ nước này, không phải bằng lối giễu nhại hay châm biếm mà bằng thứ văn học tinh tế và đầy chất hài hước. Đại văn hào Mark Twain qua đời vì bệnh tim vào ngày 21 tháng 4 năm 1910, ông để lại nhiều bản thảo kể cả một cuốn tự thuật viết dở dang và bản thảo của một tác phẩm bi quan xuất bản vào năm 1916 có tên là Người xa lạ bí mật (The Mysterious Stranger) đã mô tả cuộc viếng thăm của quỷ Sa Tăng tới một ngôi làng thuộc nước Áo vào thời Trung Cổ.

Khánh Lan (California July 2020)