Gần
đây, ở mục "Nhìn lại lịch sử" trên tạp chí Thế Giới
Mới (1), tạp chí của Bộ Giáo dục và Đào tạo, có đăng
bài viết của Phan Duy Kha (PDK), nhan đề Chuyện cây gạo
làng Dương Lôi, sư Vạn Hạnh và vua Lý Công Uẩn. Đây
là một bài viết nhiều lệch lạc, tỏ ra sự không nghiêm
túc, nếu không nói là xuyên tạc lịch sử theo cách suy diễn
chủ quan của PDK. Tuy nhiên, khi nó được giới thiệu trên
mục "Nhìn lại lịch sử" của một tạp chí nghiêm túc của
Bộ Giáo dục và Đào tạo thì nghiễm nhiên được thừa nhận
và tác dụng xã hội của nó được nhân lên, do đó buộc
chúng tôi đành phải lên tiếng.
Về chuyện cây gạo
và những lời sấm vỹ vận động nhằm làm cuộc cách mạng
bất bạo động chấm dứt triều Tiền Lê đã đến hồi mục
nát, tạo sự ủng hộ về dư luận để Lý Công Uẩn lên
ngôi nhận lấy sứ mệnh lãnh đạo đất nước, không phải
là xa lạ với mọi người. Và cho đến nay, việc nghiên cứu
về sư Vạn Hạnh và Lý Thái Tổ có thể nói đã tương đối
ổn định trên cơ sở những tư liệu khả dĩ hiện có.
1
. Sư Vạn Hạnh
Tiểu sử của sư Vạn
Hạnh được nhiều sử sách ghi lại, ngoài quốc sử thì
Thiền
uyển tập anh là một cứ liệu khá đầy đủ và đáng
tin cậy. Theo Thiền uyển tập anh, Sư tu học tại chùa
Lục Tổ, làng Dịch Bảng, phủ Thiên Đức, xuất thân người
làng Cổ Pháp. Thuở nhỏ Sư đã khác thường, thông thạo
không chỉ triết lý nhà Phật mà cả các lĩnh vực thế học
khác, nhưng là người coi thường công danh. Năm 21 tuổi xuất
gia tôn thờ Thiền Ông ở chùa Lục Tổ làm thầy. Ngoài những
công việc thông thường của một người mới xuất gia, Sư
chuyên tâm tu hành và học tập không biết mệt mỏi. Sư nổi
tiếng với những dự báo về đại cuộc của đất nước.
Những lời nói ra của Sư thường ứng nghiệm, thiên hạ cho
là phù sấm. Vua Lê Đại Hành (ở ngôi 980-1005) đã từng hỏi
ý kiến của Sư về việc thắng bại của quân ta trong cuộc
chiến đẩy lùi quân Tống xâm lược năm 980. Kết quả thắng
lợi trong thời gian đúng như dự báo của Sư. Vua vốn đã
kính trọng lại càng tôn quý Sư hơn.
Gặp lúc Lê Ngọa Triều
bạo ngược, trời người oán ghét, khắp nơi trong nước xuất
hiện những điềm lạ, như có con chó trắng lông kết thành
chữ "Quốc" trên lưng; sét đánh cây gạo để lại dấu chữ;
ngôi mộ Hiển Khánh Đại vương đêm đến nghe tiếng đọc
tụng; cây đa chùa Song Lâm sâu ăn vỏ thành nét chữ "Quốc"...
Tùy những việc tai nghe mắt thấy Sư xét bàn, thì mỗi mỗi
nơi đều phù hợp với điềm nhà Lê đã đến thời sụp
đổ, nhà Lý sẽ lên nắm quyền lãnh đạo đất nước. Ngày
Lý Công Uẩn lên ngôi, Sư ở tại chùa Lục Tổ đã biết
trước bèn bảo với chú bác (2) của Lý Công Uẩn về sự
việc vua Lê Ngọa Triều băng hà, Lý Công Uẩn (lúc đó đang
ở chức Tả thân vệ tiền chỉ huy sứ) sẽ lên ngôi. Mọi
người sợ hãi không dám tin, sai người đi nghe ngóng thì quả
đúng như vậy.
Đại Việt sử ký
toàn thư, Nội các quan bản, khắc năm1697 (ĐVSKTT) (3) thống
nhất về những lời dự báo của sư Vạn Hạnh trước các
điềm trên. Một số sử liệu khác thì ghi thêm rằng, sau
khi Vạn Hạnh nói với Lý Công Uẩn về dự báo ấy, Lý Công
Uẩn sợ Sư bị giết nên đã nhờ người đem giấu Sư ở
chùa Tiêu Sơn (4). Đại Việt sử lược có chép lời
của sư Vạn Hạnh nói với Lý Công Uẩn tại quyển 2, tờ
1: "Vạn Hạnh bèn gọi vua bảo: "Tôi gần đây thấy sự lạ
của sấm, biết được nhà Lê đang mất, nhà Nguyễn đang
lên. Họ Nguyễn không ai có sự nhân từ, khoan thứ rất được
lòng người như ông. Tôi tuổi bảy mươi rồi, chỉ sợ không
kịp thấy sự thịnh trị mà lấy làm hận". Lời này cũng
được Đại Việt sử ký toàn thư ghi, cũng như Việt
sử tiêu án chép nhưng giản lược hơn.
Sư Vạn Hạnh mất năm
1025, năm sinh không thấy sử liệu nào ghi rõ, thọ ngoài 80
tuổi.
2
. Vua Lý Thái Tổ và mối quan hệ với sư Vạn Hạnh
Về tiểu sử vua Lý
Thái Tổ, tức Lý Công Uẩn, được ghi khá rõ trong quốc sử.
ĐVSKTT viết : Vua họ Lý, húy Công Uẩn, người châu Cổ Pháp
(5). Mẹ họ Phạm, đi chơi chùa Tiêu Sơn cùng với người
thần giao hợp rồi có chửa. Vua Lý Công Uẩn sinh ngày 12 tháng
2 năm Giáp Tuất (974). Năm lên ba, mẹ ẵm đến nhà Lý Khánh
Văn, Khánh Văn bèn nhận làm con nuôi. Lúc nhỏ đã tỏ ra thông
minh và có dung mạo khác thường. "Lúc còn nhỏ đi học, nhà
sư ở chùa Lục Tổ là Vạn Hạnh thấy, khen rằng : Đứa
bé này không phải là người thường, sau này lớn lên ắt
có thể giải nguy gỡ rối, làm bậc minh chủ trong thiên hạ..."
(6)
Theo ĐVSKTT và Thiền
uyển tập anh thì Lý Công Uẩn có cha mẹ, chú, anh em. ĐVSKTT,
quyển 1, tờ 34a6, viết : [năm Kỷ Dậu (1009) vua] "Truy
phong cha là Hiển Khánh Đại vương, mẹ là Minh Đức Thái
hậu". Và lúc đó sư Vạn Hạnh còn sống (Sư mất năm
1025 nếu theo Đại Việt sử ký toàn thư và
Đại
Việt sử lược, hay năm1018 nếu theo Phật giáo Việt
Nam từ khởi thủy đến thế kỷ XIII của Trần Văn Giáp
(7)). Điều này còn được sử thần Lê Văn Hưu khẳng định
bằng lời phê phán rằng các lễ quan thời bấy giờ không
biết cải chính, bởi phong như thế là "tự ty" vậy (ĐVSKTT,
quyển 1, tờ 34b1). Cũng ĐVSKTT, quyển 1, tại tờ 34b5 ghi :
"...phong anh làmVũ Uy Vương, chú làm Vũ Đạo Vương".
Đại
Việt sử lược, quyển 2, tại tờ 2b3 cũng đã chép "Tháng
11 nguyên niên vua lên ngôi (...) lấy anh Mỗ làm Vũ Uy
Vương, em vua là Dực Thánh Vương...". Như vậy, ở đây
có sự thống nhất với Thiền uyển tập anh khi ở trong
tiểu truyện về Thiền sư Vạn Hạnh chép là vua Lý Công Uẩn
có cha mẹ, anh em và chú. Với những tài liệu quốc sử và
Thiền uyển tập anh, một bộ sử sớm nhất của Phật
giáo Việt Nam hiện biết được, thì quan hệ giữa sư Vạn
Hạnh và vua Lý Công Uẩn là quan hệ thầy-trò. Điều này
được bổ sung bằng các tài liệu lịch sử viết bằng chữ
Nôm như Việt sử diễn âm, Thiên Nam ngữ lục vốn quen
thuộc đối với những ai nghiên cứu hoặc yêu thích tìm hiểu
nền sử học nước nhà.
3
. Sự suy diễn xuyên tạc lịch sử của PDK
Chính sử là thế, ấy
vậy mà PDK lại dùng giai thoại để xuyên tạc lịch sử bằng
lối suy diễn hết sức tùy tiện khi nói về sự tích ra đời
của vua Lý Công Uẩn : "Đây là những câu chuyện hoang đường
để giải thích sự ra đời không bình thường (không có cha)
của Lý Công Uẩn, chứ thần linh nào mà "giao cấu" được
với người đến mức có con và nếu chỉ "bước qua" thôi
thì làm sao mà thụ thai được?
Thật ra, người có "quan
hệ" với bà Phạm Thị Ngà làm cho bà có thai là sư Vạn Hạnh".
(chỗ nhấn mạnh là của chúng tôi-NĐS). Cũng lối suy diễn
tùy tiện đó, PDK đã "lý giải" về hình tượng vị thần
nhân trong giai thoại được ghi ở văn bia Lý gia linh trạch
: "Vị "Thần nhân thường đứng cạnh cột chùa" phải chăng
chính là Vạn Hạnh, vị sư trú trì chùa?" Không chỉ nêu ra
nghi vấn, mà liền sau đó, PDK đã tự trả lời như thể là
kinh nghiệm của ông vậy: "Việc ông dẫn bà vào hang núi (nói
trệch ra là để đi "lấy của") thực chất là để có dịp
gặp gỡ, ân ái ở nơi kín đáo hơn." PDK đã quên (hay cố
tình "lờ" đi để suy diễn theo ý chủ quan chủ ông) rằng
những câu chuyện trên chỉ là truyền thuyết, và truyền thuyết/giai
thoại thì chỉ ghi để tham khảo chứ không thể lấy đó
để viết sử, hay để đánh giá một sự việc và nhận định
về một con người. Người nghiên cứu lịch sử không bao
giờ được phép lẫn lộn, càng không được đánh đồng
giữa chính sử và ngoại sử. Và trong lúc "phán" như thế
không biết PDK có biết những truyền thuyết/giai thoại khác
chung quanh sự ra đời của vua Lý Công Uẩn hay không (8)? Hay
là ông cố tình bỏ qua? Tại sao ông chỉ bám vào một trong
những giai thoại để "giải thích" theo ý chủ quan của mình
? Với cách suy diễn tùy tiện và vô lối đó thì đối với
các điềm lạ về sự thụ thai vua Lý Thánh Tông (1054-1072)
được ĐVSKTT quyển 3, tờ 1a3 chép : "Mẹ là Kim Thiên Thái
hậu họ Mai, mộng thấy mặt trăng vào bụng rồi có thai";
cũng ĐVSKTT quyển 5, tờ 25a3-4 ghi về vua Trần Thánh Tông (1258-1278)
: "Mẹ là Hiển Từ Thuận Thiên Hoàng thái hậu Lý thị,
nhân Thái Tông mộng thấy Trời trao bảo kiếm, hậu có mang",
v.v...cũng như những truyền thuyết hết sức đẹp đẽ và
hùng tráng trong lịch sử dựng nước và chống giặc ngoại
xâm của dân tộc sẽ được hiểu ra sao đây? Nếu "nhìn lại
lịch sử" với cách suy diễn như PDK thì không biết lịch
sử nước nhà còn những gì đáng để làm gương và tự hào,
các danh nhân của dân tộc sẽ bị bôi nhọ đến đâu ?
Về việc Lý Khánh Văn
nhận Lý Công Uẩn làm con nuôi đã được chép rõ trong nhiều
sử liệu, ấy thế mà PDK lại xuyên tạc, rằng : "Sau khi bà
Phạm Thị Ngà có mang, bà bị đuổi ra khỏi chùa, phải đi
khất thực (xin ăn). Chúng tôi cho rằng có thể đây là một
sư bố trí của nhà sư Vạn Hạnh, cốt để bảo vệ uy tín
và danh dự của mình. Chắc rằng ông đã đưa cho bà một
số tiền, khuyên bà đi nơi khác để tránh tiếng cho ông.
Chứ đối với một phụ nữ bụng mang dạ chửa, mà cái thai
chính là giọt máu của mình, thì ông càng không thể nhẫn
tâm đuổi bà ra khỏi chùa, bắt phải đi khất thực" (9).
Thật không thể hiểu nổi về một lối suy diễn xuyên tạc
lịch sử như thế. Điều này dĩ nhiên không thể tìm thấy
căn cứ trong một tư liệu nghiêm túc nào ngoài suy nghĩ của
một kẻ thủ lợi. Và thật đáng buồn là thói đời đó
lại được dùng để bôi nhọ các danh nhân dân tộc trên
một tạp chí của ngành giáo dục.
Còn mối quan hệ giữa
sư Vạn Hạnh và Khánh Văn là thế nào ? Hiện nay không tìm
thấy một dữ liệu thuộc chính sử nói họ là anh em ruột
ngoài truyền thuyết/giai thoại. Có lẽ PDK đã đọc "ba chớp
ba nhoáng" trong Thiên Nam ngữ lục ở câu "Được anh
dạy cháu giữ gìn cho tôi", khi Khánh Văn mang Lý Công Uẩn
đến năn nỉ sư Vạn Hạnh để nhờ dạy dỗ, mà lờ đi
các câu trước đó :
"Khánh Văn
tuổi trẻ bình sinh
Có bạn thiết
mình Vạn Hạnh Thiền sư
Nam nhi công nghiệp
bán đồ
Rủ nhau học đạo
ở chùa dưỡng thân
Tuổi vừa ngoài bảy
mươi xuân
Ở chùa Lục Tổ
gởi thân lâm thiền
Tuy rằng vui thú lâm
thiền
Song còn nhớ đạo
thánh hiền thi thơ
Rỗi nhân lại dạy
học trò
Khánh Văn bấy giờ
đem Công Uẩn sang
Nói năng chỉn hết
mọi lời
Được anh dạy cháu
giữ gìn cho tôi
Vạn Hạnh bèn cứ
như lời
Dạy dỗ Công Uẩn
dưỡng nuôi trong nhà..." (10)
(Thiên Nam ngữ lục,
lược các chú thích. Chỗ nhấn mạnh là của chúng tôi -NĐS)
Cũng lối như trên, PDK
không biết ngượng mồm khi tiếp tục với luận điệu cho
rằng việc Lý Khánh Văn nhận Lý Công Uẩn làm con nuôi và
việc sư Vạn Hạnh nhận dạy dỗ Lý Công Uẩn, v.v...chỉ
là "màn kịch", "sự tính toán đạo diễn của Vạn
Hạnh từ trước", để "che mắt thiên haï"; rằng,
"Trong môi trường thâm nghiêm huyền bí của nhà chùa, Vạn
Hạnh càng dễ sáng tác, thêu dệt những câu chuyện siêu phàm
về Lý Công Uẩn.", v.v... Đến đây thật không còn lời
nào thích đáng để nói về một lối "nhìn lại lịch sử",
nếu không dùng những từ tệ hại nhất để gọi.
Đã thế, PDK không chỉ
tỏ nông cạn mà còn thể hiện ý đồ bóp méo lịch sử khi
ông nói [sư Vạn Hạnh] "cố gắng tạo ra hình ảnh của
một cậu bé siêu phàm trong con mắt mọi người"; rồi
sau PDK lại suy diễn: [sư Vạn Hạnh] "gây ảnh hưởng, tạo
tiền đề chuẩn bị cho con đường ra làm quan sau này của
Lý Công Uẩn" và "dọn đường dư luận để đưa Lý
Công Uẩn lên ngôi một cách an toàn khi gặp dịp" ... có
nghĩa là theo PDK, Lý Công Uẩn chẳng có tài cán gì đáng kể,
và chẳng phải là một vị vua tài ba lỗi lạc anh minh, "có
mưu lược của bậc đế vương" (*) như tất cả các nhà
làm sử đã đánh giá trong quốc sử, mà chỉ là "con cờ"
của sư Vạn Hạnh. Vậy thì khi Lý Công Uẩn lên ngôi, "trăm
quan đều lạy rạp dưới sân, trong ngoài đều hô vạn tuế,
vang dậy cả trong triều" cũng không phải là vì họ đã
sáng suốt đồng lòng biết chọn một người có tài kinh lược,
đủ sức gánh vác đất nước thay thế Lê Ngọa Triều bạo
ngược, mà cũng chỉ là vì họ bị sư Vạn Hạnh dàn cảnh
hay sao? Và không lẽ những đánh giá của các nhà sử học
cổ kim, của giới sử học nước ta ngày nay, về Lý Công
Uẩn chỉ là một sự bịa đặt; đồng thời những người
chủ trương, tổ chức sự kiện trọng đại kỷ niệm 1000
năm Thăng Long - Hà Nội, mà vua Lý Thái Tổ là người đã
khai sinh nó, là thiếu một sự hiểu biết sao? PDK muốn nói
gì, hẳn qua đây đã bộc lộ rõ. Để cho những lời như
thế được phát ngôn trên một tạp chí nghiêm túc như tạp
chí Thế Giới Mới, vô hình trung BBT đã tiếp tay cho
kẻ có tâm thuật bất chính.
Trong đoạn cuối, nhằm
củng cố cho ý đồ của mình, PDK đã tỏ ra hết sức nông
cạn khi kết luận việc Vạn Hạnh nuôi dạy và ủng hộ Lý
Công Uẩn lên ngôi, rằng: "Nếu không phải là con đẻ của
mình thì hiếm có ai tận tâm, tận lực như thế được
!" Điều này thật hợp lý với lối suy diễn theo kiểu đem
cái thấy chủ quan của mình để xét thiên hạ như PDK. Tuy
nhiên, lối nhìn thấp kém và hẹp hòi ấy không được và
không thể đem ra để nhìn lại lịch sử cũng như để đánh
giá các danh nhân của dân tộc, mà ở đây là nhà chính trị
Lý Công Uẩn và nhà giáo dục Vạn Hạnh. Với cách suy diễn
hồ đồ như thế, thôi thì không kể gì đến chuyện xa xưa,
mà chỉ nói những gương hy sinh vì đại nghĩa của các danh
nhân gần đây, đặc biệt là trong lịch sử cách mạng thời
cận - hiện đại của nước ta mà nếu chịu khó đọc sách
giáo khoa lịch sử ở cấp phổ thông trung học cũng nêu được
vài tên tuổi. Nói như PDK thì thử hỏi lòng yêu nước của
nhân dân ta được nhìn nhận như thế nào ? Tình đồng chí
được suy diễn ra sao ? Bao nhiêu bà mẹ, những chiến sĩ cách
mạng vong thân, bảo bọc cho nhau, vì sự nghiệp chung là giải
phóng dân tộc, thống nhất đất nước được đánh giá là
gì ? Hễ nếu không phải là quan hệ máu mủ thì không tận
tâm, tận lực với nhau sao ?
Trong nghiên cứu, mọi
sự hoài nghi đều có thể đặt ra, nhưng không được đem
ý kiến chủ quan để gán ghép hay kết luận. Đối với lịch
sử thì điều đó lại càng phải hết sức thận trọng, không
được phép tùy tiện nhận định hay đánh giá khi chưa có
đủ chứng cứ xác đáng. Nếu giả thiết Lý Công Uẩn là
con ruột của Vạn Hạnh thì điều này cần phải được làm
sáng tỏ bằng các dữ liệu lịch sử. Và giả sử sự thật
như vậy thì thiết nghĩ đó là điều tự hào và vinh dự
cho người đã sinh ra và giáo dục nên một nhân vật ưu tú
của dân tộc như vua Lý Công Uẩn. Nhưng dẫu muốn thế cũng
không thể, vì đó là vấn đề không có căn cứ. Nó càng
phi lý hơn nữa, nếu xét một mặt, khi đã ở vị trí Thiên
tử đứng đầu thiên hạ, tại sao vua Lý Thái Tổ không công
nhận Vạn Hạnh là cha đẻ của mình, lại truy phong cho cha
và mẹ (đã mất) như chính sử chép rõ ràng, nhà vua "u mê"
đến nỗi nhận kẻ dưng làm cha rồi truy phong và tôn thờ
sao? Mặt khác, Lý Công Uẩn không phải là người con duy nhất
trong gia đình, mà vua còn có anh, em và chú. Tên và tước của
những người này được ghi trong quốc sử, chứ không phải
chỉ được nhắc ở một truyền thuyết/giai thoại lẻ tẻ
đâu đó. Không biết PDK đã nghĩ như thế nào, hay là ông
không chịu đọc, chứ một người bình thường khi đọc những
chi tiết đó thì không thể hạ bút "phán" như thế.
Chỉ mới cứ theo các
chi tiết trên đã đủ thấy sự tùy tiện, nếu không nói
là vì một ý đồ khác của bài viết Chuyện cây gạo làng
Dương Lôi, sư Vạn Hạnh và vua Lý Công Uẩn. Bởi lịch
sử không phải là chuyện đã qua đem ra suy diễn tùy tiện,
mà là "lý lịch" của một dân tộc, cái gì có thì nói có,
cái gì không có căn cứ thì không được phép suy diễn bừa
theo ý chủ quan của mình. Và xét xưa nay, các nhà sử học
tiền bối, dù cảm tình hay không, vẫn dành những lời hết
sức thận trọng khi nói về vị vua mở đầu triều Lý và
vai trò các vị Thầy của vua là Lý Khánh Văn, đặc biệt
là sư Vạn Hạnh.
4
. Mấy lời cuối
Lối viết kiểu PDK thật
không đáng để xét bàn, nếu nó được nói vu vơ đâu đó.
Nhưng thật đáng buồn là nó lại được đăng trên chuyên
mục lịch sử của tạp chí của Bộ Giáo dục và Đào tạo.
Bạn đọc, nhất là các em học sinh-sinh viên, sẽ nghĩ như
thế nào về người đã khai sinh Thăng Long, thủ đô Hà Nội
ngày nay, nếu không nói là gieo một sự nghi ngờ không đáng
có về cái nghĩ xa trông rộng của một nhà văn hóa-chính
trị Lý Công Uẩn, đặc biệt là về nhân cách lớn của người
Thầy đã đào tạo nên một nhà lãnh đạo xuất chúng như
thế là sư Vạn Hạnh, đồng thời tỏ ra sự coi thường lịch
sử.
Qua một vài điểm mà
chúng tôi nói sơ bộ cũng đủ thấy rằng, bài Chuyện cây
gạo làng Dương Lôi, sư Vạn Hạnh và vua Lý Công Uẩn
của PDK trên tạp chí Thế Giới Mới là một bài viết theo
lối suy diễn hết sức tùy tiện có ý xuyên tạc lịch sử,
phi khoa học và phản giáo dục. Đấy cũng chỉ mới là một
trong những điều lệch lạc của một bài viết ngắn với
nhiều sai lầm, thiếu chính xác; đồng thời chỉ là một
thí dụ một về sự lệch lạc trong số các vấn đề lịch
sử, chẳng hạn vấn đề Ngọc phả thời Hùng Vương...,
mà tạp chí này đã từng "nhìn lại".
Lịch sử là một khoa
học, nó luôn đòi hỏi sự trung thực và tính khách quan. Viết
sử không phải để tô hồng hay bôi đen các sự kiện theo
tình cảm cá nhân hay vụ lợi. Người viết muốn đi đến
bất kỳ một kết luận gì thuộc về lịch sử đều phải
có những căn cứ xác đáng, mà không được phép tùy tiện
muốn suy diễn theo ý chủ quan và xuyên tạc theo óc tưởng
tượng hẹp hòi và thấp kém của mình. Bởi lẽ lịch sử
không chỉ là quá khứ đã qua, gợi lại để luận bàn chơi,
mà là chính trị của quá khứ, nói như Phạm Công Trứ trong
ĐVSKTT, nhắc lại lịch sử "ngõ hầu bổ sung cho trị đạo,
giúp ích cho phong hóa" (11). Và thật đáng lo ngại là hiện
nay vấn đề này thực hiện không được cân nhắc cho lắm
trong khi nhà nước đang có chủ trương xây dựng một nền
giáo dục tìm về cội nguồn dân tộc, mà những gì đã nêu
cũng chỉ là một thí dụ.
(1) Số 378, ra ngày thứ
Hai, 20.3.2000.
(2) Nguyên bản chép "thúc
bá" (Sư tại Lục Tổ tự tiên tri chi vị thúc bá
nhị vương viết...), chữ này có nghĩa là anh em và còn
có nghĩa thông thường là chú bác.
(3) Bản Nxb Khoa học
xã hội, HN, 1998.
(4) Nay thuộc xã Tương
Giang, huyện Tiên Sơn, tỉnh Bắc Ninh.
(5) Nay là đất huyện
Tiên Sơn, tỉnh Bắc Ninh.
(6) Viện Khoa học xã
hội Việt Nam, Đại Việt sử ký toàn thư, tập 1, Nxb.
Khoa học xã hội, HN, 1998, quyển II, trang 240.
(7) Viện Sử học, Nhà
sử học Trần Văn Giáp, Nxb. Khoa học xã hội, HN, 1996,
trang 124. Về năm mất của sư Vạn Hạnh theo Trần Văn Giáp
(1018) thực chất là một sự sửa không chính xác nếu so với
sự chép thống nhất và rõ ràng của ĐVSKTT và Đại Việt
sử lược.
(8) Có truyền thuyết
rằng, thân sinh của Lý Công Uẩn vốn nhà nghèo đi làm ruộng
thuê ở chùa Tiên Sơn, phải lòng một thiếu nữ rồi làm
nàng có thai. Nhà sư thấy thế bèn đuổi đi nơi khác. Hai
vợ chồng dắt nhau đi, nhân người chồng vì khát nước đến
một cái giếng để uống chẳng may sẩy chân mà chết. Người
vợ bất hạnh bơ vơ đến xin trú chân ở chùa Ứng Tâm. Vị
sư trú trì đêm trước nằm mộng thấy Long thần báo sắp
có Hoàng đế đến chùa. Vài tháng sau người đàn bà ấy
sinh một bé trai với nhiều hiện tượng lạ. Mẹ chú bé chết
sau khi sinh con và chú bé được chùa nuôi dưỡng. Khi tuổi
lên 8-9, chú được vị sư nuôi nấng mang đến gởi cho sư
Vạn Hạnh ở chùa Tiên Sơn dạy dỗ...(xem Quỳnh Cư- Đỗ
Đức Hùng, Các triều đại Việt Nam, Nxb. Thanh niên,
HN, 1999, trang79-80); Thiên Nam ngữ lục kể rằng, người đã
bước qua mình và sau đó người đàn bà họ Phạm có chửa
là một nhà sư già...
(9) PDK tỏ ra có kiến
thức bằng lối "sính chữ" : ông dùng "khất thực" nhưng bộc
lộ sự không hiểu biết tối thiểu về ngữ nghĩa của nó
khi chua "xin ăn" sau đó.
(10) Theo Lê Mạnh Thát.
Chân
Nguyên Thiền sư toàn tập, tập IV, Tu thư Đại học Vạn
Hạnh, 1983.
(11) Sđd, tập I, tr. 98
(*) ĐVSKTT, tập I, tr.98
?
|