|
1.
Làm thơ, đọc
thơ tôi thường "hơi bị" chủ quan về đức tin lẫn đức
tính thơ của mình. Càng đáng được ăn gậy của Tổ bởi
tôi chưa thấm nhuần lòng tự nguyện đăng ký lấy thẻ nhà
thơ; cả cái bản cầu chứng đáng yêu kia "bảo hành siêu
bền khả ái" tiếng tơ, tiếng mẹ cũng bị tôi âm bản luôn.
Bù trừ, tôi khư khư tập tành lên
gân hù bạn bè: "Il faut savoir vivre dangeureusement". Liều lĩnh
chút chơi.
Bài viết này dựa trên "tâm thế"
ấy.
2.
Ta quen hát hỏng:
ăn thơ, ngủ thơ, nói thơ, nghĩ thơ, làm thơ, đọc thơ, ngâm
thơ, lẩy thơ, và dĩ nhiên đăng thơ. Có ai dám cục cựa lĩnh
xướng: tụng thơ. Tụng kinh chớ chẳng ai tụng thơ.
Đứng Từ phụ chứng rồi mới
có Kinh. Còn nhà thơ, hắn cần cho đăng thơ trước khi đắc
đạo.
Trong mỗi chúng ta đều có một
đức Phật, một Thi nhân. Trực diện với Phật tính, mỗi
chúng ta chỉ nương tựa vào sự tu chứng của chính mình.
Ngược lại, muốn thăng hoa thi tính các nhà thơ của chúng
ta còn tùy thuộc vào chuyện nắng mưa của trời đất, và...
tánh bốc đồng của quần chúng. (Tôi sẽ trở lại nghịch
lý này ở phần sau).
Cho nên tụng kinh thì có, tụng thơ
thì không. Bởi tụng thì phải niệm. Mà niệm thì cần xám
hối, chữa mình. Tụng mà không niệm thì chỉ tụng mặt chữ,
xác chữ. Chữ trong thơ cũng đủ mắc đọa rồi, nói chi chữ
trong Kinh. Có lẽ thế nên chẳng mấy ai thiết tha tụng thơ.
Mua thơ, đọc thơ là cả sự dấn thân đấy; tụng thơ sẽ
lại một đòi hỏi quá tải.
3.
Tục ngữ vốn
hay mất lòng trước được lòng sau. Nó hát : - "Mỗi dân tộc
có một chính quyền tương xứng". Đôi khi tục ngữ lại còn
"mất dạy" hơn nhiều. Nó vén môi : - "Thi tộc nào thì
bộ lạc phê bình đó". Thế đấy, chỉ riêng chuyện thi tứ,
cá với thớt cũng đã gây bất an rồi. Ta-Bạn-Thù trắng
đen rõ, rành.
Thật ra phong cách tavềtatắmaota
là chính sách kinh tài ít vốn nhiều lãi (đôi khi cũng chả
cần bỏ vốn). An toàn đấy. Mười trên mười đấy. OK 555
đấy. Nhưng đó là cái Đọc, cái Viết có sẵn, chín sẵn,
ăn liền design võng mẹ, ru mẹ,
vú mẹ mứt mùa. Nghĩa là mãi mãi những Phù Đổng hạ cấp:
dốt vươn vai, và cũng chẳng bứng nổi bụi tre trúc làm vũ
khí chống giặc. Không chống giặc thì chỉ còn nguy cơ theo
giặc, làm giặc. Coi chừng đó, bao nhiêu thế hệ rồi chúng
ta chỉ là giặc văn chương, giặc nghệ thuật.
Cổ xúy, xiển dương những công
thức Chơn/Thiện/Mỹ không có nghĩa là làm nghệ thuật. Bởi
lẽ công tác giáo dục chỉ là mảnh nhỏ của văn hóa. Gối
đầu trên những giá trị có sẵn, gia truyền không thể được
gọi là sáng tạo.
Vì đâu chúng ta hay nhầm lẫn khéo
tay với tài năng, năng xuất với nghệ thuật, kỹ xảo với
sáng tạo, và con cưỡng với ... cục ớt.
Văn nghệ sĩ người Kinh nào phải
kém tài. Trái lại thừa tài và nhanh tay. Nhất là nhanh tay
tự duyệt, tự cắt mình. Kẻ sáng tác thôi thì phải thế.
Nhưng sao đọc, xem, nghe, lại cứ lối thao tác kia: tự hoạn.
Nghịch lý quá.
Phê bình bẩm tính phê lấn bình.
Đôi khi nhọc nhằn hơn, nhoè nhẹp hơn: khoái phô trương kiến
thức và thích chìa thẻ biên chế. Nhưng bết nhất, bẩn nhất
vẫn là : phê bình teo tóp lại thành thông tin và ... mách lẻo.
Mất vệ sinh quá ! Lại càng đau lòng hơn nữa khi các "gia
trưởng" xem đó là sứ mạng và sự nghiệp văn học của
mình.
Một nền thi ca lớn không thể bó
mình trong những mánh mung trực cảm, trực nhận, hoặc loay
hoay mãi với chiếc thẻ ngà Tình/Nghĩa làm men xúc tác, thước
đo nghệ thuật, thước gõ đầu trẻ. Nghệ thuật cần, rất
cần, những "thằng phải gió" hơn các tiên chỉ, bố già khéo
co, kham gò. Tôi xin phép được thưa rằng: văn chương, nghệ
thuật người Kinh vẫn chưa thật lòng "kéo neo mà chạy" (2).
4.
Xuân nay vắng
Người Làm Vườn (*), xin ghép ý người với ý thơ.
Vào vườn ta hãy thõng tay
Tay kia nhặt dẻ, tay này trà pha
Chưa hẳn là một công án. Cũng
chẳng phải triết lý gì lớn lao, nhưng tôi rất tâm đắc.
Phải chăng đây là sinh thức đọc
kinh, tụng kinh, hay đọc thơ, làm thơ trong một hoàn cảnh
nào đó, trong những năm tháng nào đó, trong một tâm trạng
nào đó.
Sau trận nóng cháy của mùa hạ,
qua cơn mưa dai dẳng cả mùa thu, chúng ta sẽ đi giữa tiết
đông lạnh giá để mà còn biết mơ về một mùa xuân nồng
ấm chồi non nụ mới.
Chuyện chỉ có thế mà cũng đếm
không hết các mảnh vụn. Lên chùa không những cần thõng
tay; làm thơ dưới subway, trong métro lại càng nên thõng tay
lắm chứ. Cả trên Mai Am cũng thế.
"nằm nghe ngọn gió khai man tiếng
đi se sẽ như than một mình mai am vần vận nghi binh tôi ngồi
bán kiết mặc tình chữ bay".
Gió bạo quá nên trúc bay, chữ bay,
thơ lạc và người bật mất nhau. Gió khai man. Người hoang
mang, vu khống nhau, hành hạ nhau, "gây khổ cho nhau". Đâu "mẹ
hiền yêu thương con một, dám hy sinh tất cả cho con" ? Kinh
đã quên và thơ đã quăng ! Dưới đây là mẫu thơ trong cơn
lốc gia mùa.
|
|
nằm |
|
|
|
|
|
|
|
nghe |
|
|
|
|
|
|
|
ngọn gió |
|
|
|
|
|
|
|
khai man |
|
|
|
|
|
|
tiếng đi |
|
|
|
|
|
se sẽ |
|
|
|
|
|
như |
|
|
|
|
|
than |
|
|
|
|
|
- một mình |
|
|
|
|
|
|
|
mai |
|
|
|
|
|
|
|
am |
|
|
|
|
|
|
|
vần vận |
|
|
|
|
|
|
|
nghi binh |
|
|
|
|
|
|
tôi ngồi |
|
|
|
|
|
bán kiết |
|
|
|
|
|
mặc |
|
|
|
|
|
tình |
|
|
|
|
|
- chữ bay |
|
|
|
|
|
Thà chữ bay hơn tôi say. (Hay những
Nguyễn Vỹ bay).
5.
Văn chương,
nghệ thuật thiếu vắng xung đột là một nền văn chương
nghệ thuật thiếu tự tin. Là văn chương, nghệ thuật "râu
tôm nấu với ruột bầu, chồng chan vợ húp gật đầu khen
ngon".
Riêng thi ca người mình ( và cả
cái mũ của nó, phê bình văn học) dường như chỉ "trưng
dụng" cách chữa trị gia truyền: cạo gió, xức dầu và ...
ngắt nhịp chẵn.
Bạn thơ chớ dở hơi lên gân ngắt
nhịp lẻ, sẽ lãnh đủ búa tầm sét của thiên lôi. Mà thiên
lôi thì lôi thôi lắm: bạ đâu đánh đó.
Tụng kinh, đọc kinh tôi gắng tìm
cách lánh xa tất cả những va chạm thân tâm. Trái lại, làm
thơ, đọc thơ tôi rất sợ sự thiếu vắng những xung đột
nội tâm. "Il faut savoir vivre dangereusement".
- Sáng tác là điều tâm huyết,
không nên khoán trắng cho những kẻ đánh đồng truyền thống
với nghệ thuật, phản xạ với tư duy, ớt với cà cưỡng.
Phê
bình văn học đã thuộc về ngôn từ cũ ! Cũ và
khệng khạng. Bình luận văn chương
là ngôn ngữ trẻ. Trẻ và có vẻ lịch sự. Hai yếu kiện
tối thiểu để đối thoại (3)
"rừng mơ hiu hắt lá mơ rơi"
(4)
________________________________________________
Paris J - 59 _______________
( Nov.1999 )
Huỳnh Mạnh Tiên
Chú thích:
(1) thơ Nguyễn Nhược Pháp
(2) chữ Nguyễn thị Hoàng Bắc
(3) chúng ta có truyền thống thơ,
nhưng chưa có truyền thống ... thơ dân chủ
(4) thơ Nguyễn Bính
(*) một trong những bút hiệu của
H.T. Thích Thiện Châu |