- Bằng An, Pô
Nagar, Chiêng Đàn, Bánh Ít, Bình
Lâm,: phong cách chuyển tiếp Mỹ Sơn - Bình Định (thế kỷ
XI-XII)
V- Tháp Bằng An
Được xây dựng
vào khoảng hai thế kỷ IX và XII, Bằng An là một trong những
tháp Chăm cổ còn lại ở tỉnh Quảng Nam. Tọa lạc gần Quốc
lộ 1A, thuộc huyện Điện Bàn, khu Bằng An gồm có một tháp
độc nhất hình linga thẳng đứng trong số ba tháp song
song trước kia. Trước tháp có hai tượng sư tử và voi. Hình
bát giác, mỗi cạnh 4m, tháp có chiều cao 21,5m kể cả thân
tháp và mái hinh chóp. Riêng thân tháp 12,7m bọc kín, không
có các cột ốp tường, không có cửa giả và rất ít hoa
văn. Cấu trúc gồm có tiền sảnh hình vuông giữ vai trò cổng
tháp và điện thờ hình dáng linga cùng với toàn bộ
tháp thể hiện bộ ngẫu tượng sinh thực khí Linga-Yoni. Người
ta đã tìm thấy trong tháp một tấm bia có niên đại cuối
thế kỷ 9 đầu thế kỷ 10 mang nội dung tôn kính sức mạnh
vĩ đại của Thần Siva, có dạng hậu thần. Trước kia H.Parmentier,
gần đây Ngô Văn Doanh cho niên đại của bia là niên đại
của tháp. Nhưng P.Stern thì xếp Bằng An vào phong cách chuyển
tiếp giữa phong cách Mỹ Sơn A1 và phong cách Bình Định (đầu
thế kỷ 11- giữa thế kỷ XII), Theo Trần Kỳ Phương thì Bằng
An thuộc phong cách Bình Định (giữa thế kỷ XII). Dù sao,
các thủ pháp kiến trúc sử dụng ở thân tháp (hình bát giác
gần với tiết diện trụ tròn chịu lực tốt nhất) vừa
tăng vẻ đẹp vừa giúp cho ngôi tháp có khả năng chịu lực
cao hơn.
 
  
VI – Tháp Pô Nagar
Quần thể Tháp Bà hay Pô Nagar, thế kỷ VIII
bằng gỗ, được xây lại bằng gạch, ở phia bắc sông Cái,
thuộc phường Vĩnh Phước, thành phố Nha Trang, trên một quả
đồi đá kim cương. Quần thể xưa gồm có, ngoài các công
trình phù trợ, sáu ngôi tháp thờ, nay chỉ còn bốn và hai
hàng cột lớn ở dưới chân đồi, phân bối thành ba tầng
kiến trúc. Trên cùng là hai dãy tháp gồm có ngôi tháp chính
đỉnh nhọn cao 23m thờ bà Pô Nagar, ngôi tháp dài hình cong
như yên ngựa thờ hai người con Bà. Tầng hai là hai dãy 10
cột đường kính hơn 1m, hai hành cột nhỏ thấp hơn, bằng
gạch hình bát giác, trên một nền gạch hình chữ nhật cao
hơn 1m. Một dãy cầu thang dẫn đến tầng dưới cùng, có
một tháp cổng nay đã mất. Tháp chính thờ nữ vương Pô
Nagar (hay Yan Pu Nagara, Pô Ino Nagar hay Bà Đen tức Thiên Y Thánh
Mẫu Ana), vị nữ thần của Ấn Độ giáo. Tượng nữ thần
cao 2,6m tạc bằng đá hoa cương màu đen (đầu bị mất, lắp
vào một cái đầu Việt), ngồi trên đài sen, tựa phiến đá
hình lá bồ đề. Nguyên là tượng thờ nữ vương Jagadharma
tức công chúa Tchou Koti, được Prithi Indravarman cho tạc lại
để thờ nữ thần Bhagavati, không có quần áo. Trang phục
hiện nay là của người Việt Các tháp nhỏ thờ những
thần Siva, Sankhara, Ganesa. Năm 774,
đền Pô Nagar bị quân Java phá hủy, Satvavarman cho dựng lại
bằng gạch, mười năm sau hoàn thành. Sau nầy, đền còn bị
hủy hoại nữa, được quốc vương Harivarman I và con trai Vikrantavarman
III sửa sang và xây dựng thêm tháp. Theo một tấm bia, những
tháp nhỏ có thể có niên đại thế kỷ X, tháp chính muộn
hơn, thế kỷ XI.
  
  
  
VII- Tháp Chiên Đàn
Chiên Đàn là một nhóm tháp được xây dưới
thời Yan Pu Ku Vijava ở làng Chiên Đàn, xã Tam An, thị xã Tam
Kỳ, tỉnh Quảng Nam. Trong số ba tháp sát cạnh nhau song song
theo trục nam-bắc, lớn nhỏ theo thứ tự Nam, Giữa, Bắc,
chỉ ngôi Giữa còn tương đối toàn vẹn thân và tầng trên.
Cả ba tháp có đế vuông, dong dỏng cao, có tầng mái cân đối,
giống nhau về hình dáng, cấu trúc, trang trí : các cộp ốp
nhô ra, các vòm cửa giả co lại và vuốt nhọn lên như các
mũi giáo. Mỗi tháp có 3 cửa giả và một cửa ra vào, phía
trên các cửa có vòm uốn cong và nhọn lên trên thành hình
lá đề. Cuộc đánh giá niên đại ngôi tháp rất phức tạp.
Trong cuộc khai quật năm 1989, bên cạnh tympan sa thạch thể
hiện đề tài Mahisasuramardini (Nữ thần giết quỉ đầu trâu),
những tuợng động vật voi, sư tử, nai, rắn Naga, ngỗng Hamsa,
chim Garuda,…cho thấy các tác phẩm điêu khắc không thuần
túy thuộc phong cách Chánh Lộ như đã tin từ trước vì lẽ
tháp được xây dựng trong một thời gian dài, từ cuối thế
kỷ XI đến đầu thế kỷ XII. Năm 2000 lại được phát hiện
bức chạm nổi liên tưởng đến Đản
sinh Brahma, một nữ thần trên một tympan sa thạch có
điệu bộ tựa Lakmi, tượng một nam thần mặt mày và vật
cầm tay giống Visnu, một tượng nam thần hơi có phong cách
Trà Kiệu,… Nói chung, phần lớn các tác phẩm điêu khắc
thể xếp vào phong cách Chánh Lộ, tuy vậy vẫn có những tác
phẩm mang tính tiếp nối phong cách Trà Kiệu, và có những
bức chạm thể hiện sự chuyển tiếp từ phong cách Chánh
Lộ sang Tháp Mẫm. Một phái khác lại xếp Chiên Đàn vào
nhóm tháp thuộc phong cách chuyển tiếp giữa phong cách Mỹ
Sơn và phong cách Bình Định !
  
  
  
VIII-Tháp Bánh Ít
Còn gọi Tháp Bạc, cụm tháp Bánh Ít tọa lạc
trên ngọn đồi thuộc thôn Đại Lộc,
xã Phước Hiệp, huyện Tuy Phước, tỉnh Bình Định.
Soi bóng sông Tân An, một nhánh của sông Côn, ba tháp còn lại
trong số bốn ngôi được xây vào thế kỷ X, cạnh quốc lộ
số 1, nhìn từ xa trông như nhưng chiếc bánh ít miền Bình
Định. Ngôi tháp chính cao nhất, 22m, nổi trội trên đỉnh
đồi, đồ sộ, chỉnh chạc với những cột ốp, những đường
gồ dọc các mặt tường, thanh tú, lịch sự với những cảnh
vũ nữ trên các vòm, các mái. Trên đỉnh tháp nầy có hình
tượng thần Siva bằng đá như trên đỉnh hai tháp nhỏ kia.
Từ chân đồi muốn đạt đến tháp chính phải đi ngang qua
tháp cổng phía đông bằng gạch đá ong, mở ra hai cửa thông
nhau theo hướng đông-tây, hai cửa giả chiếm hai mặt kia,
bao quanh là những cột ốp cao vút, nhẹ nhàng. Phía nam là
tháp mái cong hình yên ngựa, rất linh động với hình hoa lá,
chim chóc, thú vật, đặc biệt những hình người ở chân
tháp uỡn ngực, khuỳnh chân như ra sức nâng cao tòa tháp.
Hai tháp nầy có thể xem như là di tích một vòng đai bao quanh
khu tháp, hiện chỉ còn những đống gạch vô hình. Nhờ được
xây trên đồi cao, khu tháp được thấy từ xa, uy nghi, hoành
tráng hơn các tháp khác. Cụm tháp được kê vào phong cách
chuyển tiếp phong cách Mỹ Sơn qua phong cách Bình Định
  
  
  
IX- Tháp Bình Lâm
Không tọa lạc trên đồi cao như những tháp
Chăm khác, tháp Bình Lâm nằm ngay ở đồng bằng, giữa vườn
tược như một ngôi chùa trong làng, tại thôn Bình Lâm, xã
Phước Hòa, huyện Tuy Phước, tỉnh Bình Định. Như vậy,
khách đến xem không cần phải trèo núi, nhưng trái lại vì
tháp không nằm gần đường cái nên khách phải vượt đồng
ruộng, xuyên làng xóm.…Ngôi tháp độc nhất bình đồ vuông,
cao đẹp khoảng 20m, gồm có ba tầng bằng gạch, mỗi tầng
điều đặn thu nhỏ hơn tầng dưới. Tuy rất điêu tàn, tháp
còn giữ dáng cân đối và có vẻ mảnh dẻ. Tháp chỉ có
một của chính phía đông, ba phía kia là ba cửa giả nhô ra
ngoài mặt tường. Mỗi cửa giả gồm có ba thân nhỏ dần
từ trong ra ngoài, mọc lên từ một mặt bằng vuông. Mỗi
thân lại có hai phần, cột ốp bên dưới, hòm hình mũi giáo
phía trên, trang điểm với những hình sư tử và hoa lá. Hoa
văn không còn thấy trên mặt tường bên ngoài, trên các cột
ốp, trên đài bao quanh khung trang trí giữa các cột ốp. Cảnh
tuợng xơ xác ngày nay là do tháp bị quên bỏ từ lâu. Tháp
được xây làm kinh đô tạm thời cuối thế kỷ XI đầu thế
kỷ XII, vào lúc các vua Chăm rời bỏ Quảng Nam vào Bình Định,
thành Đồ Bàn được xây dựng, Bình Lâm hết còn là trung
tâm hành chính. Như nhiều tháp khác trong vùng, tháp Bình Lâm
được xếp vào phong cảnh chuyển tiếp giữa phong cách Mỹ
Sơn A1 và phong cách Bình Định.
  
Chim Việt
Cành Nam 63 15.06.2016
|
