Ngày
27/11/1924, khánh thành thương xá Tax, tờ Écho Annamite của Pháp
viết "Một trong những mảnh đất trong mơ của Ngàn Lẻ Một
đêm..." Hoàng Hậu Scheherazade mỗi
đêm kể cho vua Ba Tư nghe một chuyện phiêu lưu, nhờ
vậy thế giới Ả Rập càng thêm giàu có với bộ chuyện
thần thoại Ngàn Lẻ Một Đêm thời hoàng kim. Xin ghi lại
vài kỳ tích Ngàn Lẻ Một Đêm Saigon trước khi bị lãng quên.
Tại sao Ngàn Lẻ Một Đêm
Văn minh vùng Cận
Đông biết dùng hương liệu từ nhiều ngàn năm trước.
Năm 3000BC người Ai Cập ướp xác bằng hương liệu. Chữ
La Mã cổ "cinnamon/quế" có nghĩa là "người yêu". Người
Ả Rập có "Vườn Hương". Người Ba Tư tô vẽ "Trầm
Hương đợi người nơi cửa thiên đàng, môi xinh ăn
muỗng vàng, chải tóc bằng lược bạc, mồ hôi thơm ngát
mùi xạ hương". Họ không ngờ trầm
hương đến từ "Giỏ Hoa Nhiệt
Đới" Đông Nam Á.
Nhu cầu đi tìm những hương liệu quí ấy khiến
thương nhân khối Cận Đông đổ xô ra biển nên mới
có thủy thủ Sinh Bá trong chuyện Ngàn Lẻ Một Đêm. Văn
minh Islam thoát thai từ văn minh du mục
quen ngắm trời sao nên di chuyển trên biển cũng chẳng
ngại ngùng vì quen với mênh mông sa mạc.
Mãi thế kỷ 15 Âu Châu vẫn hoàn toàn không
biết những hương liệu thần thánh ấy đến
từ đâu. Họ đoán những vật quí báu ấy từ châu Phi theo
chân thương nhân Ả Rập đến thị trường Địa Trung Hải.
Tìm kiếm và cung cấp sản phẩm này là động lực của
khám phá viễn chinh mang cả lợi ích lẫn chiến tranh. Nước
Pháp vì vậy khi chiếm được vùng Saigon, rồi chiếm
được ba xứ Bắc Phi (Algérie-Maroc-Tunisie) hớn hở
đặt tên cho Saïdia là Hạt Trai Xanh và Saigon là
Hạt Trai Viễn Đông.
Kiến trúc sư Vũ Duy Quang viết "...Khách hàng
đặt chân vào bên trong trung tâm mua sắm này sẽ có cảm giác
mình là thánh vì được bước lên những bậc thang grand stairs,
trên đầu là không gian trống xuyên suốt 3 tầng lầu, tạo
nên một atrium cao gấp 4 lần bình thường". Quả thật, Cầu
Thang Lớn ở Tax mở ra một thế giới khác, rộng tới nỗi
bé con leo vội leo vàng như muốn bay bổng lên cao xem có gì
trên đó
Kiến trúc Hồi giáo: Ánh sáng và Màu sắc
Người Việt gọi chung là đạo Hồi-người
Hồi, không phân biệt Muslim العربيةchỉ
tín đồ, còn Islam
الإسلام là
một ý niệm bao la gồm tôn giáo, kiến trúc,
đền
đài, sử thi, đóng sách, đồ
gốm, đồ thủy tinh, thương mại, chữ viết calligraphy....
Loài người ngưỡng mộ ánh sáng. Ánh sáng cho
sự sống. Người Ba Tư cổ sáng lập Hỏa giáo Zoroastrian (ở
Trung Hoa là Minh giáo) thờ ánh sáng thờ lửa. điều thiện
là hóa thân của Ánh Sáng. điều Ác là hóa thân của Bóng
Tối. Trong kiến trúc Hồi giáo, nóc vòm tròn tượng trưng
cho trời bao la, cho ánh sáng. Hàng chục cửa sổ nhỏ chung
quanh cho ánh sáng rọi vào đưa lối dẫn đường gặp đấng
thiêng liêng... Vì vậy ánh sáng và kiến trúc luôn sóng đôi
trong dòng lịch sử Islam. Vào một ngôi đền Islam như lạc
vào không gian bao la ngàn chuỗi tinh cầu. Gạch lót tường
là những đường nét kỷ hà phức tạp kết hợp giữa toán
học và nghệ thuật. Hàng trăm ngàn viên gạch ráp nhau biến
thành một tiểu vũ trụ không rõ khởi đầu và chấm dứt.
Mỗi viên gạch là một vũ trụ riêng thể hiện tài năng của
họa sĩ trong vũ trụ Islam.
Từ Liên Sô tới Thổ Nhĩ Kỳ, từ Iran tới
Irak, Tây Ban Nha tới Algérie, từ Ubezkistan qua Pháp ...đều
thấy đền đài hay nóc giáo đường có hình phân nửa
quả cầu tròn.
Vòm tròn cao của thương xá Tax cùng ba miếng
Mosaic chính là viên ngọc trai trôi từ Cận Đông
tới Viễn Đông, nối giấc mộng viễn du của thủy
thủ Sinh Bá. Năm 1942, vòm tròn
bị phá để cơi thêm tầng thứ ba. Đồng
hồ lớn đặt ở đó cũng biến
mất không biết về đâu. Vòm của Tax không tròn nữa
mà là một mặt phẳng như trong hình duới đây, do Cổ Minh
Tâm chụp trước khi Tax bị đóng cửa
ngày
25/9/2014.
Vòm tròn của thương xá Galeries Lafayette,Paris,
xây năm 1912, 9 năm trước khi
xây thương xá Tax, vẫn còn nguyên:
Galeries Lafayette, Paris
- Ảnh
Nguyễn Đức Hiệp, tháng 8/2014
http://mobile.thesaigontimes.vn/tinbaichitiet/119678
Tại sao người Pháp lấy motif Islam cho Thương
xá Tax?
Rảnh tay sau Thế chiến I, Pháp thanh toán nợ
nần ơn nghĩa. Năm 1922 để đền ơn
người Muslim hy sinh tới 70.000 người bảo vệ nước Pháp
trong Thế chiến I (1914-1918), chính phủ Pháp cho xây cất ngôi
đền đặt tên là Grande Mosquée de Paris theo phong cách
Neo-Mudéjar, trở thành một trong năm ngôi đền Islam lớn nhất
nước Pháp. Tổng thống Pháp Gaston Doumergue khánh thành ngày
15/07/1926, được vua Maroc là Moulay Youssef bảo trợ.
Vòm tròn ở Grande Mosquée de
Paris
http://untappedcities.com/2010/06/23/la-grande-mosquee-of-paris/
Năm 1921 công ty "Société
Coloniale des Grands Magasins" được thành
lập với số vốn 12 triệu francs từ công ty mẹ "l'Union Commerciale
Indochinoise et Africaine/Tổ hợp Thương Mãi Đông Dương và người
Phi Châu" mua lại toà nhà Grands Magasins Charner ở Saigon xây
theo kiến trúc tương tự như Grands Magasins Réunis ở Hà Nội.
Thuộc
địa của người Pháp cùng
lúc
đó là ba xứ Algérie-Maroc-Tunisie theo Islam, nên Pháp dùng
kiến trúc Islam cho thuơng xá Charner Saigon là chuyện dễ hiểu.
Thương xá Charner (tức thương xá Tax) và Mosquée
de Paris xây cất và khánh thành hầu như cùng thời gian, chứng
tỏ người Pháp lúc đó một là ngưỡng mộ kiến trúc Islam,
hai là vì lý do chính trị, muốn đẹp
lòng người Muslim. Mosaic Tax và vòm trần Grande Mosquée
de Paris giống nhau một điều: mầu sắc hết sức chói lọi,
không theo motif đối xứng của Maroc nhưng theo motif của Persian/Ba
Tư. Xin xem bài tới, Mosaic ở Tax đến
từ những nền văn minh nào, có đáng giữ để làm nên
Saigon Ngàn Lẻ Một Đêm?
Lịch sử vĩnh viễn ghi rằng năm 2001 Taliban
phá hủy hai tượng Phật có 1500 tuổi đời ở Afghanistan dù
cả thế giới xúm lại van nài. Vòm tròn cao ở Tax biến mất
rồi chỉ còn Mosaic ở cầu thang. Năm 2014, không chỉ riêng
ngành kiến trúc mỹ thuật Việt lưu tâm tới số phận của
ba miếng Mosaic, mà cả thế giới Islam cũng chờ đợi xem định
mệnh có mỉm cười với cuộc gặp gỡ ngoạn mục của ba
nền văn minh Cận đông, châu Phi, La Mã qua ba miếng Mosaic
Sử gia khoan kết luận. Xin chờ
Trần Thị Vĩnh-Tường
California, 10/12/2014
----------------------------
(*) Grande
Mosquée de Paris, 2bis Place du Puits de l'Ermite, 75005 Paris, France.
Phong cách
Neo-Mudéjar là của người Moor và người Arap,
hai sắc dân chiếm đóng bán đảo Ilberia trong suốt 800 nãm
(711-1491) lập lên nhiều vương quốc, ảnh hưởng lan tới
cả miền Nam nước Pháp và đảo Sicile của Ý.
tham khảo
KTS VŨ DUY QUANG,
Tax: Dấu ấn thể hiện tầm vóc quốc tế của thành phố
http://plo.vn/thoi-su/tax-dau-an-the-hien-tam-voc-quoc-te-cua-thanh-pho-491617.html
Chú
thích:
1. Đã nhờ tìm
ở thư viện quốc gia Paris, mọi truy tầm giấy tờ
"khai sanh" của Grand Magasins Charner, tức thương
xá Tax, đều vô vọng. Điều đơn giản có lẽ vì Charner
là của tư nhân không phải của chính phủ thuộc địa,
công ty "l'Union Commerciale Indochinoise et Africaine/Tổ hợp
Thương Mãi Đông Dương và người Phi Châu".
Xin tham khảo:
Xavier Guillaume,
La Terre du Dragon Tome 1, page 29
http://books.google.fr/books?id=92swPSNgnycC&pg=PA29&lpg=PA29&ots=
93xpfgBMni&focus=viewport&dq=t+ax+charner&hl=fr&output=html_text
http://gallica.bnf.fr/Search?ArianeWireIndex=index&q=grands+magasins+
Charner+Saigon+vietnam&lang=EN&n=15&isSearch=false&p=1&f_century=20
http://www.imagesetmemoires.com/doc/Articles/B25_saigon_p_9-16.pdf
2. Sơ Đồ các tầng
http://www.thuongxatax.com.vn/Bai-viet/Gioi-thieu/So-do-cac-tang,254,chi-tiet.html
|