Chim Việt Cành Nam              [  Trở Về 
Vòm Trần Thương xá Tax:
chuyện Ngàn Lẻ Một Đêm Saigon
 

Trần Thị Vĩnh Tường
10/12/2014

 
Ngày 27/11/1924, khánh thành thương xá Tax, tờ Écho Annamite của Pháp viết "Một trong những mảnh đất trong mơ của Ngàn Lẻ Một đêm..." Hoàng Hậu Scheherazade mỗi đêm kể cho vua Ba Tư nghe một chuyện phiêu lưu, nhờ vậy thế giới Ả Rập càng thêm giàu có với bộ chuyện thần thoại Ngàn Lẻ Một Đêm thời hoàng kim. Xin ghi lại vài kỳ tích Ngàn Lẻ Một Đêm Saigon trước khi bị lãng quên.

Tại sao Ngàn Lẻ Một Đêm

Văn minh vùng Cận Đông biết dùng hương liệu từ nhiều ngàn năm trước. Năm 3000BC người Ai Cập ướp xác bằng hương liệu. Chữ La Mã cổ "cinnamon/quế" có nghĩa là "người yêu". Người Ả Rập có "Vườn Hương". Người Ba Tư tô vẽ "Trầm Hương đợi người nơi cửa thiên đàng, môi xinh ăn muỗng vàng, chải tóc bằng lược bạc, mồ hôi thơm ngát mùi xạ hương". Họ không ngờ trầm hương đến từ "Giỏ Hoa Nhiệt Đới" Đông Nam Á. Nhu cầu đi tìm những hương liệu quí ấy khiến thương nhân khối Cận Đông đổ xô ra biển nên mới có thủy thủ Sinh Bá trong chuyện Ngàn Lẻ Một Đêm. n minh Islam thoát thai từ văn minh du mục quen ngắm trời sao nên di chuyển trên biển cũng chẳng ngại ngùng vì quen với mênh mông sa mạc.

Mãi thế kỷ 15 Âu Châu vẫn hoàn toàn không biết những hương liệu thần thánh ấy đến từ đâu. Họ đoán những vật quí báu ấy từ châu Phi theo chân thương nhân Ả Rập đến thị trường Địa Trung Hải. Tìm kiếm và cung cấp sản phẩm này là động lực của khám phá viễn chinh mang cả lợi ích lẫn chiến tranh. Nước Pháp vì vậy khi chiếm được vùng Saigon, rồi chiếm được ba xứ Bắc Phi (Algérie-Maroc-Tunisie) hớn hở đặt tên cho Saïdia là Hạt Trai Xanh và Saigon là Hạt Trai Viễn Đông.

Kiến trúc sư Vũ Duy Quang viết "...Khách hàng đặt chân vào bên trong trung tâm mua sắm này sẽ có cảm giác mình là thánh vì được bước lên những bậc thang grand stairs, trên đầu là không gian trống xuyên suốt 3 tầng lầu, tạo nên một atrium cao gấp 4 lần bình thường". Quả thật, Cầu Thang Lớn ở Tax mở ra một thế giới khác, rộng tới nỗi bé con leo vội leo vàng như muốn bay bổng lên cao xem có gì trên đó

Kiến trúc Hồi giáo: Ánh sáng và Màu sắc

Người Việt gọi chung là đạo Hồi-người Hồi, không phân biệt Muslim  العربيةchỉ tín đồ, còn Islam الإسلام ‎là một ý niệm bao la gồm tôn giáo, kiến trúc, đền đài, sử thi, đóng sách, đồ gốm, đồ thủy tinh, thương mại, chữ viết calligraphy....

Loài người ngưỡng mộ ánh sáng. Ánh sáng cho sự sống. Người Ba Tư cổ sáng lập Hỏa giáo Zoroastrian (ở Trung Hoa là Minh giáo) thờ ánh sáng thờ lửa. điều thiện là hóa thân của Ánh Sáng. điều Ác là hóa thân của Bóng Tối. Trong kiến trúc Hồi giáo, nóc vòm tròn tượng trưng cho trời bao la, cho ánh sáng. Hàng chục cửa sổ nhỏ chung quanh cho ánh sáng rọi vào đưa lối dẫn đường gặp đấng thiêng liêng... Vì vậy ánh sáng và kiến trúc luôn sóng đôi trong dòng lịch sử Islam. Vào một ngôi đền Islam như lạc vào không gian bao la ngàn chuỗi tinh cầu.  Gạch lót tường là những đường nét kỷ hà phức tạp kết hợp giữa toán học và nghệ thuật. Hàng trăm ngàn viên gạch ráp nhau biến thành một tiểu vũ trụ không rõ khởi đầu và chấm dứt. Mỗi viên gạch là một vũ trụ riêng thể hiện tài năng của họa sĩ trong vũ trụ Islam.

Từ Liên Sô tới Thổ Nhĩ Kỳ, từ Iran tới Irak, Tây Ban Nha tới Algérie, từ Ubezkistan qua Pháp ...đều thấy đền đài hay nóc giáo đường có hình phân nửa quả cầu tròn.

Vòm tròn cao của thương xá Tax cùng ba miếng Mosaic chính là viên ngọc trai trôi từ Cận Đông tới Viễn Đông, nối giấc mộng viễn du của thủy thủ Sinh Bá. m 1942, vòm tròn bị phá để cơi thêm tầng thứ ba. Đồng hồ lớn đt ở đó cũng biến mất không biết về đâu. Vòm của Tax không tròn nữa mà là một mặt phẳng như trong hình duới đây, do Cổ Minh Tâm chụp trước khi Tax bị đóng cửa ngày 25/9/2014.

Vòm tròn của thương xá Galeries Lafayette,Paris, xây năm 1912, 9 năm trước khi xây thương xá Tax, vẫn còn nguyên:


Galeries Lafayette, Paris 
- Ảnh Nguyễn Đức Hiệp, tháng 8/2014
http://mobile.thesaigontimes.vn/tinbaichitiet/119678

Tại sao người Pháp lấy motif Islam cho Thương xá Tax?

Rảnh tay sau Thế chiến I, Pháp thanh toán nợ nần ơn nghĩa. Năm 1922 để đền ơn người Muslim hy sinh tới 70.000 người bảo vệ nước Pháp trong Thế chiến I (1914-1918), chính phủ Pháp cho xây cất ngôi đền đặt tên là Grande Mosquée de Paris theo phong cách Neo-Mudéjar, trở thành một trong năm ngôi đền Islam lớn nhất nước Pháp. Tổng thống Pháp Gaston Doumergue khánh thành ngày 15/07/1926, được vua Maroc là Moulay Youssef bảo trợ.

Vòm tròn ở Grande Mosquée de Paris
http://untappedcities.com/2010/06/23/la-grande-mosquee-of-paris/

Năm 1921 công ty "Société Coloniale des Grands Magasins" được thành lập với số vốn 12 triệu francs từ công ty mẹ "l'Union Commerciale Indochinoise et Africaine/Tổ hợp Thương Mãi Đông Dương và người Phi Châu" mua lại toà nhà Grands Magasins Charner ở Saigon xây theo kiến trúc tương tự như Grands Magasins Réunis ở Hà Nội. Thuộc địa của người Pháp cùng lúc đó là ba xứ Algérie-Maroc-Tunisie theo Islam, nên Pháp dùng kiến trúc Islam cho thuơng xá Charner Saigon là chuyện dễ hiểu.

Thương xá Charner (tức thương xá Tax) và Mosquée de Paris xây cất và khánh thành hầu như cùng thời gian, chứng tỏ người Pháp lúc đó một là ngưỡng mộ kiến trúc Islam, hai là vì lý do chính trị, muốn đẹp lòng người Muslim. Mosaic Tax và vòm trần Grande Mosquée de Paris giống nhau một điều: mầu sắc hết sức chói lọi, không theo motif đối xứng của Maroc nhưng theo motif của Persian/Ba Tư. Xin xem bài tới, Mosaic ở Tax đến từ những nền văn minh nào, có đáng giữ để làm nên Saigon Ngàn Lẻ Một Đêm?

Lịch sử vĩnh viễn ghi rằng năm 2001 Taliban phá hủy hai tượng Phật có 1500 tuổi đời ở Afghanistan dù cả thế giới xúm lại van nài. Vòm tròn cao ở Tax biến mất rồi chỉ còn Mosaic ở cầu thang. Năm 2014, không chỉ riêng ngành kiến trúc mỹ thuật Việt lưu tâm tới số phận của ba miếng Mosaic, mà cả thế giới Islam cũng chờ đợi xem định mệnh có mỉm cười với cuộc gặp gỡ ngoạn mục của ba nền văn minh Cận đông, châu Phi, La Mã qua ba miếng Mosaic

Sử gia khoan kết luận. Xin chờ

Trần Thị Vĩnh-Tường
California, 10/12/2014
----------------------------

(*) Grande Mosquée de Paris, 2bis Place du Puits de l'Ermite, 75005 Paris, France. Phong cách

Neo-Mudéjar là của người Moor và người Arap, hai sắc dân chiếm đóng bán đảo Ilberia trong suốt 800 nãm (711-1491) lập lên nhiều vương quốc, ảnh hưởng lan tới cả miền Nam nước Pháp và đảo Sicile của Ý.

tham khảo

KTS VŨ DUY QUANG, Tax: Dấu ấn thể hiện tầm vóc quốc tế của thành phố

http://plo.vn/thoi-su/tax-dau-an-the-hien-tam-voc-quoc-te-cua-thanh-pho-491617.html
 

Chú thích:

1. Đã nhờ tìm ở thư  viện quốc gia Paris, mọi  truy tầm giấy tờ "khai sanh" của Grand  Magasins  Charner,  tức thương xá Tax, đều vô vọng.  Điều đơn giản có lẽ vì Charner là của tư  nhân không phải của chính phủ thuộc địa, công ty  "l'Union Commerciale Indochinoise et Africaine/Tổ hợp Thương Mãi Đông Dương và người Phi Châu".

Xin tham khảo:

Xavier Guillaume,  La Terre du Dragon Tome 1, page 29
http://books.google.fr/books?id=92swPSNgnycC&pg=PA29&lpg=PA29&ots=
93xpfgBMni&focus=viewport&dq=t+ax+charner&hl=fr&output=html_text

http://gallica.bnf.fr/Search?ArianeWireIndex=index&q=grands+magasins+
Charner+Saigon+vietnam&lang=EN&n=15&isSearch=false&p=1&f_century=20

http://www.imagesetmemoires.com/doc/Articles/B25_saigon_p_9-16.pdf

2. Sơ Đồ các tầng

http://www.thuongxatax.com.vn/Bai-viet/Gioi-thieu/So-do-cac-tang,254,chi-tiet.html