Tại sao người Pháp gọi Saigon là La perle de l'extrême-orient

Perle là Hạt Trai. Hạt trai là quà tặng từ biển khơi mà châu Âu không có. Thời nữ hoàng Victoria nước Anh, hạt trai chỉ dành cho hoàng gia và quí tộc, người thường đeo bị chém đầu. Năm 1859, người Pháp chiếm một phần vùng Gia Định. Năm 1912, người Pháp chính thức bảo hộ Maroc, Algérie và Tunisie đầy ắp tài nguyên và chiếm vị trí chiến lược hàng hải. Cả ba xứ này theo Islam. Người Pháp gọi thị xã Saïdia, nằm dựa Địa Trung Hải, ngay biên giới hai nước Maroc-Algeria, là "la Perle Bleue/Hạt Trai Xanh" vì nơi đó biển xanh biếc một mầu turquoise. Có lẽ vì vậy người Pháp cũng đặt tên vùng Saigon là Hạt Trai, ghi nhận sự có mặt của đế quốc Pháp trải từ Bắc Phi tới Viễn Đông.

Người Saigon yêu ngọc, chữ "ngọc" ban đầu ám chỉ ngọc bích hay cẩm thạch tức "viên đá màu xanh xanh". "Ngọc" lần lần được dùng làm danh từ chung gọi các vật liệu quí hiếm làm nữ trang, gọi lu bù ngọc sapphire ngọc ruby ngọc trai... không phân biệt hạt Trai là chất hữu cơ, còn Sapphire Ruby Diamond Jadeite là khoáng chất. Người Việt gọi Saigon là Hòn Ngọc Viễn Đông và tên Ngọc Trai Viễn Đông biến mất. Cũng vì hiểu Ngọc là "đá quí" nên mới có một bài mắng yêu "dọn rác rưởi đi nếu không Saigon chỉ là một hòn đá". Saigon bị mắng oan, ngậm miệng làm thinh.

Thương xá Tax có từ bao giờ?

Đài RFI trong bản tin 27/8/2014 "... Cái tin thương xá Tax, một trong những kiến trúc Pháp thuộc tiêu biểu ở Saigon đã có trên 130 năm tuổi đời sẽ chính thứ bị khai tử vào ngày 1/10/2014 tới đã khiến cho nhiều người phải bàng hoàng.."

Có đúng là Charner xây cất trong 44 năm, từ 1880 tới 1924?

Không!

Năm 1859, Kênh Chợ Vải từ sông Saigon dẫn vào thành Gia Định. Hai bên kênh có hai đường: bên phải Kênh người Pháp gọi là đường Quảng Đông (Rue de Canton, vì đa số cư dân buôn bán người Quảng Đông), bên trái Kênh là đường Rigault de Genouilly. Tàu bè hàng hóa vận chuyển tới chợ Charner rất tấp nập nên Kênh bị ô nhiễm tới mức cư dân yêu cầu phải lấp. Năm 1887, nguời Pháp lấp con Kênh sau 20 năm tranh cãi. Hai đường bên phải bên trái và Kênh làm thành đường Charner, người Việt gọi là đường Kinh Lấp. Tới năm 1956, mới đổi tên là Nguyễn Huệ.

Kênh Chợ Vải, nhìn từ sông Saigon vào, cuối đường chính là vị trí Toà Đô Chính lúc đó chưa có. Tòa Đô Chính (nay là Ủy ban Nhân Dân) khởi công từ 1898, khánh thành năm 1909.

Theo tác giả Nguyễn Đức Hiệp ..."Thông tin từ các bài vở và báo chí gần đây thì lịch sử tòa nhà thương xá Tax là có từ năm 1880 tức là cách đây 134 năm. Thông tin này các bài đều lập lại lẫn nhau. Nhưng thật ra tư liệu từ nguồn tiếng Pháp tìm được ở Thư viện quốc gia Pháp cho biết là tòa nhà Grands Magasins Charner chỉ có từ năm 1924 sau khi khánh thành ngày 27/11/1924. Anh Tim Doling, nhà nghiên cứu về lịch sử Saigon-Chơ Lớn, cho biết thông tin sai lầm này là do công ty "Société Coloniale des Grands Magasins" sở hữu GMC không biết rõ quá khứ và không giữ các hồ sơ của mình đã sai lầm đưa ra thông tin là tòa nhà thương xá GMC, ở số 135 Boulevard Charner, đã có từ năm 1880."

Tim Doling, được gọi là "Saigon expert", tác giả một số sách viết về Saigon, thì Charner được xây trong 2 năm rưỡi (bắt đầu 1922 , khánh thành Nov 1924). Tim Doling không rõ tại sao có con số 1880. Ông cung cấp bản văn bằng tiếng Pháp:

...."1924 L’Écho annamite, 27 novembre 1924 "Inauguration des Grands Magasins Charner: Hier, à la tombée de la nuit, une foule immense se pressait autour des élégants Magasins Charner, rutilants de lumière et dont l’imposante architecture trône dans ce coin select de Saïgon-la-Perle comme un coin de la ville Lumière surgi du sol sous l’effet d’un coup de baguette magique de cette fée française: la Société coloniale des Grands Magasins."
(Tim Doling, sử gia người Anh đang sống ở Saigon, chuyên về thời Trung Cổ Âu Châu, trải cuộc đời dài theo những mảng văn hoá từ châu Á-châu Phi đến châu Âu....Ông ở Saigon từ những năm 1990).

Tác giả Xavier Guillaume cũng ghi ngày khánh thành là 27/11/1924.

Như vậy Grands Magasins Charner không thể xây năm 1880 để có tuổi đời 134 năm.

Trong phép định niên đại đồ trân ngoạn, ví dụ như gốm, không thể xê xích quá 10 năm. Nay Charner may mắn còn tài liệu tiếng Pháp ghi chép, không có lý do gì ghi sai tới 44 năm.

Theo wiki, nhà thờ Đức Bà ..."hiện nay, trên bệ phía trên, bên trong cửa ra vào nhà thờ, có chiếc bảng cẩm thạch gắn trong hành lang (transept) ghi ngày khởi công, ngày khánh thành và tên vị công trình sư." Kiến trúc của ngoại quốc cũng có ghi chép tuơng tự như một tờ giấy khai sanh. Tax chắc chắn cũng có tấm bảng tuơng tự lẫn đâu đó mà thôi. Xin các bạn sinh viên kiến trúc vô coi lại.

"Văn Hoá Mỹ Thuật" là điều còn xa lạ với người Việt vì chiến tranh liên miên. Đã đến lúc ngừng lại để cùng nhau gìn giữ, học tập thay vì xoá bỏ. Quan đại thần Nguyễn Trãi tâu vua Lê "Xin bỏ vũ khí qua bên. Đã tới lúc tôn vinh nghệ thuật".

Liệu nghệ thuật Mosaic nơi thương xá Tax có làm nên Ngàn Lẻ Một Đêm Saigon không? Mời bạn đọc đón xem hồi sau sẽ rõ.

Cầu thang Tax từ lầu hai, tổng cộng 60 bậc thang, miếng Mosaic giữa hai cầu thang
Ảnh của Alexandre Garel

https://www.facebook.com/Alexgarelphotography?fref=photo&sk=photos