(TBKTSG)
- Thời gian gần đây, nhiều dự án phát triển đô thị ở
TPHCM đã làm nóng dư luận xã hội.
Điển hình như
dự án xây dựng trung tâm thương mại dịch vụ đa năng và
chợ truyền thống Tân Bình. Hay ở công trình cải tạo trung
tâm Sài Gòn trên đường Nguyễn Huệ và Lê Lợi trong dự
án xây tuyến metro Sài Gòn-Suối Tiên, nhiều người kinh doanh
trên hai con đường chính này than phiền họ đã không được
tham vấn và có thông tin đầy đủ trong quá trình cải tạo.
Ngoài ra, trong việc
cải tạo trung tâm Sài Gòn nhiều người dân Sài Gòn đã lên
tiếng không đồng tình khi Thương xá Tax, một biểu tượng
của Sài Gòn, sẽ bị phá đi để xây một trung tâm thương
mại hiện đại, hàng cổ thụ trên đường Nguyễn Huệ, nhiều
cây có trên 100 tuổi đã bị chặt đi.
Để tránh bất
cập trong quá trình hình thành và phát triển dự án, có hai
vấn đề khác nhau nhưng có liên quan ở đây cần được lưu
ý.
Vấn đề thứ nhất
là sự mâu thuẩn về quyền lợi kinh tế của các bên liên
quan. Cần có sự thương lượng tham vấn giữa các bên để
đưa đến giải pháp thỏa đáng về quyền lợi và lợi ích
cộng đồng trước khi dự án đi vào thực hiện. Song song
đó, phải có sự minh bạch trong tất cả các thông tin liên
quan như mục tiêu dự án, chủ đầu tư, nguồn vốn... nhằm
ngăn ngừa tình trạng hiểu không đúng giữa các đối tác
như chính quyền, chủ đầu tư, các bên trực tiếp liên quan
và cộng đồng.
Vấn đề thứ hai
không ảnh hưởng trực tiếp trước mắt về kinh tế nhưng
trong tương lai lại có ảnh hưởng lâu dài trên các mặt kinh
tế, văn hóa, giá trị tinh thần của cộng đồng và thành
phố nói chung. Nên có sự đánh giá đúng mức tác động môi
trường, di sản của dự án và cần có sự đồng thuận của
chính quyền, các đối tác, cộng đồng và giới chuyên môn
nói chung.
Những điều bất
cập trên tựu trung không phải do các bên liên quan hay cộng
đồng chống lại sự phát triển mà vì ngay từ đầu quá
trình hình thành và phát triển dự án đã không rõ ràng và
thiếu sự tham vấn. Đa số người dân sẽ ủng hộ sự phát
triển nếu có sự tham vấn lấy ý kiến từ dân chúng, giới
chuyên môn để có một công trình hay dự án phát triển hài
hòa mà vẫn giữ được nét văn hóa, cảnh quan và lịch sử
của thành phố. Phát triển và bảo tồn không nhất thiết
đối chọi nhau mà có khả năng hỗ trợ nhau trong đời sống
kinh tế và văn hóa của một xã hội phát triển bền vững
và hài hòa.
Trong phạm vi bài
viết này, người viết chỉ đưa ra những nguyên tắc, phương
pháp và khung pháp lý có thể được dùng để tránh những
điều bất cập trong các dự án mà nhiều nơi trong nước
đang đối diện nhằm đạt được sự hài hòa giữa phát
triển và bảo tồn. Những nguyên tắc và phương pháp này
không phải mới vì chúng đã được áp dụng thành công ở
nhiều nước.
Bài học quan trọng
qua các kinh nghiệm được áp dụng thành công ở nhiều nước
là ý thức về di sản văn hóa lịch sử chỉ có thể phát
triển và được bảo tồn tốt đẹp, hay di sản được đánh
giá đúng giá trị thực của nó khi có sự tham gia của người
dân và cộng đồng. Giá trị của một di sản không chỉ dựa
vào kinh tế mà còn dựa vào văn hóa và tâm linh. Đây là nguyên
tắc cơ bản quan trọng nhất.
Kinh nghiệm của
các nước cho thấy, khi có sự tham gia của cộng đồng thì
công tác xếp loại, bảo tồn di sản văn hóa lịch sử, cảnh
quan sẽ hữu hiệu nhất và sự phát triển sẽ thuận lợi
nhất.
Làm sao đánh giá
một công trình, vật thể, hay di tích là cần bảo tồn hay
không? Ngoài giá trị kinh tế, văn hóa còn có giá trị lịch
sử, tinh thần ký ức cộng đồng và cảnh quan cần được
xem xét. Để thật công tâm, được mọi đối tác chấp nhận,
một cơ quan độc lập - Hội đồng di sản - nên được thành
lập để xem xét đánh giá dựa vào luật di sản các công
trình. Cơ quan này có danh sách di sản dựa trên nghiên cứu
chuyên môn và tham vấn cộng đồng để xác định hiện vật,
công trình hay di tích.
Hiện nay ở Việt
Nam, đa số các đơn xin phát triển dự án phải được đánh
giá tác động qua Luật Môi trường và Luật Di sản nếu chúng
có khả năng ảnh hưởng đến môi trường sống, di sản văn
hóa, lịch sử hay di sản thiên nhiên được liệt kê trong
danh sách di sản đã được công bố. Để có thể truyền
bá thông tin tốt hơn, thiết nghĩ các đơn này nên được
trưng bày để lấy ý kiến từ dân địa phương. Các ý kiến
của dân địa phương hay các tổ chức dân sự sẽ được
chuyển đến cho hội đồng di sản xem xét để duyệt các
đơn (xin xây cất, công trình phát triển của bất cứ công
trình nào). Nếu thấy có ảnh hưởng đến các di sản văn
hóa, di sản thiên nhiên thì Hội đồng sẽ đề nghị với
chính quyền địa phương bác đơn. Hội đồng có thể đưa
ra quyết định khác với các cơ quan chức năng đã thẩm định
và để tùy chính quyền địa phương quyết định. Thực tế
ở các nước, đa số các cơ quan chính phủ phải xem xét và
thẩm định lại trong các trường hợp này, bổ sung các ý
kiến từ hội đồng.
Dưới đây là một
số tiêu chuẩn có thể dùng để đánh giá những di sản nào
cần có sự bảo tồn hay giữ ít nhiều nguyên trạng khi phát
triển:
- Một hiện vật
quan trọng đã được biết và ghi trong quá trình lịch sử
văn hóa và thiên nhiên cấp địa phương, thành phố hay quốc
gia.
- Một hiện vật
có liên hệ chặt chẽ và đặc biệt đến cuộc đời hay
tác phẩm của một người, một nhóm người, đóng vai trò
quan trọng trong lịch sử văn hóa hay thiên nhiên của thành
phố.
- Một hiện vật
quan trọng có đặc tính mỹ thuật và/hay có sự sáng tạo
hay kỹ thuật cao.
- Một hiện vật
có liên hệ chặt chẽ và đặc biệt với một cộng đồng
hay một nhóm văn hóa ở địa phương về phương diện xã
hội, văn hóa hay tâm linh.
- Một hiện vật
có khả năng cho biết nhiều thông tin đóng góp vào sự hiểu
biết lịch sử văn hóa hay thiên nhiên.
Nói tóm lại sự
tham gia của cộng đồng là nguyên tắc cơ bản quan trọng
nhất. Họ có thể tham gia đóng góp ý kiến, tham gia thẩm
định dự án qua các nhà chuyên môn đại diện tri thức của
xã hội. Việc đặt cộng đồng địa phương làm nền tảng
trong công tác bảo tồn là ý niệm phù hợp với chính sách
chung của nhà nước Việt Nam và không khó để đặt ra một
qui trình thực hiện nguyên tắc này. Đã đến lúc chúng ta
nên áp dụng nguyên tắc này trong sự phát triển hài hòa bền
vững.
http://www.thesaigontimes.vn/121056/Bao-ton-va-phat-trien.html |