| Chiều
Bài thơ sau đây đề
tặng Nguyễn Khắc Hiếu.
Có thể chỉ tình cờ,
có thể Xuân Diệu đã cố ý chọn một bài tương đối ít
"Mới" của mình khi nghĩ đến nhà thơ cũ...
Tuy làm theo thể lục
bát và giọng không sôi nổi như điển hình "Thơ thơ",
Chiều vẫn không tiện sắp chung vào với, chẳng hạn, Thề
Non Nước.
"Bình cũ" nhưng "rượu
mới", không biết Tản Đà cạn chén rồi có khà được một
tiếng thưởng thức văn chương của hậu sinh chăng?
----
Hôm nay, trời nhẹ
lên cao,
Tôi buồn, không hiểu
vì sao tôi buồn...
Lá hồng rơi lặng
ngõ thuôn,
Sương trinh rơi kín
từ nguồn yêu thương.
Phất phơ hồn của
bông hường,
Trong hơi phiêu bạc
còn vương máu hồng.
Nghe chừng gió nhớ
qua sông,(1)
E bên lau lách thuyền
không vắng bờ.
- Không gian như có
dây tơ,
Bước đi sẽ đứt,
động hờ sẽ tiêu.
Êm êm chiều ngẩn
ngơ chiều,
Lòng không sao cả,
hiu hiu khẽ buồn...
Xa
cách
Em với anh đâu "cách"
bằng cây số
Nên "xích" bao nhiêu,
"xa" cứ bao nhiêu
Sao cho hồn một, đó
mới là điều
Tuy dẫu một, vẫn "chứa
đầy bí mật"!
----
Có một bận em ngồi
xa anh quá,
Anh bảo em ngồi xích
lại gần hơn.
Em xích gần thêm
một chút; anh hờn.
Em ngoan ngoãn xích
gần thêm chút nữa.
Anh vẫn giận. Em
mỉm cười vội vã
Đến kề anh, và
mơn trớn: "Em đây!"
Anh vui liền; nhưng
bỗng lại buồn ngay
Vì anh nghĩ: thế
vẫn còn xa lắm.
Đôi mắt của người
yêu, ôi vực thẳm!
Ôi trời xa, vừng
trán của người yêu!
Ta thấy gì đâu sau
sắc yêu kiều
Mà ta riết giữa
đôi tay thất vọng.
Dầu tin tưởng: chung
một đời, một mộng.
Em là em; anh vẫn
cứ là anh.
Có thể nào qua Vạn
Lý Trường Thành
Của hai vũ trụ chứa
đầy bí mật.
Thương nhớ cũ trôi
theo ngày tháng mất,
Quá khứ anh, anh không
nhắc cùng em.
- Linh hồn ta u ẩn
tựa ban đêm,
Ta chưa thấu, nữa
là ai thấu rõ.
Kiếm mãi, nghi hoài,
hay ghen bóng gió,
Anh muốn vào dò xét
giấc em mơ,
Nhưng anh giấu em
những mộng không ngờ,
Cũng như em giấu
anh những điều quá thực.
Hãy sát đôi đầu!
Hãy kề đôi ngực!
Hãy trộn nhau đôi
mái tóc ngắn dài!
Những cánh tay! hãy
quấn riết đôi vai!
Hãy dâng cả tình
yêu lên sóng mắt!
Hãy khăng khít những
cặp môi gắn chặt
Cho anh nghe đôi hàm
ngọc của răng.
Trong say sưa, anh sẽ
bảo em rằng:
"Gần thêm nữa! thế
vẫn còn xa lắm!".
Đây
mùa thu tới
Này liễu chịu tang,
này áo mơ phai, này lá run rẩy, này nhánh khô gầy... Rồi
này trăng tự ngẩn ngơ, non nhạt sương mờ, rét luồn trong
gió, đò vắng người sang, mây vẩn từng không, chim bay mất
hút, khí trời u uất... "Mùa thu tới - mùa thu tới" như thế,
trách sao "ít nhiều thiếu nữ...".
Nhưng như thế... việc
gì đến Xuân Diệu? Ông là thi sĩ của mùa xuân, là con chim
chuyên ca "bài ca sự sống"...
Có lẽ, khi người ta
say đắm màu xanh, mà "sắc đỏ (và cả sắc vàng) rũa màu
xanh" thì người ta khó khỏi động lòng...
Đọc thơ thu Mới, nhớ
thơ thu cũ:
"Ao thu lạnh lẽo nước
trong veo
Một chiếc thuyền câu
bé tẻo teo...".
Mới hay, mà cũ cũng
vẫn hay.
----
Rặng liễu đìu hiu
đứng chịu tang,
Tóc buồn buông xuống
lệ ngàn hàng;
Đây mùa thu tới
- mùa thu tới
Với áo mơ phai dệt
lá vàng.
Hơn một loài hoa đã
rụng cành
Trong vườn sắc đỏ
rũa màu xanh;
Những luồng run rẩy
rung rinh lá...
Đôi nhánh khô gầy
xương mỏng manh.
Thỉnh thoảng nàng
trăng tự ngẩn ngơ...
Non xa khởi sự nhạt
sương mờ...
Đã nghe rét mướt
luồn trong gió...
Đã vắng người
sang những chuyến đò...
Mây vẩn từng không,
chim bay đi.
Khí trời u uất hận
chia ly.
Ít nhiều thiếu nữ
buồn không nói
Tựa cửa nhìn xa,
nghĩ ngợi gì.
Lời
thơ vào tập
Gửi hương
Năm 1938 Xuân Diệu xuất
bản Thơ thơ, năm 1945 Gửi hương cho gió.
Tính cả hai thi tập,
"con chim xanh" khi ấy đã "ngứa cổ hát chơi" lắm lắm bài
độc đáo rồi, cái giọng "réo rắt" của nó đã vang khắp
cả trời thơ rồi. May quá, vậy mà nó chưa "vỡ cổ", chưa
"héo tim xanh", chưa "sa rụng giữa bình minh", sau đó vẫn còn
tiếp tục "ca" thêm được mấy chục năm nữa.
Sau 1945 chim "hát" tuy
có khác giọng đi, bớt "giục giã", bớt "vội vàng", nhưng
nhiều lúc nghe vẫn rất dễ lọt tai, vào đến tận lòng!
----
Tôi là con chim đến
từ núi lạ,
Ngứa cổ hát chơi,
Khi gió sớm vào reo
um khóm lá,
Khi trăng khuya lên
ủ mộng xanh trời.
Chim ngậm suối đậu
trên cành bịn rịn,
Kêu tự nhiên, nào
biết bởi sao ca.
Tiếng to nhỏ chẳng
xui chùm trái chín;
Khúc huy hoàng không
giúp nở bông hoa.
Hát vô ích, thế mà
chim vỡ cổ,
Héo tim xanh cho quá
độ tài tình.
Ca ánh sáng bao lần
dây máu đỏ,
Rồi một ngày sa
rụng giữa bình minh.
Tôi réo rắt, chẳng
qua trời bắt vậy.
Chiếc thuyền lòng,
nước đẩy phải trôi theo.
Gió đã thổi, cho
nên buồn phải dậy;
Hồn vu vơ, tội ấy
ở mây đèo!
Nghiệp tài tử nghìn
xưa đông lắm chắc;
Chúng tôi hùn làm
một kiếp đa duyên
Cảm nếp trán của
người lo sáu khắc,
Thương năm canh nước
mắt những ai phiền.
Nghề lựa chữ, thôi
một trò trẻ nhỏ!
Dăm câu vui đắp
đổi với câu sầu;
Sương với bóng,
không nghĩa gì tỏ rõ;
Xin đừng cười!
đời có nghĩa chi đâu?
Tiếng tôi hát chẳng
làm ai tươi nở,
Nhưng sách này, tôi
để cả trái tim;
Giở cho khéo, kẻo
lòng tôi động vỡ;
Hồn người tình
mỏng lắm, xếp cho êm!
Nắng cũ phai rồi,
lòng tôi vẫn cất
Một chiều ong vàng
đẹp sắc năm mây.
Xuân vội bước,
nhưng mà hương chẳng mất:
Tôi với tay giam giữ
ở trong này.
Nếu trang giấy có
động mình tuyết bạch,
Ấy là tôi dào dạt
với âm thanh.
Hồn thắc mắc vẫn
đi về với sách,
Dưới tay ai xem lại
nỗi lòng mình.
Vâng, đáng lẽ làm
xong tôi giữ lấy;
Vui gì đâu mà đưa
đẩy dương tranh,
Nhưng, cũng lạ! nỗi
tình đau khổ ấy,
Ðể riêng tây, như
có chỗ không đành.
Thôi thì đó, nói
cùng nhau cho thỏa.
Ai có thương thì
tôi cũng cảm ơn,
Ai có ghét, tôi cũng
cười khuây khỏa;
Lỗi vì tôi, tôi
đâu dám giận hờn.
Nhưng nghĩ lại: sống
vẫn là hơn chết;
Gần hơn xa; yêu mến
ngọt ngào thay!
Nên, thú thật, tôi
mong nhiều kẻ biết
Xem nhiều thơ và
nhớ lại nhiều ngày.
Và nghĩ ngợi: "Ai
mà ai oán thế!
Ở nơi đâu mà giọng
nói tiêu tao!"
Thưa, một kiếp ai
không từng nhỏ lệ!
Ta cùng buồn: mơn
trớn vuốt ve nao!
Và hãy yêu tôi, một
giờ cũng đủ,
Một giây cũng cam,
một chút cũng đành;
Khổ tôi hát, loài
người xin chớ phụ!
Cô hãy dịu dàng;
chầm chậm, thưa anh!
Thơ tôi đó, gió lùa
đem tỏa khắp!
Và lòng tôi, mời
mọc bạn chia nhau.
Trông thấy nghìn
môi rượu mùa ăm ắp,
Tôi sẽ vui được
có tấm lòng sầu.
Tôi là con chim đến
từ núi lạ,
Ngứa cổ hát chơi;
Hãy nghe lấy. Còn
như sao rỉ rả,
Hỏi làm chi! Tôi
không biết trả lời.
Xuân
đầu
Nhầm sao được cái
giọng thơ sôi nổi ấy! Thường sôi rồi nguội nhưng thơ
tình Xuân Diệu không nguội mà cứ tiếp tục sùng sục chực...
trào, hết bài này sang bài khác, cho đến mãi Cách mạng tháng
Tám mới bắt đầu giảm nhiệt độ.
Xuân biết bao xuân nhưng
với Xuân chỉ một xuân đầu là đáng kể. Xuân không cần
dài, vì chỉ "một phút nhìn nhau" là đã "vô cùng"...
Ờ, mà sao tên khai sinh
của nhà thơ lại hợp với thơ thế nhỉ. "Xuân Diệu" là
cái vẻ tươi đẹp diệu kỳ của mùa xuân. "Thiêng liêng quá"!
----
Trời xanh thế! hàng
cây thơ biết mấy!
Vườn non sao! đường
cỏ mộng bao nhiêu!
Khi Phạm Thái gặp
Quỳnh Như thuở ấy,
Khi Chàng Kim vừa
được thấy Nàng Kiều.
Hỡi năm tháng vội
đi làm quá khứ,
Trở về đây! và
đem trở về đây
Rượu nơi mắt với
khi nhìn ướm thử,
Gấm trong lòng và
khi đứng chờ ngây.
Và nhạc phất dưới
chân mừng sánh bước;
Và tơ giăng trong
lời nhỏ khơi ngòi;
Tà áo mới cũng say
mùi gió nước,
Rặng mi dài xao động
ánh dương vui.
Thiêng liêng quá, những
chiều không dám nói,
Những tay e, những
đầu ngượng cúi mau;
Chim giữa nắng sao
mà kêu đến chói!
Ôi vô cùng trong một
phút nhìn nhau.
Hoa
đêm
Vì "trăng mối lái phủ
màng tơ ảo mộng", mọi thứ trong đêm bỗng hóa người. Hoa
là "họ" là "nàng", giây phút là "đoàn", gió là "chàng" là
"công tử"...
Vẫn dưới "màng tơ
ảo mộng" của trăng, các ghi nhận của giác quan bỗng trở
nên lẫn lộn, khó phân biệt: "tiếng" bỗng "thơm", "âm điệu"
bỗng như "màu sắc"...
Nhớ Hàn Mặc Tử. Cái
ánh trăng - "ánh nguyệt tuôn trời" -, nó khiến một số tâm
hồn Bình Định bỗng như... mọc cánh, tung cánh tìm lên "cõi
xa bay"!
----
Chen lá lục, những
búp nhài mở nửa,
Hớp bóng trăng đầy
miệng nhỏ xinh xinh.
Vì gió im, và đêm
cứ làm thinh.
Đoàn giây phút cũng
lần khân nghỉ đã.
Trăng ở đó; đất
vườn thêu bông lá;
Trời trên kia vàng
mạ, sáng như băng;
Lá lim dim trên mấy
ngọn bằng-bằng;
Cành lả lả tưởng
chờ ai đón đẩy.
Ôi vắng lặng!
Trong giờ mơ ngủ
ấy,
Bỗng hoa nhài thức
dậy, sánh từng đôi;
Hoa nhài xanh, dưới
ánh nguyệt tuôn trời,
Ánh nguyệt trắng
trên hoa nhài đúc sữa.
Sao họ khéo nõn nà
mà bỡ ngỡ,
Những nàng hoa chờ
đợi gió phong lưu;
Chiều khả liên áo
mới, khẽ nghiêng đầu,
Mỗi cánh bướm yêu
yêu thân tuyết bạch.
Nguyệt lác đác tiếng
nở dòn lách tách
Lòng phơi phới chừng
đợi cái ong châm;
Miệng thở ra hương,
hương tỏa tình ngầm,
Hoa kỹ nữ đã mở
lời trêu ghẹo.
Chàng gió lại đi
khuya ngoài khuất nẻo,
Nghe tiếng thơm, liều
liệu đến tìm hương.
Cánh-du-lang tha thướt
phất qua tường,
Áo công tử giải
là vương não nuột.
Này hoa ngọc đã
giật mình trắng muốt,
Thoảng tay tình gió
vuốt bỗng lao đao:
- Hương hiu hiu, nên
gió cũng ngọt ngào,
Hôn nhỏ nhỏ mà
đầu hoa nặng trĩu.
Là màu sắc hay chỉ
là âm điệu?
Là hương say hay chính
ấy rượu thơm?
Gió canh khuya hay nghìn
ngón tay ôm?
Trăng mối lái phủ
màng tơ ảo mộng...
Gió chắp cánh cho
hương càng tỏa rộng,
Xốc nhau đi vào khắp
cõi xa bay
Và hương bay, thì
hoa tưởng hoa bay...
Mãi
mãi
"Mãi mãi là trong những
phút giây"?
Thì cũng như:
"Ôi vô cùng trong một
phút nhìn nhau".(2)
Và như "thà một phút
huy hoàng rồi chợt tối".(3) Tối là chỉ bên ngoài chứ bên
trong lòng người thì mãi mãi "huy hoàng"...
"Diệu Xuân mãi
mãi hôm nay,
Thơ thơ nở rộ
cuồng say một đời"!
Bài này tuy xuất bản
năm 1949 nhưng rõ ràng thuộc vào mạch tiền chiến. Thể song
thất lục bát rất hiếm trong thơ Mới, càng hiếm trong thơ
Mới của Xuân Diệu. "Mãi Mãi" đem ra ngâm nga, thấy quả nhiên
rất hợp.
----
Vâng, anh sẽ yêu em
mãi mãi;
Mãi mãi là trong những
phút giây...
Sắc hồng mãi mãi
hôm nay,
Hoa sim nở rộ cuồng
say một đồi;
Em nói nhỏ: "Hỡi
người yêu dấu,
Hãy yêu em mãi mãi
nghe anh!"
Say sưa anh cũng dặn
tình:
"Yêu anh mãi mãi nghe!
mình yêu anh."
Hoa nửa buổi muốn
thành vạn thuở,
Lòng một đời tính
độ ngàn năm;
Sông trôi núi lở
âm thầm,
Ðường đi vũ trụ
có cầm được đâu!
Nhưng ta sẽ yêu nhau
mãi mãi...
Mãi mãi là trong những
phút giây;
Lâu dài là bóng,
là mây,
Là môi kỳ ngộ,
là tay hảo cầu.
Mãi mãi ở trong câu
hò hẹn;
Mãi mãi trong ý nguyện
bình sinh;
Thời gian không phải
của mình,
Tính chi mãi mãi bằng
tình tháng năm?
- Vâng, anh sẽ yêu
em mãi mãi,
Trong phút giây ân
ái muôn đời.
Mai kia dù có rẽ
rời,
Đôi ta đã mãi mãi
ngồi bên nhau.
Đi
núi
Tưởng tượng một người
"da vang nắng ngàn", "giọng pha tiếng suối", "mắt say trời
xanh", hai tay bưng đầy... gió, hai chân "từng bước khẽ, dìu
dặt tới người thương"! Xuân Diệu đó.
Định tìm xem năm "đi
núi" Xuân bao nhiêu tuổi mà còn tình tứ thế, nhưng sực nhớ:
"Tình không tuổi, và xuân không ngày tháng".(4)
----
Em! Anh đi núi về
Ðầu còn ngân gió
núi,
Da còn vang nắng ngàn,
Giọng còn pha tiếng
suối.
Em! anh từng bước
khẽ
Tay bưng đầy gió
hương;
Có cả hoa ngô núi
Lay cờ trong lũng
sương;
Có cả hoa chuối rừng
Đỏ lóe trên lùm
biếc.
Em! anh đi núi về
Gặp mây đèo quấn
quít.
Trời xanh trên những
đỉnh
Đã bọc cả người
anh;
Trên cao nhìn biển
núi
Mắt hãy còn say xanh.
Băng cao lại vượt
mau
Núi non một tháng
trường;
Hôm nay từng bước
khẽ
Dìu dặt tới người
thương.
Đời
anh em đã đi qua
"Em đi, anh ngóng trông
chừng
Anh về, miệng đã gọi
lừng: em ơi!".
Em đi qua đời anh "sáng
thơm như một luồng hoa", vậy mà anh không giữ em lại được,
tiếc quá.
Không biết chuyện gì
đã xảy ra khiến ân tình chỉ vỏn vẹn "bốn năm kỳ diệu".
Chỉ biết sau khi bị đẩy ra khỏi "thiên đường cõi trần",
sau khi "lại khép trời xanh", thì Xuân Diệu tiếp tục "sống
bằng nhớ lại nguồn vui (...) khi ôm cả đất trời cùng em".
Em đi mất rồi, nhưng em đã "chất cho anh biết bao nhiêu" "ánh
hương" đủ "thơm thanh suốt đời". "Muôn vàn cảm tạ em yêu"!
----
Đời anh em đã đi
qua
Sáng thơm như một
luồng hoa giữa đời
Hiểu làm sao hết,
em ơi
Bốn năm kỳ diệu,
đất trời, nhờ em.
Ngôi nhà cánh cổng
trái tim
Khóm cây, con mắt
ngày đêm đón mừng.
Em đi, anh ngóng trông
chừng
Anh về, miệng đã
gọi lừng: em ơi!
Bữa ăn thành một
hội vui,
Có em gắp với, rau
thôi cũng tình;
Cảnh thường cũng
hóa ra xinh;
Có em, anh hết ngẫm
mình bơ vơ.
Bốn năm đầm ấm
say sưa,
Tình yêu có biết
hạn bờ nào đâu.
Bốn năm nhưng cũng
qua mau,
Cõi trần ai được
ở lâu thiên đường!
Giã từ, từ biệt
đôi phương
Ðôi nơi, đôi ngả,
đôi đường, khổ anh!
Bốn năm lại khép
trời xanh
Nhớ em như một mộng
lành mà thôi.
Từ đây anh lại
trong đời
Bữa cơm ngồi với
một đôi đũa cầm,
Giường kia một bóng
anh nằm;
Phòng văn một sách
đăm đăm sớm chiều.
Muôn vàn cảm tạ
em yêu
Chất cho anh biết
bao nhiêu ân tình!
Ai hay anh đã để
dành
Ánh hương một thuở
thơm thanh suốt đời?
Sống bằng nhớ lại
nguồn vui,
Nhớ khi ôm cả đất
trời cùng em... (Thanh
Hóa 23-6-1965)
Cây
đời mãi mãi xanh tươi
Mọi lý thuyết đều
đầy khái niệm. Khái niệm là thực tại sau khi đã đi qua
trí óc ta. Thực tại vốn sống động, nhưng trí óc ta lọc
hết chất sống, cho nên mọi khái niệm đều cứng đờ.
Nếu trông "cây đời"
mà ta không nghĩ gì hết, chỉ tập trung cảm, thì trong ta sẽ
có một cái gì đó cũng "mãi mãi xanh tươi"...
----
Mọi lý thuyết đều
màu xám, và cây đời vĩnh viễn xanh tươi
Vĩnh viễn chim ca,
vĩnh viễn nắng cười
Vĩnh viễn anh yêu
em, như yêu sự thật
Và cây đời mãi
mãi xanh tươi.
Mãi mãi em ơi
Cây đời chĩu trái
Gió trong lá mùa thu
rồi trở lại
Rì rào đôi ta tình
ái muôn đời.
Trong mắt đen em mãi
mãi ánh trời
Ngời qua một sợi
tóc buông rũ trán
Mãi mãi môi em nhụy
đời vô hạn
Và cây đời ôi!
sáng lạn xanh tươi. (1 - 1971)
Hoa
anh ơi
"Toàn cây là một nỗi
lòng nở hoa"...
Không biết cây gì, mà
lại nở thành... nỗi lòng Xuân Diệu.
Mà cần gì là cây gì,
cứ bên "em" "nắm tay trò chuyện thầm thì", một lúc em "ơi",
thế là "anh" nở!
----
Hoa này là hoa "anh
ơi",
Là hoa một buổi
đẹp trời, ta đi
Nắm tay trò chuyện
thầm thì,
Bỗng nhiên em thốt:
"Hoa gì? anh ơi!"
Cây thanh một tán
lá cười,
Một vừng hoa nở
hồng tươi một vùng.
Sắc đào như thể
rung rung,
Toàn cây là một
nỗi lòng nở hoa.
Anh tìm tên mãi không
ra,
Phải anh đào? hoặc
như là ô môi?
Biết bao yêu mến
trong lời
Thốt kêu hai tiếng
từ nơi ruột rà.
Từ rày xin đặt
tên hoa:
"Hoa-anh-ơi" - một
chiều ta - nở đầy.
Đứng
chờ em
Chao ơi, thơ của
"Thơ
thơ" đây sao. Nào đâu những lời "Giục Giã", ý "Vội
Vàng" một thời từng... bắn liên thanh. "Anh" nay đã "vun được
đức kiên trì"!
Nào chỉ một "đức".
Xưa "kiếm mãi, nghi hoài, hay ghen bóng gió", thậm chí "muốn
vào dò xét giấc em mơ", nay dù em không đến, dù "thức ăn
kia gắp một mình, tủi lòng, anh vẫn vững đức tin"!
Đức hai, tài cũng ít
nhất hai: tiếp em, anh không chỉ chuẩn bị vòng tay, nụ hôn,
mà còn trổ tài nấu nướng,"chăm (...) cái bếp nhà", tài
"dọn bưng ra" tận bàn tận phản. Anh "tâm thành" mong "vào
bát cho em vị đậm đà", có biết hỡi em!
Nhưng chớ ai tưởng
"tài đức" thế, là "dạ anh" đã thôi "cháy" nhé. Lục tuần
vẫn "khổ mong chờ", Xuân nay đằm thắm hơn chứ không phải
tươi kém Xuân xưa.
----
Trong buổi chiều hôm
bóng nhá nhem
Anh ra trước cổng
đứng chờ em
Nhận từng vóc dáng
từ xa tới
Lọc lấy một hình
anh thuộc quen.
Anh thấy ai ai cũng
vội vàng
Như chim hôm thoi thót
về rừng
Người đi xe đạp
đãm chiêu lắm
Nghĩ bếp nhà đang
lửa bập bùng.
Anh cũng chăm xong cái
bếp nhà
Tâm thành cơm nước
dọn bưng ra
Một tuần mong đến
hôm nay tiếp
Vào bát cho em vị
đậm đà.
Nhưng bóng hoàng hôn
đặc lại rồi
Hình em anh thuộc
thế mà - ôi!
Mấy phen suýt nữa
reo "Em đến!"
Lại an ủi lòng:
"Hãy đợi thôi!".
Anh đứng như trồng,
chẳng chịu đi
Nhớ nhung vun được
đức kiên trì
Anh nhìn nét mặt
người qua vội
Thông cảm muôn đời
những biệt ly.
Nếu thức ãn kia gắp
một mình
Tủi lòng, anh vẫn
vững lòng tin
Thương em vất vả,
anh quên hết
Nỗi khổ mong chờ
cháy dạ anh. (18-8-1976)
|