Văn phẩm trên thế giới viết về Kafka như là một hiện tượng lạ. Kafka được biết như một nhà văn viết tiếng Đức gốc người Tiệp với nhiều tác phẩm mà lúc ông còn sống không được xuất bản. Một số tác phẩm của Kafka, được phát hành ngoài ý nguyện của ông, chứa những tư tưởng lạ kỳ của một nguời đàn ông sinh vào thế kỷ 20. Kafka cũng thường đau ốm bệnh tật liên miên và nhiều khi bị suy sụp tinh thần nặng nề. Điều này có ảnh hưởng rõ rệt trong nhiều tác phẩm của ông. Một trong những tác phẩm được biết đến nhiều nhất và được dịch sang Anh ngữ là "Die Verwandlung" The Metamorphosis (1915).

Kafka lớn lên trong bầu không khí có nhiều bất hòa trong gia đình và sự ruồng bỏ của xã hội mà Kafka đã có kinh nghiệm vì thuộc thành phần thiểu số Do-thái ở Prague. Khi còn trẻ, thái độ của Kafka với nguồn gốc Do-thái rất mơ hồ và Kafka đã bày tỏ ý nghĩa trong cuốn nhật ký của ông rằng ông không có điểm nào chung với cộng đồng Do-thái. Kafka học trường học Đức từ nhỏ đến lớn. Trong thời gian làm việc cho hãng bảo hiểm, Kafka bắt đầu viết tường trình về tai nạn kỹ nghệ cùng nguy hiểm cho sức khoẻ trong lúc làm việc, cùng viết chuyện ngoài giờ làm việc. Hầu hết chuyện của Kafka đều có một kết cuộc nửa vời để người đọc tự suy ngẫm và kết luận.

Kafka làm việc trong ngành bảo hiểm (1907-1923) bắt đầu từ vị trí nhân viên văn phòng ở chi nhánh Prague của một công ty của Ý và sau đó làm cho Viện Bảo hiểm tai nạn cho công nhân của thành phố Prague.

Trong cuộc sống tình cảm, Kafka thay đổi nhiều bạn gái, có nhiều cuộc tình, ba lần đính hôn rồi lại hủy bỏ. Năm 1912 Kafka làm bạn với một người đàn bà 24 tuổi mang tên Felice Bauer, cuộc tình kéo dài năm năm. Thời gian này là thời gian Kafka viết chuyện Metamorphosis (Die Verwandlung). Felice sau đó sang Mỹ sinh sống và chết năm 1960.

Đại chiến thứ nhất đã làm Kafka ngưng viết chuyện ngắn và tiểu thuyết nhưng vẫn tiếp tục viết thư và nhật ký.

Cũng giống như chuyện The Metamorphosis ngay câu mở đầu cho hay một ngày thức giấc Gregor thấy mình biến thành con bọ thì trong The Trial Kafka cũng bắt đầu bằng một câu như Josep K bị bắt giữ một buổi sáng dù Josep K không làm chi sai trái.

Năm 1917 Kafka khám phá ra mình bị bệnh lao phổi, trong thời gian chữa trị Kafka làm bạn với Milena Jesensk, một văn sĩ trẻ. Không lâu sau đó, Milena rời Kafka. Sau khi chia tay với Kafka, Milena hoạt động chính trị, trở nên một nữ anh hùng Kháng chiến và sau đó chết trong trại tập trung vào năm 1944. Tài liệu cho rằng Kafka đã chia tay với Milena vì Kafka có vấn đề trong chuyện ân ái (sợ hãi tình dục).

(Sau khi Kafka chết, Milena đã viết một bài phúng điếu nói rằng Kafka là một người nhìn quá rõ, sống quá khôn, và quá yếu đuối để chống trả, ông đã bị kết tội phải nhìn thế giới qua một cái nhìn bưng bít rõ ràng mà ông ta không chịu nổi nữa đến nỗi phải tự hủy diệt đến chết.)

Sau khi cuộc tình với Milena tan vỡ, Kafka viết cuốn tiểu thuyết chót The Castle.

Kafka về hưu năm 1922 và sống đạm bạc với tiền hưu trí và trợ giúp đôi khi của bố mẹ. Năm 1923 Kafka gặp Dora Dymant một người đàn bà 25 tuổi, thuộc Do thái Cơ đốc làm việc trong bếp một trại lễ. Năm 1924 sức khoẻ và tài chính suy sụp, Kafka dọn đến nhà dưỡng Kierling ở ngoài thành Vienna và sống với Dora.

Kafka chết ngày 3 tháng 6, 1924. Cuốn tiểu thuyết cuối cùng viết dở dang được phát hành năm 1927 với đề tựa America.

Thành phố Prague tuyên dương và vinh danh Kafka với một tượng điêu khắc bằng đồng, đó là tượng một người đàn ông đang đi bộ không có đầu với Kafka ngồi trên vai. Tượng do Jarolav Rona sáng tạo phỏng theo ý của câu chuyện "Description of a Struggle." Tượng được đặt ở một con viên nhỏ nằm giữa Spanish Synagogue và nhà thờ Holy Spirit. Tượng được bảo trợ bởi Franz Kafka Society, một hiệp hội đuợc thành lập sau sự sụp đổ của chế độ Cộng sản năm 1989 với mục đích cổ võ di tặng của Kafka và những nhà văn Do-thái và Đức ở Prague.

Franz Kafka sống tại the House at the Minute, gần Old Town Square, từ 1889 đến 1896.	Có thời gian Kafka sống ở căn nhà phía sau Nhà thờ Our Lady of Tyn

Tấm bảng đồng đen ghi dấu nơi Franz Kafka ra đời ngày 3 tháng 7, 1883 (phía trên nơi bán rượu Batalion Schapps nằm tại góc phố Maislova và Kaprova, Prague). Căn nhà này đã bị phá bỏ vào năm 1897-98, chỉ còn lại mặt tiền cửa chính như trong hình.

Hình dưới bên trái là cầu Charles (xây năm1357), một cầu đi bộ nối liền Old Town với Lesser Town, thường được Kafka nhắc đến trong chuyện, thư, nhật ký của ông.

1889-1895 học trường tiểu học Đức

1893-1901 Theo học trường prep school German State Gymnasium. Bắt đầu viết văn.

1901-1906. Bắt đầu nghiên cứu văn chương Đức và Luật tại Đại học Ferdinand Kart ở Prague

1902. Quen với Max Brod

1904-1905: viết Description of a Struggle

1905-1906. Làm việc ở toà án về Criminal và Civil Law tại Prague

1907-1908: viết Wedding preparations in the Country

1908: làm việc với Công ty bảo hiểm Tai nạn cho nhân viên làm việc

1909: xuất bản hai phần cuốn Description of a Struggle

1910 : bắt đầu viết nhật ký và viết sơ khởi Amerika cùng đi du lịch Berlin và Pháp.

1911: nghiên cứu văn hoá Do thái và du lịch Thụy sĩ, Italy, và Pháp với Max Brod.

1912: quen biết và bắt đầu viết thường xuyên cho Felice Bauer ở Đức. Kafka viết The Judgement, The Metamorphosis, và 7 chương đầu của Amerika.

1913: Xuất bản sách đầu tiên Meditation, và sau đó The Stocker và The Judgement. Kafka đi Berlin thăm Felice Bauer, và du lịch Vienna, và Italy.

1914: viết Memoirs of the Kalda Railroad, và In the Penal Colony. Bắt đầu viết The Trial. Kafka đính hôn và r ồi huỷ bỏ đính hôn với Felice Bauer trong cùng một năm 1914. Sau đó Kafka rời nhà bố mẹ, gặp Grete Bloch, và đi du lịch Germany

1915: hoà giải với Felice Bauer, tiếp tục viết The Trial, nhận giải Fontane cho cuốn The Stocker. The Metamorphosis được cho xuất bản, Kafka viết The Village Schoolmaster. Greta Bloch viết chuyện kể rằng có sanh một con trai với Kafka mà Kafka không hề hay biết.

1917: Kafka và Bauer đính hôn lần thứ hai, nhưng sau 5 tháng lại hủy bỏ. Sau khi biết là bị bệnh lao phổi, Kafka nghỉ làm, dọn về quê sống với cô em tên Ottla một thời gian và viết nhiều chuyện ngắn

1918: viết The Bucket -Rider. Trở về Prague, làm bán thời gian cho hãng bảo hiểm. Kafka gặp Julie Wohryzek. Do sức khoẻ suy thoái, Kafka phải dọn vào nhà dưỡng bệnh nhiều lần.

1919: Kafka đính hôn với July Wohryzek nhưng rồi lại hủy bỏ vào cuối năm1919. Viết Letter to His father, In the Penal Colony, A Country Doctor.

1920: nghỉ làm việc, gặp và yêu Milena Jesenská-Pollak, một nhà văn người Tiệp. Bắt đầu viết nháp The Castle.

1921: làm việc trở lại và xuất bản The Bucket Rider.

1922: Về hưu hoàn toàn và yêu cầu Max Brod hủy bỏ những công trình sáng tạo của mình sau khi chết. Kafka tiếp tục hoàn tất The Castle, viết A Hunger Artist, Investigations of a Dog, và On Parables. Kafka cắt đứt liên hệ với Milena.

1923 Kafka về Berlin sống với người bạn gái mới Dora Dymant. Kafka viết The Burrow và Josephine the Singer.

1924: Kafka trở về Prague. Chết ngày 3 tháng Sáu tại nhà dưỡng bệnh Kierling gần Vienna. Mộ chôn ngày 11 June trong nghĩa địa Do Thái ở Prague. Cuốn chuyện ngắn A Hunger Artist đuợc xuất bản sau khi Kafka chết.

Franz Kafka

"Khi Gregor Samsa thức giấc sau một giấc ngủ với những giấc mơ xáo trộn hắn nhận ra mình đã biến dạng thành một con bọ quái dị đang nằm trên giường."
 

Grete Samsa- Người em gái đã chãm sóc và lo thức ãn choGregor.

Herr Samsa- Người cha đã ném trái táo rớt lên lưng người thành bọ Gregor và trở lại làm việc sau khi mất nguồn lợi tức của người con.

Frau Samsa- Người mẹ lo lắng cho thân phận đứa con Gregor người thành bọ nhưng bất lực không thể giúp được chi.

Những kẻ ở thuê tại nhà của gia đình Samsa

Người đàn bà giúp việc khám phá ra Gregor người thành bọ đã chết.

Phòng ăn là nơi cả gia đình thường tụ tập để nói chuyện và ăn uống.

-Theo Royal Pascal: "Chuyện Hóa Thân được viết theo lối kể chuyện khách quan. Chính lối viết khách quan này đã giải tỏa được cái cãng thẳng của câu chuyện cùng lúc mang lại cho người đọc những cảm giác mơ hồ kỳ lạ tuồng như chính họ cũng đã hiện diện trong cốt chuyện". (Trong Haugen, 2002, tr. 37). Trừ một số ngoại cảnh ở vài trang chót, độc giả biết đuợc câu chuyện qua tiềm thức của nhân vật Gregor Samsa. Người kể chuyện này tự nhận mình như chính là Gregor, từ cái nhìn, tai nghe, và bắt buộc chấp nhận sự thật mình chính là nạn nhân của câu chuyện. Người thuật chuyện đã dựng lên một bối cảnh, thêm vào dần dần từng chi tiết làm người đọc càng đọc càng căng thẳng càng hỏi đó chỉ là một giấc mơ hay sự thật. Sự kích thích dẫn đến một kết cuộc không phải tròn trịa, không phải đọc xong mà gấp trang sách lại mà là để suy ngẫm tự tìm một đáp số.

-Gregor có phải là một sinh vật ăn bám không?

Nhân vật chính Gregor đang là một người có công việc làm bình thường, bỗng một sáng thức dậy thấy mình biến dạng hóa thân thành một con bọ quái dị, và từ đó phải sống bám vào gia đình. Sư hóa thân hiểu theo nghĩa bóng có phải chăng là một biến chuyển của sự xung đột nội tâm không có lối nào khác hơn để diễn tả. Theo Thomas F. Barry (trong Haugen, 2002, tr. 45) thì: Kafka có một cuộc sống bị ảnh hưởng nặng nề từ một người cha độc ðoán, là một người sống nhờ vào bố, và những người đàn bà làm bạn với Kafka hình như không thật sự có ảnh hưởng mà chỉ để Kafka có thể duy trì cuộc sống bằng xương bằng thịt và tâm linh. Với tiềm thức của người có suy nghĩ giam hãm trong một cơ thể con bọ dị hợm đáng ghét, Gregor đã đe dọa sự an ổn của cả gia đình. Sự hóa thân là dấu hiệu của sự xung khắc nội tâm không giải tỏa được và làm Gregor thấy mình là một ăn bám vô nghĩa không có lối thoát (không tìm đuợc thức ãn mình muốn). Phải chãng cái thức ãn mà Gregor mòn mỏi trông tìm chính là những tiếng nhạc của Grete, cô em gái trình diễn đàn violin cho ba người khách ở mướn nghe.

Gregor đã dần dần bị bỏ quên, gia đình không ai muốn nhìn đến vì họ đều bận rộn mưu sinh, cuối cùng anh chết trong cô đơn tuyệt vọng như một con bọ đáng kinh tởm, người đàn bà giúp việc báo tin anh chết và cả nhà như trút đi một gánh nợ. Không ai biết người đàn bà giúp việc đã vứt bỏ con bọ ra sao, và chẳng ai quan tâm hỏi han hay thương xót. Và sau khi anh chết thì cuộc sống của gia đình trở lại bình thường nhanh chóng với những hy vọng hướng về tương lai và quan tâm đến cô em gái của Gregor.

-Chúng ta cũng thấy trong chuyện Hóa Thân là sự tự xa lạ của Gregor với thế giới chung quanh, hay là sự xa cách đến độ lạ lùng của Kafka với xã hội ông sống. Sinh ra ở Tiệp, theo đuổi nền giáo dục Ðức, nói tiếng Đức nhiều hơn nói tiếng Tiệp, sống trong môi trường nhiều áp lực của cha, lớn lên giữa hai nguồn văn hóa khác biệt đã làm Kafka có nhiều giằng xé, nhiều dằn vặt. Văn của ông như cho thấy ông luôn luôn đi tìm một thứ thức ãn, một thức ãn mà Kafka tìm hoài không thấy cho nên cả đời ông vẫn chỉ là một kẻ không căn cước, một kẻ mang bản án lưu đày. Nhân vật trong thế giới chuyện ngắn, nhật ký, thư của ông hầu như đều mang cá tính cô đơn, không danh tính, không diện mạo rõ rệt. Như trong Hóa Thân, Gregor biến dạng thành con bọ quái dị có nhiều chân, một con bọ lớn đủ để có thể cố gắng mở đuợc cánh cửa phòng, có thể nhỏ vừa lọt xuống gầm ghế sofa, bò trên tường và trần nhà, v.v...

Kafka không hòa đồng với dân Tiệp vì ông theo học trường Đức, và quen thuộc với văn hóa Ðức, nhưng với người Đức thì ông bị họ lạnh nhạt vì ông là ngưòi Do-thái.

Và nói về phương diện tâm lý thì chuyện Hóa Thân mở cánh cửa cho thấy cảm tưởng của Kafka đối với người cha, với vấn đề xã hội và chính trị.

Qua chuyện Hóa Thân, Kafka cho thấy cái nhìn hiện thực của ông về sự bế tắc của đời sống, về sự bủa vây không lối thoát của xã hội bao quanh, về sự thoái hóa của con người đương thời,về sự đói khát cho một thức ãn tinh thần đã tàn phá con ngưòi cho đến chết.

Kafka có những ưu tư, đau khổ, dằn vặt, trắc trở về gia đình, bệnh tật, xã hội và chính trị. Chính vì thế mà văn của Kafka có một sắc thái riêng biệt và đặc biệt. Nếu Kafka đã có một thân thề cường tráng, một cuộc sống bình thường và một môi trường xã hội khác biệt liệu Kafka có thể có đuợc những tư tưởng khác biệt lưu truyền cho đến tận bây giờ không? Hỏi tức là có câu trả lời. Và đây là một điểm chúng ta có thể quả quyết là không sai.

"By believing passionately in something that still does not exist, we create it." Franz Kafka
(Bởi tin tưởng một cách say mê vào một điều gì đó chưa hiện hữu, ta có thể sáng tạo ra nó.)

"In science one tries to tell people, in such a way as to be understood by everyone, something that no one  ever knew before. But in poetry, it's the exact opposite." (Trong khoa học người ta có thể báo cho mọi người một điều mà chưa ai từng biết với cách thức mà ai cũng có thể hiểu được. Nhưng trong thi văn, thiø lại là một điều hoàn toàn trái ngược.)

Sóng Việt Đàm Giang
11 November 2010

Haugen, H.M.(ed). (2002). Reading on The Metamorphosis. San Diego, CA: Greenhaven Press, Inc.

Neugrochel J. (trans) (2000). Franz Kafka. The Metamorphosis, In The PenalColony, and Other Stories. Simon & Schuster.