Trường hận ca dài hơn và ý thơ đặc sắc hơn bản Tỳ bà hành rất nhiều.Tại Nhật nó là một trong hai thơ Đường được yêu thích nhất.
Trong văn đàn VN, vào đầu thế kỷ 20, chính xác là vào tháng 12 năm 1934, Cụ Tản Đà có dịch và đăng trong Tiểu thuyết Thứ Bảy, là bản dịch được nhiều người Việt Nam biết tiếng nhất. Tản Đà dịch 120 câu nguyên tác thành 132 câu Song thất lục bát. Vào năm 1949, nghĩa là 15 năm sau, Ngym dịch lại, ông dịch đúng 120 câu, bản này cũng được đăng trong Tiểu thuyết Thứ Bảy năm xưa. Điều này chứng tỏ là Tiểu thuyết Thứ Bảy cố tìm một bản dịch khác hay hơn chăng?.
Nhiều Thi nhân Việt Nam yêu thích và họ đã dùng vài chữ trong bài như là điển từ trong thơ văn của mình. Kể cả Tác giả Chinh phụ ngâm và Kiều. Do vì bản Tỳ bà hành của Phan huyVịnh chuyển sang quốc âm hay quá cho nên bài Tỳ bà hành được người Việt biết nhiều hơn.
Nay, đầu thế kỷ
21, Laiquangnam trộm nghĩ rằng Ngôn ngữ Việt Nam hẳn đã có
nhiều thay đổi và ngôn từ chắc phong phú hơn xưa chăng.
laiquangnam xin giới thiệu cùng bạn đoc bản dịch của mình,
bản của laiquangnam dài đúng120 như nguyên tác qua thể tự
sự Song thất lục bát truyền thống của Người Việt .
.
Lược truyện
Trường hận ca là câu chuyện tình giữa nàng Dương Quý Phi và vua Đường Minh Hòang (Đường Minh Hòang là nhà vua tài hoa, là tác giả của vũ điệu nghê thường, cải biên từ điệu múa của Ấn Độ). Ở miền nam Việt Nam trước 75,câu chuyện này được viết thành vở cải luơng rất nổi tiếng .
Chuyện kể, vua Đường Đường Minh Hòang từ khi chiếm đoạt được người đẹp Dương Quý Phi (DQP), nhà vua đã say mê và bỏ bê việc triều chính. Vua dành cho gia đình DQP lắm bổng lộc và đặc ân. An Lộc Sơn là một tướng trong cung , cũng yêu nàng rồi nổi lọan. Vua phải bỏ kinh thành. Khi chạy đến Mã Ngôi thì quân sĩ không chịu đi nữa nếu như nhà vua không giết người gây tai họa là DQP. Vì sự tồn vong của một vương triều Vua đành chịu phép, mặc cho thủ hạ hành xử người thiếp yêu. Vua lánh nạn tại đất Thục. Nỗi nhớ người xưa day dứt trong lòng vua. Lọan An Lộc Sơn rồi cũng được yên. Vua về lại kinh thành. Sống trong cảnh cũ thiếu người xưa khiến lòng vua càng thêm thương nhớ. Tình yêu của Vua đã làm động lòng một đạo sĩ ở đất Lâm Cùng. Đạo sĩ này dùng phép thuật gọi hồn để Vua tôi có thể gặp nhau trong thế giới mộng, thế giới bên kia hay thế giới mà nhà vua có thể tìm đến trong mỗi giấc ngủ. Nàng DQP, nay là một tiên nữ đang sống trên hải đảo thần tiên, nàng mang tên là Thái Chân, đó là một pháp danh cũ của một ni sư năm xưa khi Vua mới gặp nàng tại nhà con trai mình, Lý Dực. Tại cung của Tiên của bà Tây Vương Mẫu, khi gặp sứ giả của vua, DQP đã thổ lộ mọi nỗi nhớ và nhắc lại mọi kỷ niệm xưa mà nàng giữ kín, nay có dịp tỏ bày một lần cho hả dạ. Tất cả chỉ vì thương nhớ "Tình quân" lần này là lần cuối. Nguòi tiên cõi tục. Qua 120 câu thơ của BCD có nhiều chi tiết cảm động ..
Ngoài bản văn tiếng Viêt do Laiquangnam chuyển dịch thông qua thể Song thất lục bát còn có các bản dịch thơ của người xưa là Tản Đà và Ngym để Khách thơ tiện việc đối chiếu .tại link (1). Khách thơ có thể tìm bản dịch sang tiếng Mỹ do giáo sư Bynner (Đaihoc Harvard- HOAKY) dịch vào thập niên 1930 từ link (2) .. .
Các bản dịch này đều được thực hiện trước năm 1950 tính đến nay đã hơn 50 năm. Nay vào đầu thế kỷ 21, xin mời các bạn đọc lại một bản dịch khác của laiquangnam. Mong các bạn được cùng vui theo người Nhật.
Bach Cư Dị
Trường hận ca
Vua Hán chuộng
thiên hương quốc sắc
Chửa gặp người
để mắt tơ vương
Vào xuân có
gái Họ Dương
4-Nhà khuê kín
cổng cao tường ?_đâu hay!
Trời chú tâm
ra tay điêu khắc
Người ngọc
vào ...đổi sắc quân vương
Nhìn sa đà lậm
yêu thương
8-Tam cung lục
viện ?_lo đường Hoàng ân !
Ao Hòa Thanh ,
ngày xuân lạnh tắm
Suối ấm tan
mở thắm làn da,
Thị tỳ nâng
dậy thân ngà,
12-Ngày là ...
ân sủng, ngày là.... vua yêu.
Suối tóc chảy,
dáng kiều bước khẽ
Sắc màn sen
ấm vẻ đêm xuân
Càm ràm
đêm ngắn ái ân ,
16-Lâm triều
gác lại, lậm nàng tận trưa.
Vui tiệc xuân
chẳng chừa ngày nghỉ
Đêm liền đêm
," nhị hỉ "( !&?)vua nàng
Ba ngàn cung nữ
hoang mang
20-"Ba ngàn âu
yếm dồn sang một người"
Bên lầu ngọc,
tươi cười trang điểm
Sà vào lòng,
âu yếm tình quân
Họ hàng hưởng
lộc vua ban
24-Khen thay phận
gái" nhuộm sang họ mình"
Thiên hạ bình..
mẹ cha cùng nghĩ
Trai làm gì,
gái thế mà hay!
Ly cung cao chín
tầng mây
28-Nhạc tiên
theo gió bủa vây nhà nhà
Ca múa nhạc xập
xòa, ầm ĩ
Ngắm suốt ngày
thiên ý còn vương
Thình lình tiếng
trống Ngư Dương
32-Hãi hùng!
tan khúc"Nghê thường vũ y"
Chốn kinh thành
"_mịt chi!".. khói bụi
Ngựa tây nam
lúi húi lên đuờng ,
Thúy Hoa nghiêng,
rối ruột gan
36-Trường An
trăm dặm lệ tràn thấm khăn
_Bất lực nhìn
Sáu quân ngừng tiến,
Vua điếng hồn,"hoa
biến, ngọc tan"
Đầy đường
vung vãi tư trang
40-Nào ai cúi
nhặt trâm vàng tành banh.
Vua đứt ruột
cam đành ngoảnh mặt,
Màu máu pha nước
mắt lưng tròng,
Bụi vàng gió
cuốn song song,
44-Dọc khe Kiếm
Các mây lồng thang mây.
Núi Nga My cảnh
đây người vắng
Nhạt màu cờ,
sắc nắng phôi pha
Càng trông núi
Thục xanh ra
48-Cố quên càng
nhớ, cố xoa càng lầy!
Trăng Hành cung
trông mây nhớ ngọc
Chợt đêm
mưa, kẻng tróc càng đau
Thế thời đến
lúc đổi màu,
52-Ngựa về
kinh cũ, dàu dàu khôn bon .
Mã Ngôi ấy!
đất bùn xơ xác,
_Dung nhan xưa,
tìm nát nay đâu?
Vua tôi sướt
mướt nhìn nhau,
56-Mặc cho vó
ngựa quay đầu về Đông.
Nơi ao vườn
sững trông cảnh cũ ,
Sen Thái Hồ,
liễu rủ Vi Ương,
Cảnh đây, đâu
bóng người thương!
60-Ngắm sen nhớ
mặt.. ngắm dương nhớ mày.
Nhớ mận đào,
hoa lay xuân ửng ,
Nhớ ngô đồng
lá rụng trong thu.
Tây Cung, Nam
Nội mịt mù,
64-Cỏ thu ?,
xác lá ? _ chỉn chu làm gì!
Lê Viên tóc ca
nhi bạc xám ...
Tiêu Phòng đầu
thái giám bạc tênh
Đóm bay trước
điện vờn quanh
68-Thao thao thức
thức năm canh âu đành ...!
Đêm đầu dài!
cầm canh trống giã
Trời sáng sao(?&!)
_ Trời ạ! .... còn ngơi.
Uyên ương ngói
lạnh sương rơi,
72-"Kéo mền
thúy nhé!" bồi hồi hôm mai.
Tử sinh tưởng
đà dài ly cách,
Chửa lần nào!
gặp phách trong mơ.
Lâm Cùng đạo
sĩ cậy nhờ
76-Cơ cầu phách
lạc cõi mơ lần về.
Đồng cảm mối
ủ ê thương tiếc,
Bèn sai ngay đồng
thiếp ra tay,
Rẽ mây cưỡi
gió miệt mài,
80-Lên trời
xuống đất đổi thay tìm nàng.
Chín cõi mây,
suối vàng tìm bấy ,
Đảo nơi nơi
nào thấy gì đâu!.
Nghe rằng giữa
biển thâm sâu,
84-Núi xanh huyền
ảo nhuốm màu hư vô.
Lầu tiên cảnh
nhấp nhô ngũ sắc,
Tiên nữ nhiều
dáng vóc mười phân... ,
Có nàng họ
Thái tên Chân,
88-Mặt hoa da
phấn thập phần y chang!,
Gỏ vội vàng
cửa tây Kinh Khuyết
Nhờ Tiểu tiên
báo tiếp Song Thành
Tin về sứ Hán
lan nhanh
92-Bàng hoàng
hồn mộng trong mành cửu hoa
Xô dạt gối,
áo đà khép vội,
Vén màn châu
bối rối nhìn ra
Mặt châu ngái
ngủ, kiêu sa
96-Mũ hoa chửa
sửa, bước qua hiên ngà.
Gió rung áo bay
tà phất phới,
Tưởng khúc
xưa điệu mới Nghê Thường.
U hòai mắt lệ
còn vương,
100-Hoa lê ướt
đẩm cành xuân la đà...
Mù mịt tin khi
xa cách mặt,
" Tình Quân vương"
khắc cốt ghi lòng,
_"Chiêu Dương
ân ái còn không,
104-Huống chi
ngày tháng cõi Bồng lê thê...
Chạnh trần thế,
ngoái trông chốn cũ
Trường An đâu?_
bụi phủ lâm râm ,
Trao vật cũ,
dấu tình thâm ,
108-"Thoa vàng,
hộp khảm" âm thầm đẩy qua.
Hộp một mảnh,
cành thoa một nhánh,
Bẻ thoa vàng,
khảm đánh làm đôi
Vững như " vàng
khảm đời đời"
112-Người tiên,
kẻ tục, nghĩ thời gặp nhau1
Giờ ly biệt,trước
sau nhắc riết,
Lời thề xưa
riêng biết hai người.
Trường Sinh,
thất tịch dưới trời,
116-Kề vai đêm
vắng,.cũng lời khúc nôi:
"_ Nếu là chim:
liền đôi liền cánh,
_Nếu là cây:
liền nhánh liền cành".
Có mà ngày
dứt khuôn xanh,
120-Hận này
dằng dặc dễ đành nguôi ngoai!
Laiquangnam ,viết lại từ bản 07,08,09.
Chú
vài từ và tạm dịch nghĩa
1)Vua Hán , BCD dùng
từ này để né phải nói trực diện nhằm bảo toàn mạng
sống .
2)Dương Qúi Phi
tên thật là Dương Ngọc Hoàn ,người Tứ xuyên . Cha bà là
Dương Huyền Diễn thuộc giới giàu có, tổ phụ từng làm
thứ sử tại quận Kim. Nói chung cũng thuộc loại con nhà,
bà là một trong bốn người Taù đẹp nhất trong cổ sử Tàu
.
3)Ao Hòa Thanh( Hoa
thanh trì ), nơi có suối nước nóng trên núi Nam ly, địa danh
thuộc tỉnh Thiểm tây của Tàu
4)Nhị hỉ , từ
đa nghĩa tùy thuộc ngữ cảnh, tình huống. Lúc này nhà vua
đã 50 tuổi ngoài .
5) "Trai làm gì,
gái thế mà hay"! Từ Dương quý phi mà họ Dương hưởng bổng
lộc của Vua,
6)Ngư Dương là
địa danh,thuộc tỉnh Hà Nam. An Lộc Sơn khởi binh tại đây.
7) Ly Cung, địa
danh, cung trên núi Nam Ly, tức là cung Hòa Thanh
8)"Nghê thường
" khúc múa do Đường minh Hoàng mô phỏng theo điệu múa
của Ấn Độ
9) Thúy Hoa là cờ
hiệu của Vua
10) Trường An ,địa
danh, là tên kinh đô
11) Sáu quân là
6 cánh quân ( đông,tây,nam ,bắc ,tiền,hậu ) bảo vệ khi nhà
vua thân chinh, hay di chuyển ngoài hoàng thành.
12) Kiếm Các, Nga
My là dịa danh ở đất Ba Thục nay là Tứ xuyên
13) Hành cung là
nơi vua ở tạm khi xa cung điện kinh thành .
14) Mã Ngôi
là điạ danh, nơi vua phải thi hành án tử, ra lệnh giết Dương
Qúi phi ( bà chết năm 38tuổi, án thắt cổ )
15) Thái Hồ,Vi
Ương , Tây Cung, Nam Nội , Lê Viên , Tiêu Phòng là địa danh
các cung vua tại Hoàng thành. Riêng Lê Viên là nơi diễn kịch
trong cung đời Đường, nhà vua nuôi dạy con hát tại đây
.
16) mền Thúy là
mền quý dành cho vua dùng.
17) Lâm Cùng địa
danh ở Ba thục
18) Thái Chân là
pháp danh khi đi tu của Dương ngọc Hoàn. Bà nguyên là vợ
của Thọ vương Lý Dực, con trai Đường Minh Hoàng. Chức danh
của bà lúc đó "Thọ vương phi" Khi ra tu tạm chùa tại đây
bà lấy pháp danh là Thái Chân. Đường Minh Hoàng
đến đây hò hẹn cùng. Cha (ĐMH) lấy vợ của con (Thọ vương
).Thế mới biết nàng rất đẹp khiến vua " bất chấp dị
nghị" !.
19) Kinh Khuyết,
"cửa tây Kinh Khuyết", chổ ở của bà Tây Vương mẫu,
bà tiên trên trời
20) Tiểu tiên là
tiên thị nữ , Song Thành là tiên nữ hầu bà Tây vương
mẫu
21) "Nghĩ thời
gặp nhau" lấy ý người xưa "nghĩ đến
nhau là coi như đã gặp nhau" .
22) Trường Sinh,
địa danh , tên một trong các cung điện của nhà vua
23) Thất tịch
là đêm mồng 7tháng 7 âm lịch, ngày này Ngưu lang gặp Chúc
nữ.
24) Khuôn xanh
là trời xanh, chữ của Kiều :
412-Nghĩ mình phận mỏng cánh chuồn,
Khuôn xanh biết có vuông tròn mà hay ? ( K 412)
Lý Bạch
có ba bài Thanh bình điệu ca tụng sắc đẹp của Ngọc Hoàn.
http://vi.wikipedia.org/wiki/Dương_Quý_Phi
Dương
Quý Phi-người đẹp hoa nhường
Tranh
của Hosoda Eishi đầu thế kỷ 19 tại viện bảo tàng Anh
Dương
Quý Phi, tranh lụa của Takaku Aigai
tại
bảo tàng mỹ thuật SEIKADO BUNKO
Dương quý phi được mô tả là "người có da có thịt", nét đẹp của bà là nét đẹp vào đời Đường , khác nét đẹp đời Sở ,đời Tần, đời Hán . Như hai câu sau đây minh họa ,
Ao Hòa Thanh , ngày xuân lạnh tắm
Suối ấm tan mở thắm làn da,
2-Các bạn có thể
đọc các bản dịch khác trên mạng internet .
Chú thích : bản
dịch Tì bà hành được Phan Huy Vịnh[1] dịch sang
chữ
Nôm, được xem là là một trong những tuyệt tác văn học.
Có người còn cho là của Phan huy Thực .